VOV4.M’nông: Bu ranh [on Hmơm (60 năm deh), [on A Luk, xã K’Dang, nkuâl Đak Đoa, n’gor Gia Lai, nkoch lah, kăl e nơh, rnôk oh kon ho\ druh ndăm, me bơ\ mbra joi an kon ndăm he du hê bu ur druh đăp dêh nău kan, g^t tanh dêh rui brai; joi an kon bu ur druh bu ndăm gơih lơh mir jan ba, g^t trah si [ư jay, rêh tâm lăp đah rnăk wâl, băl mpôl [on lan.

            Rnôk me bơ\ bar ding di măt da dê, ri khân păng đă bu ndranh tât ôp wa\ng an druh ndăm nê. Ta năp nău uănh saơ bah nu^h [ư ndranh, bar ding rnăk, bu ur bu klô mbra tâm nkăp kông tâm ton jêng ur sai n’hanh ton nar [ư tâm nđăp.

            Rnôk ba tâm mir ho\ kăch ns^t tâm jay, măng bo\ng khay sol lam bri lah rnôk du\t ue\h gay [ư tâm nđăp. Kêng măng bri ue\h, bu ndranh ur hăn tât jay bar ding gay ôp nar [ư tâm nđăp, ntu\k [ư nđăp mpeh jay bu ur mô lah bu klô, băl mpôl dăch ngai dah âk nu^h, ah ntu\k gu\ gay jă s^t nsum. Khân păng joi nu^h rho\ kơl bar ding gu\ch su\r hu\r rpu n’hanh prung m[êt tâm nđăp đo\ng.

            Wa Bek, ngoăy tâm ăp nu^h [ư ndranh wa\ng ur ta [on A Luk, xã Kdang, nkuâl Đăk Đoa, nkoch:

            “Kăl e nơh way geh 9 tât 10 nu^h [ư ndranh. Khân păng hăn tât t^ng rnăk băl mpôl bar ding gay jă tât râng n’hanh dăn ndơ tâm nđăp an băl mom kơt ndrănh yăng, su\r, djăr lah geh n’hanh lah mô geh ri an lôp, ngan, boh…lôch nê rgâl bum biăp gay rgop ndơ an nar ngêt sa dja”

            Nar nđăp, rnôk nu^h kơl rho\ n’gon trău mpeh bu ur ho\ n’gon s^n piăng n’hanh păt bar nklâm piăng, nu^h rho\ mpeh bu klô le\ to\ dak bêng yăng ndrănh, gu\ch s^n djăr n’hanh nsêk so\k bar mblu, nu^h tơm mbra [ư răch brah. Nu^h [ư ndranh tơm ndrel đah bu klô, bu ur n’hanh me bơ\ bar ding gu\ bah năp yăng ndrănh ku\p bôk. Bu ranh [on Hmơm (60 năm deh), [on A Luk, xã K’Dang, nkuâl Đak Đoa, nkoch:

            “Nô mpeh bu klô djôt bar mblu djăr, yơ mpeh bu ur ri djôt bar mpăt piăng an kalơ lha lăk dăch kêng yăng ndrănh. Nu^h tơm wa\ng ôp bar hê ur sai n’hanh rnăk wâl khân păng moh ndơ hôm wa\k đo\ng? N’hanh lôch nê băl mom ân ton gu\ rêh nsum tât kh^t săk păk mbra. Lôch nê nu^h tơm wa\ng ndơ\ an du hê du mblu djăr n’hanh du mpăt piăng, n’hanh dăn an ur druh sai ndăm gu\ rêh tâm rnglăp mô tâm lah tâm janh, g^t tâm ro\ng nsum, gu\ rêh rhơn răm, deh kon mon său. Lôch nê bar hê ur sai tâm rgâl mblu djăt n’hanh ndrel sa ntơm pơk an nar ngêt sa tâm nđăp. Rnôk nê le\ rngôch ăp nu^h tât râng dăn an bar hê ur sai rhơn răm. Khân păng ndrel ngêt sa, ngêt ndrănh yăng n’hanh nkoch bri tât n’gul măng kêng ang”.

