VOV4.M’nông: Ho\ ơm bah kăl e, nu^h Bu Nong ta Tây Nguyên hôm mât dơi nău ue\h văn hoá nt^t êng bah rnoi nu^h he đo\ng, tâm nê geh ăp nău way ơm: Kơt ôp bôk rveh, ns^t ba n’hao rhe, nđăp nsao, wơt bôk n’hao săk mô lah [ư nău way njăt kh^t ntlơi môch blang. Nău way [ư ntlơi môch lah nău way “Nt^nh njăt n’gle\ du\t” đah nu^h hôm rêh n’hanh nu^h ho\ kh^t roh, way dơi rnăk [ư rnôk ho\ to\ng geh ndơ. Ntơm bah aơ, nu^h hôm rêh mô hôm tâm wâk kươi đah drô phan ho\ roh.

            Nău way [ư ntlơi môch (lah nău way njăt kh^t n’gle\ du\t) dơi nu^h Bu Nông êng uănh khlay. Yor t^ng nău way bah nu^h Bu Nong, du hê nu^h ho\ kh^t ri huêng bah khân păng hôm tâm rsong hăn đah nu^h hôm rêh đo\ng. Yor kơt nê|, rnôk geh nu^h kh^t, khân păng way tâm pă tâm ban drăp ndơ njăt an nu^h kh^t. Ăp ndơ nu^h ho\ kh^t ntơm nơh way do\ng, lơn lah ăp ndơ do\ng ăp nar, khân păng ndjôt njăt le\. Uănh t^ng nău geh bah rnăk wâl n’hanh uănh t^ng nău tâm ro\ng bah rnăk wâl an nu^h ho\ kh^t ma khân păng [ư njăt n’gle\ n’glơi lôch rnôk tâp mô lah an jo\ năm.

Wa Mí Sivon, ta Buôn Trí, xã Krông Na, Nkuâl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak nkoch mpeh nău “tâm pă ndơ” njăt an nu^h  ho\ kh^t kơt aơ:

“T^ng bu ranh kăl e ri rnôk rnăk geh nu^h kh^t khân păng mbra mô [ư nău way ntlơi phan d^l ôh, ma khân păng mât tay. Ăp ntil ndơ bah nu^h kh^t an tay bah kơi ri he njăt tay an păng le\, lah khân păng geh ndrôk rpu ri he njăt an păng du mblâm. Hôm ăp ndơ do\ng êng păng ri he ân njăt le\ bah lơ môch bah nu^h nê. Geh ăp rnăk khân păng mô ho\ geh ndơ gay ntlơi môch d^l ri khân păng mât tâm bar pe khay mô lah jo\ năm. Yơn nu^h tâm rnăk ân nju\n piăng tâm ăp nar bôk khay. Geh ăp rnăk khân păng mô geh âk  nu^h, mô geh âk oh yuh, băl mpôl, khân păng nơm hăn nju\n piăng tât môch ri khân păng ndjôt piăng an n’gul trong. Nu^h dơn mât chăm môch bah nu^h ho\ roh geh du nău jêr jo\t êng đo\ng, nê lah rnôk ah ntu\k hăn ngai mô dơi đo\ng, yor geh nău wa\k kol đah nu^h ho\ roh rnôk ma rnăk mô ho\ wat ngăn nkô”.

Lôch nu^h kh^t ho\ tâp bôr lôch [hiău, rnăk hôm [ư nju\n piăng phan đo\ng. Tâm ăp nar bôk khay, rnăk đă du hê nu^h du\t dêh bên đah nu^h ho\ roh ndjôt piăng nju\n tât môch, an tât rnôk [ư nău way ntlơi ngăn môch blang, du\t bah ngăn tâm rsong đah nu^h  hôm rêh n’hanh nu^h ho\ kh^t roh. N’hanh nu^h dja lah nu^h dơn mât du\t âk đah  nu^h ho\ kh^t, khân păng u\ch hăn wa\ng sa ngai mô lah u\ch geh du nău rgâl nê nơh mpeh ntu\k gu\ mô lah nău kan ri ân kâp tât rnôk [ư lôch jêh nău way ntlơi môch. Rnăk mbra [ư nău way ntlơi môch gay du\t bah ngăn tâm rsong đah drô phan rnăk geh ăp to\ng le\ ntil ndơ. Yuh Mí Sivon, lah:

“Lôch kăch rek lôch [hiău ri rnôk nê ăp nu^h tâm rnăk, tâm ban kơt tâm [on mơ geh ndơ ma ntơm nău kan [ư ntlơi “Môch blang” nt^nh n’gle\ n’glơi đah nu^h kh^t bah rnăk wâl. Rnôk dja khân păng sơch rnôk mông nar dơh ru gay [ư ntlơi môch. Geh ăp rnăk geh oi ndơ, bu mât “môch” jo\ tâm 2 năm, 3 năm mô lah 5 năm. Lah rnăk I mât môch jo\ năm ri rnôk ntlơi môch, khân păng mbra b^ch tay du măng. Lôch ho\ ntlơi môch, ăp nău way tâm nt^nh n’gle\ du\t đah nu^h hôm rêh n’hanh nu^h ho\ kh^t lôch le\ ri khân păng mô hôm geh du ntil nău rvê tay đo\ng ôh. Mô dơn nê khân păng mô hôm hăn chop môch, mô hăn tât kuaih jan tay môch đo\ng. Nău way  nu^h Bu nong he kăl e ho\ lăn ntlơi lah mô hôm kuơi tay du ntil ndơ geh tât đo\ng ôh”.

T^ng nău m^n bah nu^h Bu Nong lôch [ư nău way ntlơi môch n’gle\ n’glơi nt^nh nu^h kh^t bu mô hôm nkah du tong tât nu^h kh^t đo\ng ôh n’hanh m^n lah nu^h kh^t ho\ t^ng drô phan gu\ bri phan hôm. Rnôk ntơm nău rêh mhe ta bri phan, nu^h kh^t mbra mô geh nău rêh n’gơch aih n’hanh ăp to\ng lah mô geh ndah rup jay môch. Ndah rup jay môch dơi nchrăp du\t ăp to\ng bah nu^h tơm rnăk gay [ư nău way ntlơi môch. Ndah rup jay môch dơi rdâk tâm trôm ntu\k [ư ntlơi môch kơt du nău nkoch bri n’gle\ du\t đah nu^h rêh n’hanh nu^h kh^t. Ndah rup jay môch hôm geh nkô| hôr nău u\ch rêh bah kon nu^h: rhơn m[ak, rngot klâng, krit jêr n’hanh sa kah wah ngi. T^ng nău m^n bah nu^h Bu Nong, le\ rngôch ăp nău nê mô dơn mpơl kalơ neh ntu, ma ta bri phan, ăp nău rêh jêng nê hôm nthoi geh tay đo\ng./.

Nu^h rblang: Điểu Thân