VOV4.M’nông: Ndrănh yăng lah ndơ ngêt du\t âk tâm nău rêh bah kônh wa ăp rnoi mpôl đêt Tây Nguyên, bah nkual thôn [on jru ngai, tât ăp Tp. Yơn lah, đah nu\ih Bahnar, ndrănh yăng so\k ngêt rnôk tâm wâl mô lah [on lan “geh nău”, kơt: {ư brah, sông nsao, ntlơi môch, [ư jay mhe, rhơn ba mhe… mô lah geh năch ngăch tât pâl. N’hanh ngêt ndrănh yăng an geh t^ng nău way. 

Tâm ban kơt ăp rnoi mpôl đê| Tây Nguyên êng [a [a\ đo\ng, nu^h Bahnar rêh dăch dêh, ro\ng năch. Rnôk ăp tơ\ geh năch hăn khâl, khân păng wơt rah rơch le\ nuih n’hâm, uănh aơ lah nău rhơn bah rnăk wâl. Rơh wơt mô dơi lah mô geh poăch su\r, poăch djăr…, yơn mô dơi lah mô geh ndrănh yăng gay ma nkoch bri lô yău. Yor kơt nê| ma âk rnăk bol ma dah nău ach o ân geh ndrănh yăng tâm jay rnă ntêm lor nkhêp rnôk geh tăch tât khâl đo\ng.

Kônh wa way jă năch sông lor mơ d^ng jă năch ngêt ndrănh, mô dơi an năch ji ngot rnôk ngêt ndrănh. Nu^h tơm jay so\k bar tong ndrănh jong chu\t tâm yăng ndrănh ho\ ơm to\ bêng dak, djrôp t^ng tong ndrănh gay uănh g^t geh [ô djơh mha êng, mô lah ăl tong. Lôch nê, so\k nkhlo\ng [ư ma kông geh tôr, do\ng gay ma wơt năch khlay dơm, wah dak to\ bêng bâr yăng, ti ndjôt mâng rkăng bâr yăng, geh keh jê| gay ma weh rnoh âk ngêt, nkre to\ dak bah bâr yăng, nkre răch brah, jă u che yău ye, dăn an nău ue\h lăng an năch.

Nu^h ngêt dak tơm bôk năp, nu^h tơm jay n’hanh bu năch nkre ngêt ndrănh, nkre nkoch bri, uănh m^n ma dah găp ri rlu n’hanh so\k dak đang tâm ngo\ to\ tay. Rơh ngêt bôk năp dja t^ng nău m^n bah nu^h Bahnar lah gay ma nchroh nuih n’hâm năch. Lah to\ le\ dak tâm ngo\ ma dak tâm yăng hôm hu\ch rlău ri khân păng m^n năch hưp ngêt hưp sa, mô g^t si [ăp. Lah dak ler luh bah dih ri khân păng m^n lah năch nu^h nuih dal kral ăch, dơh [ư jêng tâm rkeh…dơn rnôk dak tâm ngo\ to\ bêng tâm di đah bar yăng ri dơi m^n lah nu^h ue\h, mbleh mblôn.

Lôch ngêt leo dak bôk năp, nu^h tơm jay so\k tong ndrănh chu\t to\ng rnoh nu^h tâm jay n’hanh jă le\ rngôch ngêt ndrel n’hanh năch gay tâm pă dak ndrănh kah, ndrel dơn băl mpôl, oh nô, rdâk njêng nău tâm ro\ng. lôch rơh dja, nu^h tơm jay tăk le\ tong ndrănh, rong an tay hôm 1 mblâm gay ma ngêt êng t^ng nu^h đah năch, n’hanh rnôk dja mơ ntơm do\ng mâng weh dak to\. Mô lah oh nô, băl mpôl bah nu^h tơm jay ndrel ndjôt yăng ndrănh rgop, ri rnôk dja bu năch ngêt t^ng rêng yăng ngoăy. Rnôk ngêt, năch mô dơi rgâl êng têk glêh mô lah ntruch jong mâng weh dak ngêt, yor kơt nê| lah mô uănh khlay nu^h tơm jay. Bol ma kơt nê|, tâm rơh ngêt rngeh êng dja, bu năch mbra dun ngêt tât le\ mâng weh, yơn ngêt to\ng đah ăp nu^h, tâm pleh bah bu kuâng tât kon se du\t. wa Krung Dăm Veo, [on Plei Piơm, thị trấn Đak Đoa, n’gor Gia Lai, an g^t:

Ngêt đah nu^h lor bôk năp ri ân ngêt mâng weh, djăt ma ngêt mbrơi mbrơi, hôm tât dak ăp nu^h tâl bar, tâl pe…bah kơi ri năch mbra dăn ngêt đêt mbrơi, mô lah tiăm moh lah ntơ ma ngêt. Lah ngêt le\ tâm ban kơt ăp nu^h ri mô năn plơ\ tay dak bu năch mbra nhu\l, chuêl le\ ma trôk nar…”

