VOV4.M’nông: Rnoi Rđe geh nau ueh, tâm gu\ ur sai ti\ng mpeh ur, yor ri bu ur nchrăp nau hăn ôp ndrel so\k sai, nau đă chê| drăp ndơ lah yor ngih bu klô đă. Bah âk năm khay bu ủ bu klô tâm u\ch, lah saơ tâm u\ch ngăn ri bu ur hăn mbơh ân me mbơ\ nơm gi\t, gay ma đă bu ndranh hăn ôp ndrel ma ntơm ôp sai. Aơ lah nau ơm ueh ngăn ntoh nau dơi bah bu ur tâm nau tâm gu\ ur sai, nau vay ơm ueh bah ăp rnoi ta Tây Nguyên lah nsum ndrel rnoi Rđe lah êng.

Tât rnôk hao têh, bu ur Rđe lah saơ geh bu klô ma nơm u\ch ri mra dơi hăn ôp bu klô nê. Nau vay ri, lah jêh yan kăch rek, di rnôk nar rlu jo\ jong khay, phe ba ho\ bêng dro\ng bêng ngih, jêh ri ndrănh ho\ lôch n’gon, ngih geh ndơ khlay, geh rpu, geh ndrôk, geh rpu, geh sur, djăr…bu ur rnoi Rđe ntơm hăn ôp sai.

Nau sok sai bah bu ur rnoi rđe geh 4 gưl: bôk năp lah hăn ôp (nau leo ndjôt kông), nau tâm nchră “njoăl bu ur”, nau leo nsi\t sai, nsi\t klay tâm ngih.

Rnôk nơm u\ch ma du hê bu klô, bu ur đă mprơh ndranh (Pô buh kông) lah oh mpeh đah me mô lah nu\ih bu ranh têh năm tâm rnoi deh nơm  geh bu rnơm, gi\t kloh mpeh nau vay, blau nau mbơh ngơi, nchrăp du yăng ndrăng ndrel kônh gay ma leo tât ngih bu klô gay ôp, bu kuăl lah ndjun kông (Myơr kông) hôm ntơ lah ôp sai (Êmuh ting mô|).

Yuh H’Hoa Niê, ta Phường Tân Lợi, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, ân gi\t:

‘Ê lor ma gu\ sai si\t ngih ri nơm ân geh rnôk tâm mơng tâm bên [at. Jêh ri nơm hăn ôp mpeh ngih bu klô, rnôk ma bu ân ri mơm mư di\ng leo ndoh ndơ tât tâm ôp”.

Tâm nar tâm ôp, ngih bu ur mô dơi geh hăn ndrel ma bu ndranh ndrel rnăk bu ur hanư ôp rnăk bu klô. Rnôk aơ, ngih bu klô r[u\n nchră nau kan tâm ngih u\nh, jêh ri jă du hê bu ranh ngăn geh bu rnơm ngăn ty ndjôt kônh yor bu ndranh mpeh đah ngih bu ur leo tât gay ma ôp nau mpeh bu klô. Lah bu klô nê ndơn, bu klô ma ndjôt kông. Ntoh măt ân bar đah [ư nau tâm rgâl kông.

Jêh nê đo\ng, ntoh măt ngih bu ur (mpeh bu ôp) leo ngăn bu ur tât tâm nchră mpeh nau “njoăl măm” tâm ngih bu klô. Ndrel đah nê, ngih bu klô mra mbơh rnoh drăp gay so\k rnôk hao gu\. Ti\ng nau vay, lah rnăk ngih bu ur geh ndro\ng oi ri ngih bu klô mra so\k âk ngăn.

Geh ngih bu ur ân ma Bơ\ bu klô du mlâm rpu, ân me bu klô 8 ngan kông, 8 kông ty, du blah phôi, du mlâm si-nă bă kon. Ăp nu\ih tâm ngih ko\ geh ndơ bu ân kơt ngan kông, kông ty…ndrel  mpôl tâm dăch ngih bu klô ko\ geh bu ân yăng ndrănh. Jêh rnôk tâm nchră lôcgh, ri bu ndăm, bu druh mư geh tâm rgâl kông, uănh kơt lah nau tâm ton mra rêh nsum tât lôch săk ndrel geh nau rhơn rêh ueh lăng.

