Lôch bơi 65 năm dơi joi saơ ta nklang yôk bri Phong Nha - Kẻ Bàng, n’gor Quảng Bình, nuĭh Rục dôl mbrơi geh ăp nău dơi mhe tâm rnôk hun hao wăng sa, rêh jêng kon nuĭh. Ntơm bah du rnoi “nuĭh bri”, tât aƀaơ ƀon lan hŏ gĭt hun hao wăng sa, râng rdâk njêng ƀon tơm. Lăp tâm rơh hun hao mhe bah rnoi nuĭh Việt Nam, nuĭh Rục hŏ geh âk nău ntơm an nău hun hao đăt ndal.

Rlău dor yôk lŭ klo djhư̆n djhư̆n, hăn rlău dâng sre Rục Làn, ƀon lan nuĭh Rục ntoh mpơl mbrơi đah ăp mblâm jay mhe, ngói gŭr. Nuĭh Rục gŭ rêh rgum ta 3 bản Mò O Ồ Ồ, Yên Hợp n’hanh bản Ón, xã Thượng Hóa, nkuâl Minh Hóa, Quảng Bình.

Lah rơh kơn nuĭh Rục tâl 2 lôch luh du bah pư̆ lŭ n’hanh mhe 24 năm deh yơn nô Cao Xuân Long hŏ dơi nsing nơm sơch ƀư Bí thư Chi bộ, Kruanh bản nkre Kruanh Ban pah kan Mặt trận bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa, nkuâl Minh Hóa. Tât aƀaơ, Long hŏ rlău 4 năm ƀư “Nuĭh mât bôk kan" bah ƀon lan, ntơh măt an nău mĭn rôih dăng n’hanh nuih n’hâm nsan hao ƀư tơm nău rêh bah ƀon lan Rục.

Long dơi me bơ̆ mât nti, nti lĕ 3 gưl, nô krêp dêh tay đah ƀon lan rgâl bah hôm ma hăn kan way wăng sa. Nô nsrôih râng ăp nău kan bah ƀon lan. Ntơm bah nê, nô dơi ăp rơh kơn bŭnh ranh druh mom nuĭh Rục nsing nơm sơch lah nuĭh hăn dâk lor bôk năp, têk ndrêng ăp nuĭh Rục gŭ rêh ta bản Mò O Ồ Ồ nsan hao tay, joi trong ƀư klaih rlău ach o. Nô Cao Xuân Long an gĭt, bản aƀaơ geh 80 rnăk đah rlău 300 nuĭh Rục gŭ rêh.

“Ntơm nơh dŭt krit ngăn, kônh wa hăn bri joi sa. Aƀaơ nău rêh hŏ mbơm oi lơn. Nău nti ren ntơm nơh dŭt jêr jŏt ngăn, đêt oh kon nti dơi tât jrô 12, yơn aƀaơ hŏ êng ngăn hôm hŏ geh oh nti tât đại học, lôch nti nklăp ăp oh mon mbra sĭt ƀon nơm ntĭm, mbra dơi nkoch trêng, kơl kônh wa âk lơn ri nău rêh nuĭh Rục lơn ma hun hao, tĭng kơn chuat hao lơn đŏng”.

Ăp bu ranh ƀon nuĭh Rục an gĭt, ntơm nơh nuĭh Rục gŭ ta nâm pư̆ leng mô lah ƀư nkưp nde ta jâng yôk, ntŭk geh dak rŭ ngât (dak ta yôk lŭ klo mô lah ta nâm neh) hoch luh. Yor kơt nê̆, jêng ăp rnoi nuĭh êng ƀa ƀă ndip an khân păng săk ntơ "Rục". Nău rêh nuĭh Rục gŭ ngai êng đah nău rêh bah dih, nsing tâm bri dak, gŭ rêh tâm ban kơt ntơm jêng kon nuĭh bah kăl e. Nuĭh Rục rong sŏk jong tât bŭt, mô nsoh kho ao, dơn n’gut săk ma nkhop si ƀơch ƀơr dơm. Nuĭh Rục dŏng si ônh keh tâm trôm bôk pư̆ gay nuĭh êng gĭt lah tâm trôm pư̆ nê hŏ geh nuĭh gŭ, ăp nar khân păng kuĭh bum răn, rnih tơm nhúc, nchron pănh dôk mô lah donh klo joi tui ka ta dak sa. Tâm ăp nar hăn nchron jong nar, nuĭh Rục pâr kro puăch an ntêm jŏ, hôm nchron dăch kêng pư̆ lŭ ri gŭch puăch sa dĭl.

