VOV4.M’nông: Đah rnoi Xơđăng, bu klô, bu ur tât năm têh ndăm (18 năm) mra geh nau tâm u\ch joi ur, joi sai. Lah saơ geh nau tâm u\ch ri bu mbơh ngăn ma me mbơ\ gay ma gi\t lah khân păng tâm u\ch, ndrel đă ma me mbơ\ hăn kuăl ndranh.

            Nsing tâm nau geh jeng bah ăp rnăk vâl ma bu klô dơi ôp ur mô lah bu ur geh nau dơi ôp sai. Wa Y Yêm, ta Thôn Deak Lơ Leang Hai, Xã Ea Uy, nkuăl Krông Păch, n’gor Dak Lak, ân gi\t:

             ‘Ti\ng nau vay bah rnoi Xơđăng phung hên ri păng êng đah rnoi mpôl êng, nau ân geh jêng ur sai geh [ư ân tâm ban, mra dơi lah lah tâm ban ti\ng mpeh ur, mô lah sai kđôi. Nsing tâm nau geh, nau rêh, mra lah ngih bu ur mô lah ngih bu klô hăn ôp lor kđôi. Tâm [on bah phung hên aơ, geh nu\ih bu klô ân ôp ur, ko\ geh ngih bu ur hăn ôp sai. Ăp nu\ih tâm u\ch tâm ro\ng ri dơi hăn ôp, gâp saơ geh nsum du nau u\ch lah si\t tâm gu\ jêng ur jêng sai dơm. A[aơ, âk rnăk vala bu mom geh nau rêh ueh ndrel khân păng geh nau mât chăm ân me mbơ\ le\ bar đah ueh đo\ng”

            Ti\ng wa A I Hat,ta [on Kon Wang, Xã Ea Yiêng, nkuăl Krông Pách, n’gor Dak Lak, nau tâm gu\ ur sai bah rnoi Xơ đăng mô geh ân nchâp ti\ng đah bu ur mô lah bu klô, mô geh nau jâk mpeh drăp ti\ng gu\. Yor nê ma knu\ng bu ur bu klô lah tâm u\ch ri mra geh tâm gu\, bol ma rnakư vâl ach o mô lah sâm geh.

             ‘Ti\ng nau vay bah Xơđăng phung hên tă bah kăl e tât rnôk aơ mô geh nau nchâp đă ân drăp hao gu\, kơt lah ngih bu ur đă ân drăp hao gu\ kơt rpu, ndrôk, mô lah ko\ mô geh nau đă ân bok nsoh, ao n’gut, yăng gri, glah nông… di\ng le\ nê mô geh nau nchâp đă. Nau vay bah rnoi phung hên êng ngăn rđil rnoi mpôl êng. Nau khlay lah bar nu\ih tâm gu\, lah tâm u\ch ngăn ri mbơh ân me mbơ\ bar đah gi\t, rnôk me mbơ\ ân ri [ư nju\n sông ti\ng nau u\ch bah oh kon nơm dơm”.

            Nar tâm ôp, ngih bu klô leop drăp ndơ tât ngih bu ur, mô lah rlơ\ ma nê. Ăp ntil ndơ vay geh ndjôt lah du mlâm djăr, du yăng ndrănh, du mlâm sung, du mlâm payh, du blah phôi ntâk ndrel 2 mlâm kônh. Ngih bu ur (mô lah ngih bu klô) ndơn ndơ ndrel ntơm kơp dơn nau ân kon nơm ur sai ma kon bu, mô lah ân kon bu klô ngih nơm ti\ng kon bu ur ngih bu. Ntơm nar tâm ôp, ur sai tâm uănh kơt ur sai hôm ê tâm nju\n sông. Me mbơ\ bar ding tâm tâm kuăl mpeh bar đah kơt lah băl bên. Mpeh nau vay tâm rnôk tâm ôp, wa A I Hat ân gi\t, rnoi Xơđăng uănh khlay ngăn lah nau tâm ro\ng, yor ri ma nau tâm gu\ lơn nơih ngăn:

             ‘Jêh rnôk me mbơ\ bar đah ân tâm gu\, bu ndranh tât ngih bu klô, ôp: May y\ch đo\ng so\k bu ur têh [ư ur may? Bu ndăm ton bah năp măt me mbơ:- Gâp u\ch ngăn bu ur nê| [ư ur gâp. Ntơm bah rnôk gâp têh ndăm gâp ho\ u\ch ma bu ur nê ndrel geh păng ndơn đo\ng. Tât nar aơ hên mô hôm dơi tâm nkhah. Brah yang ân hên tâm gu\ nsum, gâp u\ch ma nu\ih ne,e ndrel ma păng ko\ u\ch ma gâp đo\ng”

            Jêh nar tâm ôp, bar ding uănh kơt lah ur sai ê tâm nju\n sông, yơn khân păng ê ho\ dơi tâm bi\ch ndrel ôh. Ntơm nar tâm ôp tât nar njun sông, nsing tâm nau geh jêng bah rnăk vâl, mô lah pe puăn khlay mô rlau du yan mir