Đah nău way ngêt ndrănh yăng tâm nău way rhơn lăp jay mhe, oh nô, băl mpôl mbra ndrel ndjôt yăng ndrănh tât rgop, nklâm ndơ kơl rhơn ndrel đah nu^h tơm jay. N’hanh ndrănh dja ân đă nu^h tơm jay ngêt lor. Lah ndrănh mô ho\ đă nu^h tơm jay ngêt lor ma an bu êng ngêt ri nu^h tơm jay mbra dun ngăn mô dơn yăng ndrănh. Rnôk đă nu^h tơm jay ngêt lor, nu^h rgop yăng ndrănh way rhơn, dăn nău lap an lăp jay mhe. Lôch nu^h tơm jay ngêt lor, nu^h tơm jay to\ dak tâm yăng plơng tay n’hanh mpơl nuih n’hâm mbah ue\h, kâp nu^h rgop ndrănh yăng ngêt le\ mâng weh dak to\ lôch nê dăn tât dak nu^h êng.

Tâm nău way rhơn ns^t ba n’hao rhe, uănh tâm khay kăch rek, ju\r geh ba ri gu\ch su\r, mô ju\r geh ba ri rpăt djăr, nu^h Bahnar jă du đêt oh nô, băl mpôl ndrel nsum rhơn ngêt ndrănh yăng. Rơh ngêt bôk năp bah ăp nu^h tâm rhơn ns^t ba n’hao rhe lah gay ma nchroh nău ju\r geh mbo ba tâm năm bah kơi tay. Wa Giao, ta [on Plei Piơm, thị trấn Đak Đoa, nkuâl Đak Đoa, n’gor Gia Lai an g^t:

“Rhơn ns^t ba n’hao rhe ri way to\ ma nông dak jê| rnôk ngêt ri he ân m^n năl êng rnoh dak ho\ ngêt. Lah năm djơh ri rnôk to\ dak mbra hu\ch, mô bêng bâr yăng n’hanh nu^h nê mbra geh kop ji, wa\ng sa mô hao geh. Lah năm ue\h ri rnôk to\, dak mbra ler pe mbor bah lơ bâr yăng, ri geh n’hâm soan ngăch dăng, nău rêh đăp mpăn, mbo ba ju\r geh. Hôm lah to\ rmeh, dak ler lêng lang ri nu^h nê rleh [lao lo\ kan, ntlơi lêng mir ba pih rêp tâl…”

Đah ndrănh tâm nău way njăt kh^t, yor rnoh yăng ndrănh du\t âk, năch tât râng âk mpưm n’hanh nău way ntoch jong 3 nar, jêng lor rnôk ngêt, nu^h tơm jay way sơch 2 hê nu^h way to\ ndrănh n’hanh jă năch ngêt. Nău sơch nu^h to\ dak n’hanh jă năch ngêt du\t na nê|, ân sơch nu^h dêh đăp, rah rơch, blău mbơh ngơi, ngêt dăng n’hanh khlay lơn lah mô jreh nuih, ngơi lêng lang rnôk nhu\l hơm, gay njêng nar ngêt sa khuh n’gôr rhơn m[ak, dêh ro\ng năch n’hanh mât nău lư an rnăk wâl nu^h tơm jay.

Êng ăp ndơ [ư brah ăp jay rot jay jong bah [on lan nu^h Bahnar, dơi [ư du\t huêng khlay, rnôk dja ndrănh yăng lah ndơ [ư mô dơi lah mô geh gay n’hơr an brah yang. N’hanh nu^h ngêt ndrănh lor bôk năp lah nu^h bu ranh tơm răch brah, geh tong êng. Lôch ngêt bu ranh tăk tong ndrănh djôt t^ng săk he nơm, lah mô ho\ lôch ri n’hơr tong gay ăp nu^h êng năl. Wa A nglăch, [on Piơm, thị trấn Đak Đoa, n’gor Gia Lai, an g^t:

“Lah bu ranh mô ho\ ngêt ri ân kâp [ât, kâp bu ranh lôch ôp brah mơ dơi ngêt, ân răch brah ma mham djăr, klơm djăr…lôch răch brah bu ranh ngêt, lôch nê tât rơh [on lan. Nău way mpôl bu ranh geh 4 nu^h, geh tong wer da dê. Ăp tong wer dja mô geh nu^h dah ma ro\ng nhu\p ngêt êng. Rnôk bu ranh ngêt ân sa play măt, sa khu\ng klơm, sa poăch so, poăch bih…klach [ư k^r ar tât brah yang, khuch tât săk lư, n’hâm soan he nơm, [ư jêng kop ji…”

Tâm nău way ngêt ndrănh yăng bah nu^h Bahnar, bol ma ngêt jă năch mô lah ngêt tâm ăp rnôk [ư brah lah yang, geh du nău wer mpăng lah mô so\k lău ti rdêl bôk tong ndrănh. Nău dja mpơl nău mô nsing nơm, tâm ntôn phôl gu\n năm lơh ndjơh nu^h. Nău do\ng lău ti rdêl bôk tong ndrănh mbra jêng tât tâm kuh tâm lah, tâm lơh tâm dong. Der dơi nău wer dja, ăp rơh ngêt ndrănh mbra lơn ma rhơn m[ak, lăp nsum tâm ban./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân