VOV4.M’nông: Mon uk bah rnoi Bahnar (rnoi Jơlâng) ta xã Đăk T’re, nkuăl Kon Rẫy n’gor Kon Tum geh tă bah jo\, ntơm rơh aơ nthoi tât rơh êng. Uk bah rnoi bahnar uănh nơih, geh màu ôch ndrel leo nau vay ơm yau tă bah kăl e.

Tâm rơh mpla n’hơ “Ndơ ơm yau khlay” ta Hà Nội geh mpla n’hơ âk ngăn ăp ntil ndơ ơm ueh bah nkuăl Tây Nguyên âk nar, sial. Êp ăp ntil ndơ kah khlay Sâm Ngọc Linh, bu năch u\ch ngăn đah ntu\k mpla n’hơ, uănh nau nkra mon uk bah rnoi Bahnar.

Uk bah rnoi bahnar êng ngăn rđil ndơ uk bah rnoi Yoăn mô lah ăp rnoi êng êng. Păng mô geh âk ntil, mô geh tâm kơt, uănh rup kao nơih. Yơn lah, nau aơ [ư njêng nau êng nê lah màu ôch lơp ueh bah ăp ntil uk. Nô Nazam Hasharim, năch tă bah dak Malaisia u\ch ngăn rnôk geh nau mom êng uk, ngơi:

“ Bôk năp uănh gâp ntôn lah ăp ntil uk aơ geh tă bah âk hiăng năm hôm. Uănh păng ueh ndrel ma nơih uănh, uănh ueh kơt lah ăp yuh nkra uk aơ. Gâp gu\ ta aơ âk mông gay ma nkra ăp du ntil ndơ kon jê| kơt aơ dơm. Uănh mha ngăn ma gâp ê ho\ tă gi\t”.

Yơ Y Biêng ân gi\t, nau mon uk bah rnoi bahnar geh tu tơm tă bah jo\, knu\ng gi\t lah rnôk hôm jê| ri saơ ăp me, ăp yuh [ư nau kan aơ tâm yan vai mô lah rnôk dôl ma ru. Mon uk mô jêr ôh, yơn lah ân geh nau nơih, nsôih êng ndrel âk nar yor ri ma ueh ngăn ma bu ur [ư.

Ndơ geh do\ng gay ma mon uk lah neh đach, ma neh ân geh so\k tâm dak me Đăk T’Băng Giô ngai đah pôn 2 km, yor neh ta aơ ueh rbăn. Lor ma so\k neh, bu vay ôp brah lah du mlâm djăr ndrel du yănh ndrănh. Mham djăr ndrel ndrănh geh  krih êp neh ho\ săch ndrel ma ôp brah Prao. Jêh rnôk sok neh si\t, neh geh bu ih ân kro, juh ân lêk jêh ri puăch kơt rnih. Jêh nê prăp tâm du bonh sur, ân dak tâm nê, prăch ân hăch, châm ân chah, jêh ri [ư pot ân păng tâm krep. Nau [ư mon ndơ ri geh tâm kơt, nkra săk yănh, jêh ri tât bâr yăng ndrel dăch du\t lah jâng yăng.

Nau ueh ngăn tâm nau mon uk bah rnoi Bahnar lah kônh wa knu\ng do\ng ăp ntil ndơ nơih geh, kơt lah mâng gle, bok jê|, n’ha si, lu\. Bu ur Nanar do\ng du mâng tơm di mô lah du mlâm mpăr gay ma nku\p, ân prêh tâm ban bu\t, [ư ntu\k gay ma ân neh nơm mon. U|ch nkra săk uk bu hăn ndăch, ju\m neh. Du dah ty ri kuăn bah dih, du đah ri ân tâm trôm di\ng gay ma geh trong ntu.

Jêh nê bu so\k ngăn bok mbe\ rpôt klơ săk uk gay ân păng be\. Jêh lôch săk, uk geh leo ih du nar, jêh ri mư tât nkra njâng. Rnôk nê bu nso\ng jâng gay ma ân uk klơ jâng jêh ri ndil ân jăp. Yơ Y Biêng ân gi\t, nau nkra di\ng roh nar ngăn ndrel u\ch geh nau tâm rgop nsum ueh yor mpang ty, rnôk choat hăn, nau mêt uănh ân kloh bah măt.