(du năm). Aơ lah rnôk ntur rlong ngăn ân ma ur sai bah rnoi Xơđăng,: Khân păng ân mât săk nơm ân kloh, mô [ư nau mhi\k, mô tih đah nau vay bah [on. Wa A Djoa, ta Thôn 3, xã Tân Cảnh, nkuăl Đăk Tô, n’gor Kon Tum, ân git: Lah ngoai tâm bar nu\ih geh nau tih lor ma nju\n sông ri geh [on kuh jâk ngăn:

 ‘ Ăp nau vay ntơm nau tâm ôp ân tât nau nju\n sông ri gay ân ti\ng nau vay bah [on lan. Ti\ng nau vay bah rnoi Xơđăng phung hên, bu ur bu klô lah geh nau tâm bi\ch lor, geh kon lor ma tâm nju\n sông ri [on lan mra mpơh bu nê du, đă khân păng nkra êng ngih ngai đah [on ndrel rêng tâm nê. Tât rnôk [ư ân to\ng ăp nau mhal bah [on lan kơt lah ôp brah đah sur, đah djăr ri mư dơi hăn lăp tâm [on”

            Uănh khlay nau tâm u\ch tâm gu\, yor ri ma rnoi Xơđăng ngăn lah ntô| n’hao nau tâm gu\ du hê ur du hê sai. Lah nu\ih le\ geh ur mô lah sai ma geh nu\ih êng ri geh [on lan mhal jru ngăn. Wa A Luô, bu ranh [on Kon Pâu, [on Kon Wang, Xã Ea Yiêng, nkuăl Krông Păch, Dak Lak, ngơi:

             ‘Nu\ih [ư geh nau tih ri trok tâm ân ma đah geh khuch ntơm 2 tât 3 yăng ntăng ơm, khlay ngăn. Nê lah gâp saơ tă bah jo\ hôm tâm [on hên. Kăl e nơh, bu ranh mô geh mhal đah ndrôk rpu, sur đah nau mhal aơ ôh, ma mhal đah yăng ntang, lah gay buăy đă nu\ih nê mô dơi plơ\ tay nau tih. Nua mhal đah drăp ndơ jêr joi kơt nê lah tâm di ngăn gay ma ôp brah n’hâm soan bah nu\ih geh khuch, khuch tât ăp nau ueh bah săk jăn, nuih n’hâm bah nu\ih geh bu lâm bôk”

            Rnơm nau mri, nau nchâp bah nau vay ơm ma nau tâm gu\ ur sai tâm ăp thôn ôn lan rnoi Xơđăng nau tâm tâm tâm bi\ch lor rnôk tâm nju\n sông geh mât ân ueh nau vay bah ơm, nkre mât đăp mpăn ân n’hâm soan deh nse bah nu\ih me ndrel kon nơm jeh aơ.

            Mpeh nju\n sông ân phung mom, bar ding tâm nchră săch du nar [ư nsum tâm ngih r[u\n [on. Ti\ng wa Y Yêm, ta Thôn Deak Lơ Leang Hai, Xã Ea Uy, nkuăl Krông Păch, n’gor Dak Lak, ri nnau nsu\n sông lah nau rhơn bah băl mpôl ta [on lan bah rnoi Xơđăng:

             ‘ Ti\ng nau vay bah phung hên ta aơ, ngêt ndrănh tâm nar nju\n sông ri [ư nsum tâm ngih r[u\n, ăp ndơ sa, ndơ ngêt ri bar ding ko\ leo tât ta ngih r[u\n. Năch hăn ngêt sa tâm nun sông ri bu ndjôt ndrănh yăng ndrel du mlâm djăr, bu ân ma me mbơ\ kon se. Rnăk vâl bar ding ndơn ndơ nê leo tât ngih r[u\n gay ma sa nsum đah [on lan. Bu ngêt sa ueh ngăn, ndrel mprơ Rơngê, ting ting, tur chi\ng rhơn ân ur druh sai ndăm, rêh ân tât du\t tât lôch”

            Nau khlay ngăn bah rnoi Xơđăng, lah lor ma nju\n sông, ngih bu klô ndel ngih bu ur tâm nchră mpeh nau rêh, nau geh jêng ngăn bah ăp rnăk, kơt lah mpeh năm, n’hâm soan bah me mbơ\, nau reh văng sa. Ntă đah jêr lơn ri ur sai mhe tâm gu\ hăn gu ngih nê lor (nklăp 2-3 năm), nau nê u\ch kơl n’hâm kan ân rnakư vâl, rlet nau jêr bah năp măt, ăp nhoat đăp mpăn nau rêh. Jêh nê ur sai mhe lo\ hăn gu\ ngih đah ri. Kơt nê, ân tât rnôk to\ng geh ri mư luh gu\ êng.

            A[aơ, tâm ăp thôn [on bah rnoi Xơđăng ta Tây nguyên, nau vay tâm nju\n sông hôm geh nau ueh ơm khlay ngăn, ntô| n’hao nau rêh kon nu\ih, rgop nau njêng du rnăk vâl nâp nâl tâm nau tâm boh rjăp ndrel tâm rnglăp đah băp mpôl ndrel nsum mpôl./.

                        Nu\ih rblang: H’Thi