VOV4.M’nông: Nau ndring bah rnoi Việt Nam nơm geh nau rgop ‘Rpu lah bôk nau kan lo\ mir’. Nau nê u\ch nkoch tât nau khlay bah rpu đah ăp rnăk vâl, yor păng lah drăp ndơ khlay. Đah rnoi Bunong ta Dak Lak lah êng ndrel ndrel ăp rnoi mpôl êng ta Tây Nguyên lah nsum, rpui geh nau khlay tâm nau rêh văng sa bah rnăk vâl. Yor ri, tâm 2 năm, rnoi Bunong lo\ [ư ôp brah rpu ndrel nkra tay n’gar du tơ\ gay ma ntoh nuih n’hâm u\ch ro\ng bah kon nu\ih đah ntil mpa rong aơ.

Ăp nar du\t khay 3, rnăk wa Y Chung Buôn Dap (rnoi Bunong) ta thôn 2, xã Nam Ka, nkuăl Lăk, n’gor Dak Lak dôl nchrăp ndơ gay ma ôp brah rpu. Wa nkoch, aơ lah nau vay ơm bah rnoi Bunong geh mât tă bah jo\ tât rnôk aơ, a[aơ kônh wa hôm mât nâm ơm. Ntơm bah kăl e, rnăk rnoi Bunong mro mât rpu gay ma so\k n’hâm thay lo\, [ư mir, têk si gle…ndrel nê lah drăp ndơ khlay bah rnăk vâl.

Ti\ng nau vay tă bah kăl e, rnoi Bunong nkra n’gar rpu tâm du\t khay 3 ăp năm. Lor ma nkra ndrung bu [ư op brah gay ma dăn brah yang mât ân [on lan ndrel rpu ndrôk ân ueh, deh bi\k âk kon. Wa Y Chung Buôn Dap ân gi\t, ntơm bôk năm aơ, rnăk vâl ko\ [ư ôp brah, tâm khay 3 ri mơ ôp brah n’gar rpu:

“Lor ma nkra n’gar ri nơm ân [ư ôp brah. Lah du năm, bar năm, [on lan geh nau ueh, ri nơm ôp brah nsum ma [on lor. Ăp năm ko\ [ư brah ôp [on lan gay ma dăn brah yang, brah neh, brah dak, brah bri tâm bôk năm. Tâm nar ôp brah bu jă bu ranh [on, nu\ih geh bu rnơm gay ma [ư, jă kônh wa tâm kơl tâm râng ân to\ng ăp, mô geh nu\ih mô ti\ng. Nau ôp brah geh dơi ti\ng nau geh jêng bah [on, geh sur ôp ma sur, geh ndrôk ôp ma ndrôk. Nau ôp brah [on ri geh [ư tâm bôk năm”.

Gay nchrăp [ư n’gar rpu, ê lor tơm ngih ân geh jă nu\ih tâm rnăk vâl lăp tâm bri gay ma joi tơm reh jong nklăp 5-10 mét. Jeh ri hăn sreh tơm nam mô lah kon si jê| nklăp 10-15cm, tơm so\ng, jo\ ntơm 2-3 năm. Ti\ng nau vay bah rnoi Bunong, gay geh ndơ ueh, ăp nu\ih lăp tâm bri hăn tă bah ôi ơm gay ma der mpa bri, si\m bri ndrau (jil hoh rlang dah). Nkoch tât nau aơ, wa Y Chung Buôn Dap mbơh, lah ân geh jil hoh, rlang dah saơ nơm ndrel ma n’hiăng ri păng mra mô hôm lap ôh. Yor ri, rnăk vâl ân săch nar ueh, khay ueh gay ma lăp tâm bri.

‘Lor ma nkra n’gar rpu ri nơm ân lăp tâm bri, koh ăp tơm gleh, tơm nam, tơm si mô lah nkar gay ma [ư n’gâng rpu ndrel rse reh kranh, jăp, yơn ân geh săch nar ueh, khay ueh Lah tăng jil hoh rlang dah ri lơi hăn ôh, yor nê lah nau mô ueh. Lah nar tal 2 păng hôm n’hiăng kơt nê mro ri mô geh nau khuch ôh, yơn ma nar bôk năp lah tăng kơt nê ri mô dơi ôh”.

N’gar rpu bah rnoi Bunong vay nkra ân so\ng, geh 4 ding tâm ban gay ma ueh rnôk nglăp rpu tâm ndrung. Hôm têh mô lah huêt ri ti\ng rnoh geh rpu bah rnăk nơm. Yơn ân geh dơi rdâng ma mpa bri lăp tâm ndrung lơh kăp sa ndrel ma njrăng rnôk rpu geh tâm tâm luh ba dih ri ndrung rpu ân geh nkra prêh. Jêh rnôk lôch nkra n’gar, ăp bu ndăm mom tâm [on ntơm nglăp rpu ân lăp tâm ndrung. Tâm rnôk leo rpu lăp nê, bu săch kon rpu têh ngăn, ueh mleh ngăn gay ma ân lăp lor, jêh ri lah rpu êng ti\ng ba kơi. Jêh ri tay, rnăk vâl ntơm nchrăp ndơ gay ma ôp brah rpu ndrel ndrung mhe. Wa Y Chung Buôn Dap ân gi\t, kăl e nơh, du rmôt âk rnăk vâl nkra nsum dru n’gar yor ri ma ôp brah nsum. Yơn a[aơ ri êng rnăk êng [ư:

“Jêh rnôk lôch nkra n’gar rpu ri ntơm [ư ôp brah ndrung ndrel brah rpu. Bah năp nơh, ôp brah nsum yor ri ma ăp rnăk tâm rgop ndrănh yăng, djăr. Hôm sur ri yor rnăk nơm [ư tơm ri joi êng. {on geh 9-10 rnăk rong rpu ri nkra du n’gar. Lah le\ ma [on ri nơm nkra 2 n’gar. Kăl e nơh [ư kơt nê, hôm a[aơ ri [ư ndrung êng ndrel ôp brah rpu ti\ng ăp rnăk êng êng”.

Ndơ leo ôp brah n’gar rpu vay geh ân bah năp mpông n’gar. Ntoh măt ăp rnăk rgum bah năp ndrung rpu, tơm ngih [ư kruanh mô lah bu ranh [on ri răch brah. Nau ôp brah ri u\ch ma brah yang kơl an ân rpu nơm ueh lăng, mô geh ji kuet, deh bi|k kon, ndrung n’gar ân nâp, mô geh mpa mpa lơh khuch. Jêh lôch ôp brah, ăp nu\ih tâm [on ngêt sa, ngêt ndrănh yăng, tâm nkoch bri ueh m’ak, tâm mbơh nau tă blau rong rpu ndrel tâm pât tâm mprơ ueh.

A[aơ, nau rêh jêng geh âk nau rgâl, ăp rnăk ko\ geh máy móc gay ma kơl an nau kan tuch tăm. Yơn rnoi Bunong ta Dak Lak hôm rong âk rpu, yor păng lah drăp ndơ khlay bah rnăk vâl. Yor ri, rnoi Bunong hom mât nâm ơm nau ôp brah n’gar rpu, ôp brah rpu gay ma ntoh nau u\ch đah rpu, ko\ kơt lah mât drăp ndơ bah rnăk vâl./.

Nu\ih rblang: H’Thi