‘Jêh lôch mon jêh, nkra ân jêh, uk ân kro tâm 3 nar tâm ntu\k n’hâm, Kônh wa nơm so\k ngăn lu\ kon jê| ntôl ân păng kloh ang ndrel leo păng n’ông klơ ndrơng năk jêh ri mơ di\ng leo n’ông ân duh kro”.

A[aơ, rnoi Bahnar hôm mât nâm ơm nau mon uk tâm ăp ntu\k su\nh u\nh ba dih tach, ta ntu\k mô geh sial, dăp long ân êp têm trôm, bah dih, ba lơ….Ăp ntil uk bah nroi Bahnar rnoi Jơlâng mô geh aka ntil, yơn lah uănh ueh, nơih dnrel lưo nau ơm yau êng bah khân păng.

Yuh Thanh Ngọc, cán bộ bảo tàng n’gor Kon Tum ngơi:

‘Uk ta aơ ri mô geh kao aka. Rnoi Bahnarr bu nkra ma nkhop di ntơ lah Tnung. Rnôk n’ông bơi jêh, bu so\k lơi uk, so\k ngăn nkhop si Tnung gay ma châp ân hăch, jêh ri mbu\k tâm dạ, mhi\ng klơ uk tă mon. [ư nklăp 3,4 tơ\ kơt nê, mhâm [ư ân uk geh màu ôch lơp ndrel nâp ueh”.

Gay ân geh uk ueh ri ân geh nau nsum bah âk ntil kơt: bri mih nar, ntu\k, nau duh n’ik, khay [ư ndrel âk n’hâm.  Ăp nau nê knu\ng geh nau ueh, nau tă blau ơm bah âk nu\ih tă mon uk mơ gi\t.

Yơ Y Biêng nkoch, bol ma a[aơ ăp ntil ndơ geh rvăt êng ta ntu\k bu tăch, yơn tâm ăp rnăk vala bah rnoi bahnar Jơlang ko\ geh đo\ng bar pe ntil uk:

‘ Ndơ ơm rvăt ri gâm mô geh kah tâm ban ma ndơ aơ. N’gion piăng kah. Ăp ngih ko\ geh bar pe ntil kơt aơ. Lah lah mô n’gon piăng ri prung m’êt ko kah đo\ng. Mô lah do\ng gay ma ân ndrui n’gon ndrănh, ân boh sa, ăp ntil ndơ gay ma ân. Ti\ng nau vay ơm ri mô geh dơi lơi ôh”.

Bol ma kơt nê, nau ma âk nu\ih kơt Yơ Y Biêng rvê ngăn â[ơ lah bu ur mom rnoi Bahnar mô lăng hôm u\ch đah nau nkra mon uk tay ôh “A[aơ ta aơ mô geh âk ôh nu\ih [ư. Bu mon ri bu mô blau [ư. Ko\ u\ch nti\m đo\ng nau kan yơn lah ăp oh mom mô u\ch nti yor klach [ơ\ ty. Mi\n lah u\ch lơi yưn lah tă bah rnôk ăp ntuk bảo tàng bu nkah tât nau kan vay ơm ri lo\ đă [ư ndơ ân nơm mpla đo\ng. Yor ri ma hên lo\ mon tay”.

Mât nau ơm gay e gay ma u\ch tay nau ueh mhe a[aơ, gi\t tay mpeh tu tơm gay blau nơm ryơk ndrel rnê ăp n’hâm pah kan blau mhe, nau gơih n’ơr bah rnoi Bahnar kăl e lah nau kan du\t n’hâm khlay. Yơn lah, ti\ng yuh Thanh Ngọc, cán bộ văn hoá n’gor Kon Tum, ri nau mi\n mpeh nau mât kan tâm rnoi Bahnarr mư lah nau mât njrăng kloh rjăp ngăn./.

Nu\ih rblang: H’Thi