VOV4.M’nông: Đah rnoi Bunong ta Tây Nguyên, tâm ăp tơ\ tâm gu\ ur sai mô dơi mô geh nu\ih [ư ndranh. “Nu\ih ndranh” geh ăp nu\ih bu nchrăp tâm gu\ ndrel ma me mbơ\ bar đah săch lah ăp nu\ih blau nau mbơh ngơi đah ngih bu ur, bu klô. Aơ lah nu\ih geh bu nsing rnơm, ngăn lah ân geh nau blau tâm nau tâm njêng ân bu geh jêng ur jêng sa, ho\ tă [ư jêng âk ur sai tâm gu\, ngăn lah kơl an ur sai rêh ân ueh. Păng ko\ lah nu\ih gi\t ăp nau vay bah rnoi Bunong.

Nu\ih ndranh geh nau dơi khlay ngăn tâm nau rêh bah ăp ur sai bah rnoi Bunong. Nu\ih ndranh mô êng lah nu\ih ntoh măt ân bu ur bu klô nkoch nau nơm u\ch đah rnăk vâl bah năp nau tâm jêng ur sai, ma hôm lah nu\ih blau kơl rjaih nau tâm rnôk bu tâm gu\ ur sai ba kơi nê đo\ng.

Rnôk bar hê bu mom ho\ geh nau tâm u\ch ndrel u\ch ân jeneg ur sai, bu mra hăn joi bu ndranh, gay ma kơl nơm nkoch nau tât đah rnăk vâl ndrel băl mpôl bar đah. Ti\ng nau vay bah băp nơh, rnôk bar hê bu ur druh bu klô ndăm tâm u\ch ri mô lăng jang ôh nkoch ngăn ma me mbơ\ mpeh nau tâm gu\ ur sai. Bu klach lah rnăk vâl mô ân, yor ri ma bu mprơh ndranh, đah nau rnơm bah nơm ri dơi geh bonh đă ân rnăk vâl ueh lơn, ndrel nau tâm jêng ur sai mra âk lơn.

Wa Bơ\ Hiệp, ta [on Ndrếch, Xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak nkoch tât nau khlay bah bu ndranh tâm nau tâm gu\ ur sai bah rnoi Bunong:

‘Nu\ih [ư ndranh lah nu\ih geh nau gi\t blau ngăn, ngăn lah gay geh nau tă blau kan âk tơ\ ndrel geh nau ueh tâm nau [ư ndranh. Nu\ih ndranh ân blau nkoch bri, blau mbơh ngơi ân bar đah bu ur ndrel bu klô. Gay ăp ur sai jêh aơ lah jêng ur sai mra rêh ân ueh, rnăk vâl đăp mpăn, răk rong oh kon ân ueh, blau răk rong me mbơ\ ndrel pah kan jan sa ân blau. Ăp nau aơ ri bu rnơm tâm bu ndranh da dê”.

Rnôk geh bu ur druh bu klô ndăm rnơm bntoh nau u\ch, “bu ndranh” mra hăn mâp rnăk vâl bah bar ding gay ma ôp lor. Păng lah nu\ih nkoch mbơh tay nau đă bah rnăk vâl ân bar hê bu mom. Lah rnăk vâl bu ân ri jêh nê, bu mra “nkoch nau ngăn” đah bu ndranh. Ngăn lah, ti\ng nau vay ti\ng ur bah rnoi bunong, rnăk vâl bu ur mra rnơm bu ndranh âk lơn, ndrel ngih bu ur ko\ nchrăp âk ir ndơ gay ma [ư nau nju\n sông ân bar hê bu mom đo\ng.

Rnôk bar hê druh ndăm tâm gu\ jêng ur sai, tâm nau rêh khân păng ân geh nkah âk ngăn nau ma nơm ho\ “tâm kol” đah ur, sai nơm, đah rnăk vala nơm. Ngăn lah ăp nau tâm kol nê mra [ư nau dơi gay ma lah geh nau tâm rjaih lah ur sai khân păng geh mâp nau mô ueh “tâm jin, tâm lah”. Bu ndranh mra nkah tay ăp nau ma khân păng tă tâm kol bah năp lor ma jêng ur jêng sai, mô geh du đah bu  kơl ôh, geh rjaih tâm ban…

Gay [ư ueh nau kan lah nu\ih “kơl rjaih tâm nklang”, nu\ih rjaih tâm ăp rnôk tâm jêng ur sai, bu ndranh ân lah nu\ih geh bu rnơm, ân geh gi\t ăp nau vay bah rnoi nơm, nau vay bah rnoi Bunong. Tâm nau rêh ăp nar păng ko\ rêh ân ueh, [ư nau ang lor ân kon sa. Lah nu\ih [ư ndranh âk ngăn ân âk bu ur druh bu klô ndăm tâm [on, wa Bơ\ Djoanh, ta bôn Ndrếch, xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak ân gi\t, nau tâm gu\ ur sai geh jo\ jong đo\ng lah mô ri rnơm tâm ur sai mhe. Mô di lah geh rnơm tâm nau leo trong bah bu nranh, ma nau kan ân gay [ư lah kơl an bar hê bu mom ndăm nau mi\n, uănh nơm mra jêng đo\ng ur sai đo\ng lah mô:

‘Bu nranh kơt lah nu\ih mra nti\m ntrong ân ăp nu\ih ur sai mhe bu tâm u\ch tâm gu\ jêng ur jêng sai. Lor ma nơm geh nau mbơh đah rnăk vâl bar đah ri nơm ko\ ôp n’hêl bar hê khân păng tâm gu\ jêng ur jêng sai đo\ng lah mô? Yor lah ân geh nau khân păng nơm tâm u\ch, mô geh nau tâm nchâp đă ôh. Lah khân păng u\ch jêng ur jêng sai ngăn ri nơm mra hăn ôp nau đah bar rnăk vâl. Lah geh rnăk vâl khân păng u\ch ri bar hê khân păng ân geh nau tâm nkol, mô geh rnăk vâl nchrâp đă ôh”.

Jêh rnôk khân păng jeneg ur sai, ăp băl mom đê| ngăn [ư ăp nau tih, tih ăp nau nơm tă nkol đah ur sai nơm, đah nau mpơl djăt bah bu ndranh ndrel rnăk vâl. Wa Bơ\ Hiệp, ta Bon Ndrếch, xã Ea Huar, nkuăl Bôn Đôn, ân gi\t: Nua ho\ tă otn ri ân geh [ư, ndrel ăp nau u\ch geh [ư ueh ri ân ti\ng nau “nchâp” bah bu ndranh:

‘ Lah tâm nau rêh ur sai bah khân păng lah mô geh bu ndranh ri mô ueh ôh. Khân păng ân rêh ti\ng lah nau nơm tă ton bah năp nê, ti\ng kơt nau “leo trong” bah bu ndranh đo\ng, gay tâm nau rêh jêh nê geh nau ueh lơn ndrel tâm rêh ur sai ko\ geh nau ueh, mô geh nau tâm jin tâm lah, chah đang ôh”.

Tâm nau rêh ăp nar mô dơi der ôh ăp nau jin tâm lah. Ăp ur sai u\ch rêh ân ueh lăng tât lôch săk păk ndra ri gay blau nau tâm kơl, tâm ât đo\ng. Ngăn lah bu mro ryơk nu\ih tă ndranh ur sai nơm, nu\ih ho\ kơl nơm jêng ur jêng sai, nu\ih to\ng nau rnơm ndrel nau blau tâm nau rêh gay lo\ kơl an khân păng geh nau rêh ur sai bă kon ueh. Ndrel bol ma moh nau rêh tâm nau rêh ur sai mpeh ba kơi ri bu hôm rêh yor nau dơi bah săk nơm ndrel mô geh nau bu nduih lah ôh đah nu\ih “bu ndranh”./.

Nu\ih rblang: H’Thi