VOV4.M’nông: Tâm ăp ntu\k ngai đah ngih dak si, bu ur bu\n ndrel kon se mhe deh lah ăp nu\ih nơih mâp ăp nau kan mpeh n’hâm soan, nkri tât nau rêh lah mô geh năn săm. Ndơn saơ nau aơ, Bôk nau kan mât chăm n’hâm soan me bu\n ndrel kon se mhe deh geh ndâk rmôt kan tâm nkuăl tâm du đê| thôn, [on nkuăl jru ngai bah 2 nkuăl Lắc ndrel Krông Bông, năl kơl an dak si, kơl săm bôk năp ndrel ntrơn leo hăn ba lơ năn ân ăp nu\ih lah geh u\ch săm ndal. Jêh bơi tât 9 khay [ư, nau kan aơ geh ueh, khlay ndrel ndơn nau kơl an bah nu\ih [on lan.

Thôn Ea Uôl, xã Cư Pui, nkuăl Krông Bông ngai đah Ngih dak si xã nklăp 10km, nu\ih [on lan ta aơ âk ngăn lah rnoi Mông ntrơn tă bah mpeh ba lơ lăp, nau rêh văng sa ri âk nau jêr. Ta aơ, nu\ih [on lan hôm mơng đah kan deh êng kon tâm ngih ma mô geh nau kơl an bah nai dak si. Nau aơ ntoh tă bah nau vay bah rnoi Mông ko\ yor mô geh prăk, mô geh ndeh rdeng hăn ngih dak si. Aơ ko\ lah nkô| nau [ư rnoh kon se khi\t rnôk mhe deh tâm aơ âk, êng nê nu\ih me hôm mâp đah âk nau khuch, ngăn lah n’ik [ư, sôt jru jêh rnôk deh kon. Bah năp nau aơ, n’gâng kan tâm nkuăl ndrel n’gâng kan dak si nkuăl Krông Bông ho\ n’hao nau kan nkoch mbơh tât me ndrel kon se mhe deh gay ma năn kơl an tơm prăk gay ma ndâk rmôt nu\ih leo nsing tâm [on lan đah nau u\ch năn kơl an dak si ân ăp nu\ih me ndrel kon se mhe deh geh leo tâm ngih dak si tă bah thôn, mô lah ăp ngih dak si êng êng ân đăp mpăn. Rmôt ntrơn leo geh 8 nu\ih lah ăp nu\ih geh bu rnơm, geh nu\ih kan tâm thôn kơt kruanh thôn, groi kruanh thôn, rmôt bu ur, đoàn druh ndăm...râng đah nau u\ch gơih êng, mô geh nau nkhôm êng êng. Êng nau leo ntrơn, bu hôm mât nau kan lah ăp nu\ih nkoch mbơh nau, n’hao nau gi\t ân nu\ih [on lan mpeh nau mât chăm n’hâm soan, mbơh ăp nau tât khuch bah nu\ih me ndrel kon se mhe deh. Nkoch tât nau kan bah rmôt ntrơn hăn, na dak si Nguyễn Đức Vũ, Groi Giám đốc Ngih dak si nkuăl Krông Bông, ân gi\t:

‘Bôk nau kan kơl an tơm prăk 5 rkeh ân rmôt ntrơn hăn. Lah geh rnăk vâl nu\ih ji mâp nau jêr, rnoh prăk aơ gay ma so\k do\ng ân nu\ih ji bu manh gay ma trok prăk do\ng ân ngih dak si. Êp nê, rmôt ntrơn leo hăn ko\ bonh đă ăp rnăk [on lan rgop 10 rbăn/năm gay ma n’hao tay tơm prăk kan”

Jêh rnôk ndâk, rmôt ntrơn leo ho\ geh râng ăp jrâu nti\m nti mpeh nau blau ndrel nau kan leo săm, kơl săm, ntrơn hăn đăp mpăn ân me deh ndrel kon se mhe deh. Ăp nu\ih bah rmôt mro tâm nau nchrăp kâp măng naê gay ma kơl an mpeh dak si ân kônh wa tâm thôn lah geh bu u\ch. Yuh Vương Thị Nhung, nu\ih bah rmôt ntrơn hăn bah thôn Ea Uôl, nkoch:

‘Yor nau rêh bah kônh wa tâm thôn hôm mâp âk nau jêr, yor ri ma rmôt ntrơn hăn geh ndâk gay ma kơl an kônh wa ta aơ. Ăp nu\ih ma kônh wa mô geh deh hăn ntrơn leo nu\ih ji hăn ngih dak si mô lah ăp nu\ih ji jru ma nu\ih tâm ngih nơm mô ru ri đă rmôt kơl ntrơn leo khân păng aơ tât ngih dak si.

