VOV4.M’nông: Tết mbo lah nar tết têh ngăn tâm năm bah rnoi Cống Khao ta nkuăl Mường Tè, n’gor Lai Châu. Aơ lah du an [on lan rgum r[u\n jêh du năm pah kan jan sa o\k r’ah n’hanh di an khân pơng lah ueh ăp brah yang, u che le\ kơl an, mât njra\ng tâm lôch du năm bah năp, dăn an năm mhe mih lăng prăng ueh, rnăk wâl [on lan hơm răm đăp mpăn. Năm aơ, âk nkual ta Lai Châu n’hanh Mường Tè geh khuch khat yor mih dak lip, kônh wa nu\ih Cống Khao hôm e [ư Tết mbo t^ng nău way ơm bah rnoi mpôl, yơn dơh đêt lơn ăp năm, hôm e ntêm soan nu\ih drăp ndơ bah ndrel ty ndrel n’gâng kan ăp gưl kơl [on lan dak lip. 

    T^ng nău way, ăp rnoi deh bah nu^h Bahnar way moh săk kon său t^ng nău tâm mpr^ng n’hanh ma t^ng kơt nê tât rơh kơn bah kơi tay. Ndrel đah nău moh săk t^ng chữ tơm bôk năp, nu^h Bahnar hôm moh t^ng nău mha êng rnôk oh bê mhe deh đo\ng, mô lah moh t^ng ntu\k deh, rup gui, quet nte, mô dơn nê moh t^ng nău mbơi măng đo\ng…yơn lah, khân păng mô ntơ lor săk an oh bê rnôk hôm ta ndu\l me. Lôch rnôk deh luh, rnăk mô ho\ đal ntơ săk d^l. Tât lôch oh bê răch pu\r, khân păng mơ [ư nău way khôm tôr  gay ntơ săk.

            Rnôk ntơ săk, rnăk wâl n’hanh oh nô kônh wa tâm nchră, tâm ban u\ch ntơ săk an oh bê ri mbơh an bu r’u, [ư nău way khôm tôr gay [ư ôp brah săk n’hanh mbơh nu^h mhe tâm rnăk đah băl mpôl, [on lan. Wa Yao, ta [on Piơm, thị trấn Đăk Đoa, nkuâl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai an g^t:

            “Rnôk oh bê mhe deh răch pu\r ri [ư nău way ôp brah khôm tôr, jă bu r’u [ư ôp brah n’hanh ntơ săk. Tâm ban u\ch ntơ hôm ri mơ [ư ôp brah, lôch rnôk ôp brah ri ân ôp săk mhe ntơ an oh bê nê, gay trôk nar kơl an, geh n’hâm soan ngăch dăng, jăp gơih, đăp mpăn le\ ma nău rêh. Lôch [ư nău way ôp brah ăp nu^h ndrel ngêt sa, dăn nău rhơn an kon se ho\ geh săk ntơ.”

            Tă bah mô geh rnoi, nu^h Bahnar way ntơ săk an oh bê t^ng chữ tơm bôk năp bah u che, me, bơ\...gay mât nău tâm boh băl mpôl, rnoi deh. Bol ma nău way t^ng ur yơn nău ntơ săk an oh bê mô nchâp đă t^ng me, ma mbra dơi an le\ bar ding u che mpeh me n’hanh mpeh bơ\. Tâm nău m^n bah kônh wa, le\ bar ding ndrel nsum soan mât chăm an oh bê, u che mpeh me mpeh bơ\ uănh khlay, mât mêr da dê.

            Yor kơt nê|, nău ntơ săk an kon se mbra dơi sơch t^ng săk du hê nu^h nê nơh tâm bar rnoi deh ma khân păng saơ dêh bên lơn, mô lah u\ch ro\ng oh kon jăp blău, jêng nu^h kơt nu^h nê. Wa Suck, du hê nu^h g^t wât mpeh văn hoá way ơm bah nu^h Bahnar, an g^t:

            “Nu^h Bahnar way ntơ săk t^ng nău mpr^ng săk u che, me bơ\ n’hanh rnôk nu^h êng uănh saơ tâm nău mpr^ng ntơ nê ri mbra g^t khân păng lah oh nô, băl mpôl…Nt^t kơt moh săk bơ\ ntơm lah chữ D ri oh nô, băl mpôl t^ng ntơ săk chữ D da dê. Ntơm bah u mô lah che kăl e tât kon său mô rgâl da dê, nha hôm mât âm D tât rơh kon său se…Yor kơt nê| tâm du [on ăp nu^h geh ntơ săk bôk năp lah chữ D ri kơt lah 90% lah oh nô, băl mpôl ndrel rnoi deh”.

