Ta nkual Tây Nguyên, trôk nar duh phang, duh r’ôl jŏ jông nkre ƀư duh phang, mô tŏng dak an ăp ntil tơm tăm “ngăn lah cà phê) ta Lâm Đồng, nkre ƀư âk rơh ŭnh sa tao ta Gia Lai. Ta năp nu nău nĕ, nău kan dơi kan bah n’gor Lâm Đồng lĕ dŏng tu dak n’gâr bah ăp n’glău, ntu jêt gay kơl an tơm tăm. Hôm đah n’gor Gia Lai, n’gâng kan ƀon lan n’hanh nău kan dơi kan lĕ ngăch ntop kơl nuĭh ƀon lan mô lap geh rnoh neh tao ŭnh sa.

Âk nar aơ, wa Phùng Văn Tĩnh, ta thôn Phúc Thọ 2, xă Tân Hà, nkuăl Lâm Hà lĕ tŏ dak rơh 3 an mir cà phê. Mir cà phê bah rnăk wâl wa ta yôk prêh, yơn hôm e geh tu dak tŏ yor lĕ nkrem lor bah 2 n’glău, ntu jêt tâm mir.

Tu dak tŏ bah mpôl hên ta aơ geh 2 tu. Ngoăy lah tŏ bah tu ta dak me, dak diăng lĕ nkrem, hôm tu dak tal 2 lah ta yôk mpôl hên kuih n’glău n’hanh bơm ntêm nkrem rhŏ an mir jay nơm.

Tâm ban, âk nkual tuch tăm cà phê têh bah n’gor Lâm Đồng hôm e dơi nchrăp tu dak tŏ bôl lĕ tâm yan duh wai hô. Rlău ma rnoh dak dơi ntêm bah ăp n’glău n’gâr, dak me, dak diăng ta ntŭk, tu dak tơm n’gâr bah ăp n’glău, ntu jêt lĕ rgop dŭt têh kơl duh phang an tơm tăm ta ntŭk. 8 năm bah năp, Lâm Đồng lĕ ntơm ƀư nău rgop tâm nchră ntop kơl hun hao trong n’glău, ntu jêt rhŏ an bôk nău kan thôn ƀon mhe. Tĭng nĕ, ăp n’glău, ntu jêt geh rnoh neh đêt ngăn 500m2, rnoh dak 1.500 m3 dơi nuĭh ƀon lan kluih mbra dơi n’gor ntop kơl 50% prăk. Tât aƀaơ nưu rgop an tâm nchră lĕ hun hao rlău 3.000 n’glău, ntu, tâm di nău ŭch toh an rlău 12.000ha tơm tăm. N’hao rnoh neh tuch tăm lŏ mir nchrăp tu dak tŏ an ta ntŭk hao 62.000ha.

Ta năp nu nău jêr jŏt yan wai, ndrel đah nkoch trêng, rgŏ jă nuĭh ƀon lan tŏ dak ntêm nkrem, tâm di n’gor Lâm Đồng dôl nsrôih ntrôl dăng trong kan mât uănh n’hanh dŏng rlău 440 dak bât m’hâm an geh săk rnglăy. Tĭng wa Nguyễn Danh Dụng, Trạm mât uănh dŏng dak bât nkuăl Đức Trọng, trong kan pơk tâm pă dak ta ăp rbông tâm lŏ dôl dơi groi nđôi n’hanh tâm di rjăp đah ntŭk kan geh tât.

Tâm rnoh mât uănh kơt rhŏ an tŏ ta nkuăl ri Trạm ƀa ƀơ pah kan đah n’gâng kan ƀon lan, rgŏ jă ăp rmôt kan thủy nông bah xă mât uănh uĕh ăp trong rbông, ndơ̆ dak sĭt an kônh wa tuch tăm du trong uĕh ngăn, ntêm nkrem ngăn, săk rnglăy ngăn.

Hôm ta n’gor Gia Lai, yor duh jŏ jong, trôk nar kro ntang, jêng tât nu naău ŭnh sa tao geh ta âk ntŭk. Mhe rlău, ta xă Kông Lơng Khơng, nkuăl Kbang lĕ geh ŭnh sa ƀư rlău 40 ha tao geh ŭnh sa lĕ. N’gâng kan ƀon lan n’hanh ăp ntŭk kan geh tât dôl rgum nuĭh, măy mŏk gay jêh nău sreh an nuĭh ƀon lan. Nău ŭnh sa tao lĕ ƀư khuch an rnoh neh tao dôl tâm yan sreh bah 24 rnăk ƀon Dơng, Mơ Hven-Ôr n’hanh Hbang ta xă Kông Lơng Khơng, nkuăl Kbang. Nău geh tâm rnôk sial dăng, ƀư chông ŭnh rêng dŭt ngăch n’hanh jêr uănh nđôi. Wa Cáp Văn Trung, xă Tân An, nkuăl Đăk Pơ, lah rnăk manh neh tăm tao ta ƀon Dơng, xă Kông Lơ ng Khơng, an gĭt: Ŭnh sa tao ƀư kônh wa geh n’hŭch prăk kaih 10%-15% nkôp đah rnoh neh tao mô geh ŭnh sa.

Rnăk wâl gâp geh 20ha tao geh ŭnh sa, jay măy sĭk ntop kơl măy mŏk lăp sreh âk đŏng. Gâp mpŏng mpeh ngih măy nta kơl rnoh khlay rwăt an tâm di an nuĭh ƀon lan gay dơh oi khuch.

Wa Mã Văn Tình, Kruanhy jrô kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan nkuăl Kbang, n’gor Gia Lai an gĭt, Kbang lah ngoăy tâm âk mir tao têh ngăn bah n’gor đah rnoh neh tăm năm 2023-2024 bơi 10.000 ha. Bah bôk yan sreh tao, yan aơ, ta nkuăl lĕ geh dĭng lĕ 5 rơh ŭnh sa tao đah rnoh neh khuch lah 45,7 ha.

Nkuăl lĕ nchrăp tâm rgop đah Ngih măy sĭk n’hanh ntĭm rđău Ủy ban nhân dân xă ndrel ăp nău kan way kan mbơh ƀư rĭng ăp trong ntop kơl an nuĭh ƀon lan mkra nău khuch.

Ngih măy sĭk An Khê lĕ rgŏ jă ndeh rklư, nuĭh kơl lor tăch lĕ rngôch rnoh neh tao geh ŭnh sa. Wa Nguyễn Hoàng Phúc, Groi Giám đốc Ngih măy sĭk An Khê an gĭt:

Băng: Bôk năp ntop kơl an kônh wa sreh ngăch, rgŏ jă 200 nuĭh n’hanh 3 măy sreh, rwăt tao ri rwăt đah rnoh tao rih nâm ơm. rnoh neh tao ŭnh sa geh dŭt âk khuch têh tât trong nchrăp sre tao. Dŭt mpŏng mpeh n’gâng kan ƀon lan n’hanh kônh wa khay tât, lơn lah rnôk yan wai duh phang dŭt n’hâm njrăng, geh ăp trong njrăng dêr geh nu nău ŭnh sa tao.