Ntơm rnôk geh ndâk tâm khay 10/2019 tât rnhôk aơ, rmôt ntrơn leo bah thôn Ea Uôl ho\ ntrơn đăp mpăn ân 8 nu\ih, tâm nê geh 6 nu\ih lah bu ur bu\n ndrel kon se mhe deh. Rnơm nê, kônh wa rnơm ngăn ndrel kơl an, hăn nsum ma nau kan aơ. Âk rnăk vâl ho\ u\ch rgop prăk gay ma kơl an rmôt kan aơ pah kan. Nô Ly Mỹ Phà geh ur dôl ma bu\n kon tal 2. Bah năp nê, yor rnăk vâl ngai ma ngih dak si ri ma rnôk nê ur nô Phà deh êng kon tâm ngih, me păng nơm dâng. Jêh rnôk gi\t tât rmôt bu ntrơn kơl, ndơn saơ nau aơ ueh, nô Phà geh âk nau mi\n ueh lơn. Nô Ly Mỹ Phà, ngơi:

‘ Rơh aơ ri ur gâp deh, lah ma gâp geh tâm ngih ri gâp mra leo ur hăn ngih dak si, lah mô ri gâp mra đă nau kơl an bah rmôt bu ntrơn hăn. Gâp saơ mrôt bu leo ntrơn hăn tâm ngih dak si ri gơih ngăn kan. Gâp tă saơ wa kruanh thôn, rnôk dôl ma pah kan lo\ lah geh bu mbơh tât nau ntrơn leo nu\ih ji ri wa ho\ nchlơi nau kan gay ma hăn leo nu\ih ji tât ngih dak si”.

Tâm kơt ma nê, ta nkuăl Lắk, 2 rmôt nu\ih kơl ntrơn hăn, du rmôt geh 6 nu\ih ho\ geh ndâk tâm 2 [on lah Plao Siêng, xã Ea Rbin ndrel [on Lách Ló xã Nam Ka. Bar [on aơ trong hăn jêr, ngai ma ngih dak si, rnoh nu\ih [on lan ach o, hôm âk nau rlu mâl, nau gi\t rbăng mô geh, rnăk ach o tât 80%. Aơ lah nkô| nau kan mât chăm n’hâm soan bah me bu\n ndrel kon se mhe deh hôm âk nau jêr. Lah deh êng ta ngih, me bu\n khi\t, kon mhe deh mô geh mât chăm, mô geh kơl ndrel mô geh ntrơn hăn ngih dak si hôm âk ơm.

Jêh geh ndâk, êng nau kơl mbơh nau blau mpeh nau kơl an bôk năp, ăp nu\ih tâm rmôt kơl leop hăn hôm geh nchrăp ăp ntil ndơ gay ma nchuăn rdeng nu\ih ji, kơt lah: Njao, ndơ yơk nu\ih, bok nilon nku\m dak mih, u\nh pil, nhiệt kế, kho ao jăp, tô jep ndrom.

Ntơm khay 10 năm 2019 tât rnôk aơ, 2 rmôt kơl an ntrơn leo nu\ih ji tât ngih dak si geh 11 nu\ih lah me bu\n ji ndul hô, luh mham âk, me bu\n dôl u\ch n’gơch, nu\ih ji klơm soh, ji ndul, rmanh săk jăn, ji proch rmeh. Yuh Làu Thị Pà, ta [on Pao Siêng, nu\ih tă geh bu ntrơn hăn ngih dak si nkoch:

‘Gâp geh kon ho\ geh 8 khay jêh ndrel kon gâp a[aơ ngăch prăl ngăn. Gâp dăn lah ueh rmôt ntrơn kơl an âk ngăn, yor geh khân păng ma gâp geh ntrơn leo năn gay ma deh kon tâm ngih dak si, lah mô geh khân păng ri mô gi\t moh nau tât ôh yor lah rnôk nê knu\ng geh bar hê me kon tâm ngih. Sai gâp ri hăn pah kan ngai”.

A[aơ, bôk nau kan mât chăm n’hâm soan ana me bu\n dnrel kon se mhe deh ho\ kơl an ndâk 4 rmôt ntrơn hăn tâm 4 xã nkuăl jru, nkuăl ngai bah Krông bông ndrel nkuăl Lắk. Tâm rnôk tât, ăp nkuăl aơ mra lo\ [ư pơk hvi tay nau kan ntrơn leo nu\ih ji tă bah thôn, [on êng gay ma rgop nau mât chăm n’hâm soan ân nu\ih [on lan lah nsum, me ndrel kon se mhe deh lah êng, n’huch nau ji jru, khi\t tâm bu ur bu\n ndrel kon se mhe deh tâm nu\ih rnoi mpôl đê|./.

Nu\ih răk rblang: H’Thi