65 năm bah năp nơh, nuĭh Rục sĭt rgum gŭ ta nklang bri rđŭng, mô hôm “ôi luh bah trôm pư̆, măng sĭt lăp tay trôm pư̆ lŭ” kơt ntơm nơh ma ntơm rdâk njêng ƀon lan. Tât aƀaơ, nău rêh, nău mĭn bah kônh wa hŏ geh âk nău rgâl. Tâm njăr trong hăn 65 năm nê, nuĭh Rục hŏ rgâl ngăch ndal ta bri rđŭng Rục Làn. Ăp njăr trong bê tông sŏng lâng ntơm bah bôk tât dŭt ƀon, bar ding trong geh ăp n’gâng ŭnh chrat ang. Wa Cao Trung Trực, nuĭh geh nsing nơm ta bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa, nkuâl Minh Hóa an lah, nuĭh Rục mô hôm kơt nti tăm mbo ba đŏng ôh ma hŏ ôp joi, kơt nti ăp trong ntĭt leo wăng sa ƀư geh ndrŏng.

“Aƀaơ dơh ntơ lơn, geh điện trong nhih nti, geh pôih n’har bri gŭ kan ta ntŭk, geh Công an chính quy sĭt ta ƀon, nuĭh ƀon lan wăng sa dơh soih. Kônh wa ndrel tâm rnglăp, tâm kơl nsum nsan hao. Nơm geh Đảng, Chính phủ, n’gâng kan ăp gưl xã rgŏ jă, kơl kônh wa dŭt âk”.

Rlău bar pe jât năm lăp rgum nău rêh, lor bôk năp geh du hê kon ƀon lan Rục đỗ đại học. Nê lah bu ur Cao Thị Lệ Hằng, 19 năm deh, bản Mò O Ồ Ồ, xã Thượng Hóa, nkuâl Minh Hóa, rơh tâl 2 bah nuĭh Rục lôch luh du bah trôm pư̆ lŭ. Nău dơi bah Lệ Hằng kơt du n’gâng tơm chrat ang tâm rnôk hun hao bah rnoi nuĭh Rục. Hằng lah kon tâl 6 tâm rnăk geh tât 8 yuh, nô. Bơ̆ Hằng roh rnôk Hằng mhe 2 năm deh, du hê mê̆ n’goh n’gơp joi sa ƀư mir ba, mât ndrôk, rpu gay mât ăp oh kon hăn nti. Hằng dơi Pôih n’har bri Cà Xèng, tahen n’har bri n’gor Quảng Bình gŭ kan ta ntŭk dơn “kon mât” tâm bôk nău kan “ndơl jâng oh tât nhih nti".

Aƀaơ, Hằng dôl tĭng nti ngành Sư phạm, năm tâl 2 ta nhih nti Đại học Quảng Bình. Mhe aơ, Hằng lah nuĭh ntơh măt bah n’gor Quảng Bình tât râng Đại hội đại biểu lam dak Hội Sinh viên Việt Nam tâl XI. Cao Thị Lệ Hằng nkoch, ntơm bah jê̆ păng hŏ dŭt ŭch hăn nti kơt sơch nti njroh mprơ, nti rplay siƀŭt, pơk uănh êng siƀŭt ân hăn jâng du njăr trong jong:

“Lăp tâm ntŭk nti Đại học lah nău ŭch rŏng wơl geh bah oh bol bah năp nha hôm dŭt âk jêr jŏt kơt jêr jŏt tâm nău rƀah gĭt nău nti yor oh rƀah nău nti hôm dŭt mbrơi, wăng sa rnăk wâl jêr jŏt đŏng yơn dơi geh nău ntop kơl bah Ngih dak, gâp ntrŏng nsrôih hăn nti đŏng, dŭt nsrôih ngăn gay jêh aơ tay mbra kơl dơi rnăk wâl, an lĕ nău gĭt blău lam rêh jêng n’hanh ƀon lan he”.