            Săk ntơ bah nu^h Bahnar way mô kâp geh nkô| hôr, djăt ma ndrel âm bôk năp lah dơi hôm. Rlău ma nê hôm geh ăp ntơ săk t^ng bri dak rnôk oh bê deh, mô lah t^ng rup gui, quet nte…Tă bah moh săk t^ng nău mpr^ng dah ro\ng geh săk ntơ tâm bar rnoi deh, n’hanh mô kâp geh nkô| hôr kloh rvoah, jêng săk gay moh du\t âk. Yor kơt nê|, nu^h Bahnar mô ntơ tâm tru\p săk kon se đah du hê nu^h nê nơh tâm [on, tâm nkual lah ho\ g^t geh nu^h ntơ kơt nê. Khân păng du\t wer moh tâm tru\p săk đah nu^h ho\ kh^t.

            T^ng bu ranh Vên, ta [on Plei Piơm, thị trấn Đak Đoa, nkuâl Đak Đoa, n’gor Gia Lai, nău mô ntơ tâm tru\p săk đah nu^h le\ kh^t yor kônh wa klach ndjôt nău mô lap an kon se; mbra nkah tay nău rngot, roh yot bah rnăk wâl geh nu^h tâm tru\p moh săk; mô lah nkhêp kon se pâl rlưn brơl geh me bơ\ lah, wăl…tâm ban ma kơt lah soai tâm yău ye bu…yor ăp nkô| dja, nu^h Bahnar way rgâl săk mhe lah g^t geh nu^h tâm tru\p boh săk le\ kh^t, nkre nu^h dơi rgâl moh săk mbra do\ng le\ bar săk ơm n’hanh mhe.

            Nkhêp geh bar hê tâm tru\p moh săk hôm rêh, lah năm deh tâm ban ri khân păng mbra tâm njêng oh nô. Lah năm deh tâm l^n lơ âk ri tâm njêng [ư bơ\-kon mô lah mê|-kon. Gay an rnoi deh băl mpôl kơp dơn nău tâm boh dja, khân păng [ư du rơh ngêt sa tâm njêng kuăl jă oh nô, kônh wa tâm [on tât uănh saơ n’hanh ndrel rhơn đah bar hê nu^h. bu ranh Vên an g^t:

            “Rnôk geh tâm tru\p moh săk, bol ma êng [on mô lah [on ngai rnôk ho\ g^t ri khân păng tâm njêng nsum. Nău tâm njêng dja mô di lah gay ma geh drăp ndơ aơ to, ma aơ lah nău rhơn yor bar hê nu^h tâm tru\p moh săk, nău trôk nar aơ tâm krêp dêh. N’hanh bar hê nu^h tâm tru\p moh săk dja rnôk ho\ [ư nău way tâm njêng ri mbra tâm mât tâm ban kơt oh nô tât du\t nău rêh, mô dơn nê, tâm ro\ng, tâm pêt tâm mât rlău ma oh nô du ndu\l deh đo\ng”

            Tâm nău rêh mhe a[aơ, ndrel đah nău tâm rlu\ lăp âk văn hoá, tâm nđu\r đah ăp nkual trong moh săk bah nu^h Bahnar geh nău rgâl ngăn. Du đêt ntu\k hôm geh ntop chữ A, Y, H bah năp săk gay ma g^t năl bu ur bu klô. Du đêt nkual ntơ tay rnoi lah Đinh, Brôn, Hoang…Mô dơn nê geh ntu\k kônh wa so\k rnoi brah, moh săk dak bah dih, moh săk ăp nu^h ntoh lư…gay kơt ntơ an săk oh kon he.

            Boh ma geh ntop tay rnoi deh, lơn âk nu^h Bahnar ta ăp [on lan Tây Nguyên nha hôm mât trong moh săk t^ng chữ tơm bôk năp mpr^ng bah săk u che, me bơ, băl mpôl đo\ng.  Yor khân păng an lah moh ntơm săk kơt aơ gay mpơl nuih n’hâm n’hao êng săk, ro\ng rnoi deh, băl mpôl, mô chuêl tu tơm bah he./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân