Năm mhe aơ, rnoh khlay ƀư njêng tuch tăm mât rong bah n’gor dja geh tât rlău 34.300 rmen prăk, hao rlău 14 tơ̆, rnoh khlay rĭng geh tuch tăm tât 103 rkeh prăk  1ha, hao 90 rkeh prăk rđĭl đah năm 2004. Tuch tăm hun hao hŏ kơl n’gor Dak Nông klaih luh bah n’gor ach o  n’hanh dôl nsrôih jêng n’gor geh hao mbơm oi nkual Tây Nguyên.

Tâm jay xây têh hvi, nô Y Huốt, ta bon Đăk Gân, xã Đăk Gằn, nkuâl Đăk Mil, rhơn, năm mhe aơ nơh trôk nar  dơh uĕh an nău tăm ba,  mât chăm cà phê. Jăp  gơih kơt nti trong wăng sa, rnăk wâl nô hŏ nsĭt geh đăp mpăn, rvăt năp du đêt ndơ dŏng kan, rêh jêng n’hanh an ăp oh kon hăn nti ren.

“Rnăk ƀư 3 sào lŏ, rek geh 40 bao ba ri tŏng geh phe sa đŏng. Cà phê ri geh 2 ha, ƀư mô uĕh jêng ban ăp ntŭk êng ƀa ƀă yor neh mô lăng uĕh jêng yơn hôm geh klêh 5 tấn rnglăy đŏng. Tơm tiêu ri geh bar pe tơm đŏng. Uănh nsum lah he  tăm bêng lĕ  hôm, aƀaơ ri ƀư ma trong ndop ntil meh gay săk geh âk lơn.”

        Ntơm bah ƀư nău kan tuch tăm man tŏng sa, ƀon lan kan lŏ mir n’gor Dak Nông dôl rƀŏng tât ƀư geh ndrŏng ma nău kan tuch tăm geh ndơ tăch tĭng rêng rnoh khlay. Ta  nklang nar wai  duh kro, yơn mir tiêu bah rnăk nô Nguyễn Văn Tú, ta xã Trường Xuân, nkuâl Dak Song nha hôm nđĭr uĕh đŏng. Nô an gĭt, mât chăm poh ndơ rmŭ ôm mô dơn kơl mir tơm uĕh jêng jŏ jong ma hôm đăp mpăn ngăch dăng n’hâm suan n’hanh nsĭt geh wăng sa kloh đŏng.

       “Ntơm nơh dŏng âk dak si ndrŭng jêng dŭt khêh djơh. Rnôk rgâl jêng mât chăm sinh học ri gâp mô puh dak si ndrŭng dak si pih, ma dŏng ăch sŭr ndrôk, phân vi sinh dơm. Lôch nê tĭng HTX Trường Xuân ƀư tiêu kloh uĕh n’hanh tâm rgop kan nsum  mpeh Hoàng Nguyên đŏng, ri ndơ geh ƀư aƀaơ hŏ tăch n’gluh dơi tât Nhật, Mỹ, Châu Âu. Rnoh khlay  tăch way hao rlău ntŭk  tăch rgâl, aƀaơ way rlău 120 rbăn prăk/kg”.

        Lah đơn vị tâm rgop kan nsum 200 ƀon lan kan lŏ mir mât chăm bơi 1000 ha tiêu kloh uĕh dŏng an nău kan tăch n’gluh, wa Trần Thị Thu, Giám đốc HTX Hoàng Nguyên, ta xã Thuận Hà, nkuâl Dak Song, nkoch nău tă ơm gĭt kan, nê lah ân ndơ̆ luh rnoh tât kan kloh rvah n’hanh rgum tơm ndơ ƀư.

        “Bôk năp, mpôl hên lor nchrăp tơm ntŭk tăm gay ƀư kơp dơn kloh uĕh tĭng di rnoh dak bah dih. Tâl bar, lor nchrăp tơm prăk gay ndrel đah kônh wa ƀon lan kan lŏ mir mât tay tơm ndơ tăch. Tâl pe, mpôl hên joi năch rvăt n’hanh ký ton tĭng di rnoh kah uĕh dak bah dih. Gâp mĭn lah nău nsing nơm n’glêh an khlay tât nău tâm rsong tăch rgâl ndrel đah ăp băl tâm boh”.