Ntôn rơh rgŏ jă sĭt gŭ rêh đăp mpăn bah 65 năm bah năp nơh mbra pơk du plơp mhe an nuĭh Rục. Ndrĭ yơn, tâm lơh tâm su hăch rlâm tă bah Mỹ lơh, neh dak lôch bah tâm  lơh dŭt jêr jŏt n’hanh rơh nuh srê ji luh mê gŭr năm 1989 hŏ lơh âk nuĭh Rục khĭt, ji ngot ach o mƀui tĭng mbro. N’hanh nuĭh Rục pha lah plơ̆ tay pư̆ lŭ dơm. Rơh rgŏ jă nuĭh Rục plơ̆ tay đah ƀon lan tâl 2 mô gĭt lah geh nău dơi bah gưl ủy, n’gâng kan ta ntŭk n’hanh mpôl Tahen n’har bri. Rnôk dâng sre ntơm mprang êr  dŭm nklang dâng rđŭng Rục Làn, nuĭh Rục mơ năl dơi nău rêh hơm răm. Lôch rlău 10 năm tĭng ƀư, bôk nău kan nsĭt ba lŏ đah ƀon lan Rục tă bah Mpôl tahen an ƀư hŏ nsĭt tât âk nău rgâl. Ntơm bah ăp lŏ ba bôk năp, tât aƀaơ ƀon lan Rục dôl mât tăm 5ha ba lŏ, 5ha mbo, đăp  mpăn joi geh êng tơm ndơ sa.

Trung tá Hoàng Công Hùng, Kruanh Pôih n’har bri Cà Xèng, Tahen n’har bri n’gor Quảng Bình an gĭt, rơh kơn nuĭh Rục aƀaơ mô dơn gĭt ƀư ba lŏ ma âk nuĭh hôm gĭt manh tơm prăk tăm bri, mât rong têh hvi gay ƀư geh ndrŏng đŏng. Nơm geh kơt nê, âk rnăk hŏ rvăt geh ndeh honda, ti vi, n’hao nău rêh, geh ndơ ma an oh kon hăn nti tât lôch tât dŭt.

“N’gâng kan ăp gưl, pôih n’har bri Cà Xèng hŏ ntop kơl kônh wa mon jay, ntop kơl trong rêh bôk năp. Lơn lah ăp năm mhe aơ, nău rêh bah kônh wa, muh măt ƀon tơm hŏ rgâl dŭt âk bah nău rêh srăch uĕh, an tât nău rêh, gĭt blău nar lơn ma dơi n’hao prêh, nău rêh đăp mpăn ƀon lan srăch uĕh lơn”.

Njăr trong 65 năm luh bah trôm pư̆ lŭ, lăp nsum nău rêh bah nuĭh Rục hŏ jêng du nău dơi mô gĭt lah ma geh. Aƀaơ, ta jâng yôk lŭ klo Phong Nha- Kẻ Bàng, tâm bri rđŭng Rục Làn, nuĭh Rục hŏ rdâk njêng ƀon lan hơm răm. Ăp rơh kơn kon său nuĭh Rục dôl nđơn tay nău dơi ma nău nsrôih kơt nti, nsan hao ƀư geh ndrŏng. Ta trong nthoi lăp tâm ƀon lan bah nuĭh Rục - Minh Hóa, n’gor Quảng Bình, khuh n’gôr năm mhe hŏ bêng ler. Njăr trong 65 năm mhe ntơm bah gŭ rêh trôm pư̆ lŭ tât rdâk njêng ƀon lan hơm răm hŏ jêng ngăn ngăn./.