Hôm lah ngih bu ur mô geh, ach o ir ri bu ur nê gay [ư nau “njoăl măm” si\t ngih bu klô gay ma nsum n’hâm pah kan. Năm gu\ ti\ng sai gleh mô lah jong nsing tâm nau đă bah ngih bu klô. Ngih bu ur leo tât ngih bu klô du mlâm djăr, du mbăt piănh m’êt păt tâm n’ha prit ndrel du yăng ndrănh gay ma leo bu ur ti\ng sai. Yuh H’Oan Mlô, ta xã Ea Hồ, nkuăl krông Năng, n’gor Dak Lak, mbơh:

‘ Gu\ sai ri hăn ti\ng mpeh sai kơt kăl e lah 2 năm mô lah 3 năm gay ma kơl trok n’hâm soan me mbơ\ mpeh sai. Lôch gu\ ti\ng sai ri mư geh kuăl sai si\t tâm ngih nơm”.

Jêh lôch năm ti\ng sai, ngih bu ur [ư nau kuăl si\t klay. Rnôk aơ, tâm ngih mpeh bu klô [ư nau vơt đah du yăng ndrănh ndrel du mlâm sur. Ngih bu ur vơt klay si\t ngih nơm. Ndơ nơm leo ngih bu klô gay ma vơt klay ân geh kông, ndrănh yăng, piăng m’êt, djăr nkuăng. Rmôt hăn vơt rnôk si\t ngih bu ur ri nkre hăn nkre njroh mprơ, ăp bu ur druh, bu klô ndăm ri tâm nsach dak tâm bu klô đah nau mi\n lah, i sai mhe geh bu nsach dak lơn âk, lơn mbe\ rêh lơn ma ueh, pah kan lơn ma têh ndro\ng, deh âk kon bu ur.

Ti\ng nau vay, rnôk leo si\t sai tât mpông ngih bu ur, ngih bu klô ntoh nau rngot klâng, rdâng bu so\k leo, ngơi ăp nau ueh, nau rngot nkâng, njoăl bu ndăm tâm ngih bu ur ndrel rmôt nu\ih hăn so\k. Ngih bu ur mra ân ndơ, ân kông, mô lah sah, yăng…gay ngih bu ur mô rdâng.

Jêh nê, lăp tât ngih bu ur, ngih bu klô lo\ rdâng, tơm ngih mra lo\ ân ndơ ân ngih bu klô, ntoh nau u\ch ro\ng, têk bu ndăm lăp ngih ndrel lăp tâm jrâu. Tâm jrâu geh phôi, ur sai mhe lăp tâm jrâu tâk mphôi, jrah ngăn to\ng 7 tong ri mư tâm di đah nau vay leo nsi\t klay.

Rnôk ngih bu ur nchrăp to\ng ndơ geh ngih bu klô choh ri geh [ư nju\n sông. Jêh rnôk lôch nchră ri ngih bu ur mbơh ân [on lan nar nju\n sông tâm ngih bu ur. Rnôk aơ, nu\ih kruanh mpôl ntoh măt bar đah mbơh nau tâm jêng ur sai bah bu druh, bu klô ndăm geh tâm di, jêh ri ndơ\ tay kông ân bu ur bu klô tâm kuăn gay ma rhơn ân nau rêh tât loch săk păk ndra.

Tâm nau tâm ôp sai bah rnoi Rđe, nau vay njoăl măm lah nau khlay ngăn. Lah mô geh dơi tâm nchră ri mô geh nau so\k nsi\t klay ôh, mô geh tâm rgâl kông, ndrel đah nê bu ndranh (ntoh mpeh ngih bu ur) ndrel bu ranh ngăn (ntoh bah ngih bu klô) lah nau khlay ngăn. Tâm rnôk tâm nchră, lah ngih bu ur “dơi bonh” bu ntoh măt bah ngih bu klô ri ngăn lah bu ur mơ di\ng geh so\k sai.

Êp nê, ngih bu ur, đah nau nchrăp “so\k sai” ân bu ur, yơn lah, bu ur ân ndơn nau “gu\ ti\ng sai”-si\t gu\ ngih sai ân tât rnok geh to\ng drăp ndơ hao gu\ ndrel geh ngih sai ndơn mpeh nau rêh, nau blau ri mư geh ngih sai rgâl kông, âk ti\ng ur.

Nau tâm ôp bah rnoi rđe hôm mât tât apư [on lan rnoi rđe ta Dak Lak a[aơ. Yơn lah, nau tâm nchră “njoăl măm”, ân drăp hao gu\ geh êng lơn gay ma ân geh nau tâm di đah nau rêh mhe. Aơ lah nau ueh ơm tâm nau tâm gu\ ur sai bah rnoi Rđe ta Tây Nguyên lah nsunm, Dak Lak lah êng./.

Nu\ih rblang: H’Thi