        Tĭng wa Phạm Tuấn Anh, Giám đốc Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn Dak Nông, tât aƀaơ lam n’gor hŏ geh 65 rêng tâm rgop kan tuch tăm, tăch ndơ tuch tăm đah nklăp 10.000 rnăk ƀon lan kan lŏ mir râng. Rlău 25.000 ha tơm tăm ăp ntil dơi ƀư tĭng ăp rnoh di kơp dơn kơt VietGAP, hữu cơ, HACCP, 4C, UTZ… N’gor hŏ njêng 4 nkual tuch tăm dŏng công nghệ mhe mpeh cà phê, tiêu, ba lŏ, lĕ rngôch rnoh hvi bơi 2.500 ha. Wa Phạm Tuấn Anh an gĭt,  dăp rgum tay nău kan tuch tăm tĭng rêng rnoh khlay ndơ  tăch, tâm nê dăp rgum, rdâk njêng nkual ntŭk tăm têh hvi lah trong nkra Dak Nông dôl rƀŏng tĭng ƀư gay hun hao tuch tăm jŏ jong:

“Lah jêng ăp nkual  tăm nsing ta nău tâm rgop kan nsum đah kônh wa ƀon lan kan lŏ mir, ăp rnăk ma ăp nău kan tâm boh, hợp tác xã. Ma hợp tác xã ri he mơ geh ndơ gay kuăl jă ntuh kơl, leo ƀư nău kan tuch tăm geh kơp dơn, gay pă mã nkual tăm  n’hanh ƀư ăp trong nkra geh tât. N’gâng kan tuch tăm mpôl hên dôl nsŏng kơl UBND n’gor geh ăp trong nkra tât 2025 lĕ rngôch ăp ndơ tăch ân jêng dơi ăp nkual tăm rgum ma ăp trong ƀư hợp tác xã n’hanh buăt nthoi dơi đah ăp doanh nghiệp rgum rvăt, nkret njêng rhŏ dŏng an nău kan tăch n’gluh”.

        Wa Lê Trọng Yên, Groi kruanh UBND n’gor Dak Nông an lah, nău kan tuch tăm hun hao rgop ndơ̆ Dak Nông klaih luh bah n’gor ach o ntơm bah năm 2020, n’hanh dôl nsrôih jêng n’gor geh mbơm oi ta nkual Tây Nguyên. Aƀaơ, n’gor dôl rdâk njêng ăp trong kơl mhe gay wăch rgum ntuh kơl, ntik  n’hao săk geh, dơh uĕh mpeh neh ntu, trôk nar n’hâm sial, hun hao wăng sa tuch tăm:

“Rgâl nău mĭn tuch tăm way ơm jêng tuch tăm rgum dŏng ăp rgâl mhe khoa học kỹ thuật, bah ntil tât phân poh tâm ban kơt rêng ƀư tăch n’gluh đŏng. N’hanh he ân rdâk njêng ăp ntil ndơ geh ƀư OCOP đăp mpăn ăp  rnoh di gay tŏng di ntŭk tăch rgâl. Lơn lah rdâk njêng ăp rêng rnoh khlay, ăp n’gâng kan tơm khlay gay ƀư nkret njêng jru, der bah geh nău “ndơ tuch tăm jŭr geh rnoh khlay hŭch thuk, rnoh khlay hao ndơ tuch tăm mô jŭr geh”; rdâk njêng ăp trong kơl mha êng wăch rgum mpeh tuch tăm gay geh ăp doanh nghiệp nsing nơm ƀư jâng ndăl an nău ntop kơl hợp tác xã n’hanh ƀon  lan  kan lŏ mir”.

Ndrel đah nău ƀư tuch tăm tĭng rêng rnoh khlay ndơ tăch, n’gor Dak Nông dôl hun hao tuch tăm âk ntil rnoh khlay, đah ăp trong ntĭt leo ƀư cà phê, tơm sa play nkre đah pâl  nđaih rlong ŭanh pâl… aơ lah ăp njuat hăn di rgop gay Dak  Nông tĭng ƀư rnoh tât kan hun hao jêng n’gor geh mbơm oi nkual Tây Nguyên tâm ăp năm  tât./.