            Ơm ôi nar bah kơi tay, bar hê ur sai mom [ư “tro pơlang” (uănh s^m sêr) mbơh njrăng lor. Khân păng ndrel me bơ\ ur mô lah sai (uănh [ư tâm nđăp mpeh jay) nê nơh hăn luh mir gay djăt s^m sêr mbơh njrăng lor. Aơ lah nău du\t khlay n’glêh an tât tâm gu\ ur sai. Wa Bek nkoch:

            “Lah tăng sêr ma ri lah nău ue\h, hôm sêr kiău ri nău mpơl djơh, bar hê ur sai mom ân manh tâm ntlơi bu s^t jay bu he s^t jay he. Kâp bar pe khay bah kơi rnăk mpeh ur mô lah mpeh sai  leo hăn djăt sêr tay. Lah hôm sêr kơt ơm đo\ng ri ân pha lah ma tâm ntlơi ngăn dơm, mô geh kuh rmal ôh. Hôm sêr ndrău t^k le\ ma bôk tôr ri nău mbơh njrăng lor du\t djơh, ân tâm ntlơi ngăn d^l.

            Ntơm nơh, ur sai tă bah me bơ\ nchâp đă jêng nu^h Bahnar du\t djăt ngăn tâm nău sêr rlang. A[aơ, rnôk bu ur bu klô dơi geh nău tâm ro\ng, nău dơi n’glêh êng jêng nău tâm gu\ ur sai mô hôm nsing tâm ăp nkô| kơt b^ch mbơi saơ nău mpơl djơh mô lah “tro pơlang” sêr djơh. Bu ranh [on Hmơm an g^t:

            “A[aơ ăp băl mom n’glêh êng an he joi du hê tâm mât du\t nău rêh. Khân păng tâm bên nsum ma ăp nar tâm t^ng ti luh, ăp rnôk [ư ngêt sa, kh^t yot…Rnôk le\ joi dơi nu^h ma he u\ch, u\ch so\k [ư sai ri nkoch an me he djăt. Hôm bu klô ri nkoch an băl mpôl mô lah đă bu ndranh ôp wa\ng an. Nău way [ư tâm nđăp ri nha hôm [ư kơt kăl e đo\ng. Nar ôp ntâl, bu ndranh ôp du\t na nê| n’hanh đă bar hê ur sai ndrel ton, lôch [ư tâm nđăp mô dơi tâm ntlơi, nu^h tih ri kuh dah âk ndrôk, rpu, su\r, djăr, yăng ndrănh….an nu^h geh ntlơi. Bah kơi tay lah geh nău, ri bu ndranh, bu ranh [on so\k nău nê [ư ntu\k nsing gay kuh rmal mpeh nu^h tih”.

            Ăp năm dăch aơ, nău ôp ntâl bah nu^h Bahnar dơh lơn đo\ng, djăt ma geh bánh kẹo ho\ găp hôm. Êng nău ton ri du\t kloh na nê|, yor rnôk ho\ lăn [ư tâm nđăp hôm ri mô dơi tâm ntlơi bol ma geh mb^ch mbơi djăt.

            Tâm nđăp kăl e năch râng lơn âk tâm rnoi deh keh na he nơm bar ding tă bah bu ndranh tât jă dơm. A[aơ nău jă tâm nđăp tă bah rnăk wâl bar ding n’hanh tă bah bar hê ur sai nơm njoăl thiệp, jêng le\ rngôch băl mpôl, ndu\l deh dăch ngai tât râng. Tâm nđăp ta [on lan tă bah bar rnăk ndrel [ư đo\ng, mpeh i geh wa\ng sa mbơm oi ri an âk lơn. {ư tâm nđăp moh lah ma geh yơn geh nău tâm ro\ng kon nu^h du\t âk./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân