VOV4.M’nông: Tâm gưl tâm lam nau rêh ri nu\ih nơm nkre lah du\t n’hâm khlay Pơtao
Ngăn lah geh 3 Pơtao geh tă bah klơ trôk bah rnoi  Jarai, ti\ng nê trôk geh njêng 3 nau, mô lah ndơ geh tâm trôk geh tâm 3 nau đo\ng: Dak (Rbăn), U\nh (duh) ndrel sial (n’hâm). Le\ pe nau aơ mô lah ntil ndơ aơ geh tâm ban, ri ăp ntil ueh dah dê, trong hoch ueh êng rsah kloh, mih lăng prăng sơh, bri yôk ndrel ăp ntil đăp mpăn, kon nu\ih đăp mpăn, ueh lăng.
-Pe nau nê nkre lah pe nkre lah pe nkre lah ngoay. Geh to\ng pe lơn ma ueh, knu\ng geh ngoai ko\ dơi đo\ng. (Yor kơt ri rnôk “Kđăch dak” “Kđăch sial” mô hôm, ri đah rnoi Jarai ko\ mô geh nau khlay)
- Tâm nau nkoch ơm geh du nu\ih geh ntơ lah Pơtao, lah  nu\ih jang ngăn ndrel lah geh du hê nu\ih moh lah Rit, du hê bu ndăm kon đơi, nau rêh ach o, reh tâm êp bri, nklang [on ndrel bri (kơt lah đah văn hoá ndrel bri êng), mô lah vay gu\ rih hôk. Rit ho\ lơh dơi Pơtao, nu\ih janh, mhi\k, so\k geh n’hâm dăng bah păng, êng săk nơm jêng Pơtao, yơn lah Pơtao kruanh lah Pơtao bah [on lan, Pơtao brah.
-Ăp Pơtao aơ lah pơtao, lah rlơ\ ma Pơtao geh nkoch ơm. Kơt ri, tâm nau vay ơm bah rnoi Jarai geh nu\ih ntoh măt ân [on lan dâk [ư n’glưh n’gâng kan bah Krđăch, yơn êng đah nau vay êng, jêh geh nau dơi, nu\ih nê lo\ mô jêng Kđăch, jêng nu\ih mât bộ ma jêng nu\ih rđau kan.
-Ăp nau kan bah Pơtao lah rđau ăp nau geh ơm êng ndrel nau rêh (yor ri: Đah nu\ih Tây Nguyên, geh êng ndrel nau rêh mro geh tâm rgop jêng ngoay) gay ân nau ueh lăng, đăp mpăn. Đah rnoi Jarai, păng mô di lah “Kđăch” păng geh [on lan săch [ư ăp nau kan bah Kruanh brah, păng lah nu\ih ach o ngăn tâm [on, mô geh nau dơi êng mô lah nau geh êng. Păng lah Rit bah nau nkoch ơm.
- Păng mro mât nau tâm ban đah ăp năm tâm bôk yan tuch tăm păng hăn tât ăp [on ndrel ôp brah dăn mih lăng prăng ueh mô lah ôp brah ân rkleih lơi nau ji nau kuet…Păng mât nau tâm boh đah Văn hoá, nau geh êng ndrel nau geh brah. Kđăch u\nh mât du mlâm payh đao khlay, ntoh ân nau dơi rđau kan, geh mpôn tâm nkơp klơ yôk geh mpôn, mô geh nu\ih saơ păng knu\ng êng păng dơm.
-Andrew Hardy lah: “Păng djăt nau ngơi bah [on lan ndrel [on lan djăt păng” “N’hâm dăng” bah Pơtao gu\ tâm nê. Hôm Jacques Dournes ri lah :Păng lah ntoh măt bah nu\ih [on lan”
- Rnoi Jarai ho\ njêng nau ma Dourness kuăl lah “Du nau geh nkoch ndrel nau dơi” ueh ngănh, nau dơi bah [on lan geh ntoh tâm ăp nau kan nkre lah nau dơi, nkre lah nau kan, âk nau dơi, mô kâp geh ngih dak, tahen, ko\ mô geh cảnh sát, mô kâp geh rđau kan…đăp mpăn mpeh nâp nâl bah âk rbăn năm. Ko\ mra dơi lah du nau kan geh âk nau dơi, nau dăng-rdâng lơi nau dăng.
-Yơn lah hôm e geh du nau êng đo\ng lah bar: Rnôk nu\ih Việt rblang Pơtao lah Kđăch, nu\ih Pháp rblang lah Roi, nu\ih Mỹ Rblang lah King ndrel [ư đah Pơtao kơt lah “Kđăch bah rnoi Jarai” ri nu\ih Jarai ko\ mô rlăch, mô dun. Khân păng mra ân rrdau kan rnoi Việt, ngih dak Pháp, nau dơi bah Mỹ dah ma gi\t êng kơt nê kđôi đo\ng. Mô lah ăp Pơtao ko\ tâm mâp kan đah ăp n’gâng kan bah dih kơt lah nơm lah Kđăch bah rnoi Jẩi đo\ng.
- Rơh hôm kđăch tâm Huế ho\ geh pă [ư kruanh rnâng kan, ăp ntil nau ntoh mhô kơt lah Kđăch u\nh, kđăch dak, ma bu ntơ lah Hoả xá, Thuỷ xá ndrel uănh lah “bu ndơn kan”. Ăp Pơtao rhơn ndơn. Lo\ hôm geh bah rơh “Triều cống” rơh kđăch geh âk ntil ndư khlay, kơt: La rveh, nkre rmih, play măt ndrel dak su\t…Nu\ih Pháp, nu\ih Mỹ ko\ tă [u nau đah ăp Pơtao ndrel ăp Pơtao ko\ [ư ma khân păng kơt nê đo\ng.
-Nau dơi mpeh ba dih nê kơt lah ho\ gi\t, ho\ miưng leo rnoi Jaraui, rnoi Jarai, nsum mpôl Jarai. Nu\ih Jarai bah ăp Pơta bah nơm, knu\ng ân nau đăp mpăn nê gi\t ndri, mô lah hôm bonh đă nau blau gi\t nê, ndrel gơm rum, ndrel gơm mpray, đah khân păng kơt nê đo\ng.
-Hôm khân păng, dah ma geh, khân păng hôm mât nau đăp mpăn bah êng săk nơm, đah nau kan mha êng, ueh ngăn bah nơm, knu\ng khân ăng dơm gi\tr, knu\ng tâm git êng nơm, du nau đăp mpăn nsing tâm nau tâm ban geh bah nau êng ndrel nau rêh, so\k nau geh êng jêng văn hoá lah tơm.
-Ko\ dơi lah nau êng” Đah rnoi Jarai, chính trị lah văn háo. Nau nchâp geh Pơtao lah du nau kan ndâk êng bah chính trị-văn hoá, nâp ueh. Mô di lah dah ma geh êng ma Jarai lah rnoi mpôl geh nau blau êng ndrel geh n’hâm rdâng rnoi mpôl nâp ueh, jru ngăn ta Tây Nguyên.
-Kơt nê, lah tâm rnăk vâl geh bu ur geh nau dơi kơt lah mpôn mặt, lah Nglai ndrel bu klô geh nau dơi mpơl măt lah Rdah; tâm [on lan Khoa yang [ư nau môn măty, ndrel rdah. N’hnah Khoa Bôn lah mpơl mặt, ntoh măt, nau soă ngăn, lah nglaih, ri tâm gưl nau rêh bah nu\ih nê geh rgum jêng duPơtao.
- Păng nkre lah rdah tâm trôm, đah [on lan, lah n’hâm dăng bah [on lan geh ndâk êng đăp mpăn. Nkre đah ba dih, đah nau dơi êng, păng lah Rdah, [ư nau kan lah rdah, lah “Kđăch” kơt “bu dê” [ư ang ndrel dahy ma u\ch gi\t. Păng lah le\ bar, nkre lah tâm trôm nkre lah ba dih, nkre lah tâm trôm ndrel ba tach, nkre lah bu ur ko\ lah bu klô.
-Rnoi Jarai ho\ mât nau đăp mpăn nâp nala bah nơm đah nau ân ăp rmôt janh eng (mô gi\t nau) bah dih mât đah rdah bah nơm-kơt lah mât nau mô geh du ntil ndơ khlay, hôm nau đăp măpn ngăn bah khân păng ri hôm tâm khân păng, nâp nâl, rbăn ueh, ma mi\n lah mô geh ndơ [ư rai dơi. Yỏ păng lah du nau đăp mpăn-văn hoá.
-Geh nu\ih dân tộc học ho\ lah ma gâp, ngăn lah ăp rnoi mpôl tâm Tây Nguyên, tâm boh nau kan êng êng ko\ geh nau dơi êng Pơtao bah nơm. Ta Jarai, nau kan nê lơn ma mpơl lơn ndrel ngăn lơn.
-du tơ\ tay đo\ng, he saơ đong? Tây Nguyên ueh lăng, âk nau ê mpơl. Jacques Dourness pơk ân he hăn lăp tâm nkuăl neh geh âk nau mpôn hôm ueh nê./.
Nu\ih răk rblang : H’Thi- Y’Sưng