VOV4.M’nông: Đah ăp nu\ih rnoi mpôl đê| Tây Nguyên lah nsum ndrel rnoi Bunong lah êng, ndrănh yăng mô dơi mô geh tâm nau rêh ăp nar. Ê lor ndrănh yăng lah ndơ gay ôp brah, jêh nê kơl an nau u\ch ngêt bah kon nu\ih. Đah rnoi Bunong, ndrănh yăng ko\ lah kơt du ntil rse tâm rgop đah ăp nu\ih ndrel nsum mpôl. Ndrel gu\ ngêt êp ndrănh yăng, ăp nu\ih tâm gi\t rbăng lơn, tâm dăch lơn, tâm rnglăp lơn tâm nau rêh. Gay geh du yăng ndrănh kah ri nê lah du rnôk nchrăp ăp ntil, ntoh nau gơih blau bah bu ur tâm rnăk vâl.

U|ch geh du yănh ndrănh kah, rnoi Bunong nchrăp ăp ntil ngăn. Nau kan bôk năp ndrel ko\ jêr ngăn nê lah nkra ndui. Kônh wa lăp ngăn tâm di hăn koh nkhop tơm “dong bom, dong brun” leo nsi\t ih ân kro, jêh nê leo juh hăch. Jêh nê đo\ng mra nchrăp tay phe m’êt, phe ngăn, chiah yong, mrăch, tao, sah ônh, trăm nsum nklăp n’gul nar jêh ri leo juh ân hăch. Kônh wa pot ndrel ndơ nê nsum tâm dak, gâm ân tât rnôk păng jêng dak kât. Jêh ri bu tro jêng tâm ban đah nglau jâng me. Bu so\k ngăn rse jêh ri sôr ngăn tâm rse, leo ih tâm 3 nar ân păng dăng.

Gay ma gi\t ndui geh to\ng kah gay ma n’gon ndrănh đo\ng lah mô ri bu mra rlong n’gon du yăng jê|. Jêh du pơh, ndrănh nê geh leo ngêt, lah to\ng kah ri rnăk vâl mra ntơm ân n’gon âk ngăn yăng je|, yăng têh tâm nrăk vâl. Yor nau u\ch ngêt ndrănh tâm, lôch năm, ndrel yanưg ndrănh lơn ma ân jo| lơn ma kah, yor ri ma ăp rnăk vâl mra n’gon le\ ăp yăng tâm rnăk vâl nơm geh. Bu săch ăp nar gu\ ru, rgum le\ rnăk vâl gay ma ntơm n’gon ndrănh…

Wa U Wit, ta xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak lah rjăp, ndrănh kah đo\ng lah mô ri rnơm tâm nau blau bah nu\ih nkra ndrui:

‘ U|ch n’gon ndrăng gay ma têm ân ăp nar geh nau kan têh bah rnăk vâl ri ê lor nơm gay ma n’gon rlong kah bah ndrui [ât, lah saơ ntil ndrui nơm nkra păng kah ri mơ nơm leo n’gon ân yăng tâm du tơ\. Lah âk ri têm tâm apư rnôk nar geh lă geh kan nơm so\k ngêt”.

Nsing tâm nau geh jêng bah rnăk vâl ma kônh wa n’gon âk mô lah đe| yanưg. Ngih geh âk yăng ndrel âk phe ri n’gon âk, ngih đe| lơn ri n’gon đê| lơbn. Ndơ n’gon ndrănh ri lah phe mô lah mbo.

Ăp yăng ndrăng ko\ nchrăp ân ueh đo\ng. Yăng ndrănh ân rao kloh, jêh ri leo ih tâm bri duh nar nklăp du nar. Lah bri mih mô geh nar ri ân n’ông tâm êp u\nh năk, yor yăng ân sơh ngăn ri mư kah n’gon ndrănh ndrel păng mô geh srat, mô geh [ô.

Piăng n’gon ndrănh ri ko\ ân n’ik ngăn mư hăn pot ma ndrui. Jêh rnôk tâm pot ndrui ma piăng, ma lâk jêh ri ân tâl tâm yăng, so\k ngăn bok put lơi yănh ndrănh ân jăp ân bah păng bô, der djơh. Yăng ndrănh jêh rnôk n’gok nklăp rlau 10 nar ri mư dơi leo ngêt. Ti\ng wa U Hlim, ta xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak, lah n’gon ndrănh lơn ma jo\ ri ndrănh mra lơn ma kah, yor ri ma rnăk vâl khân păng n’gon âk ngăn ndrănh yăng gay ma têm:

‘Tâm ăp tơ\ n’gon ri geh nklăp 5 tât 6 yăng lah đê| ngăn, mô di lah rnok u\ch ngêt ri nơm mư di\ng leo n’gon ôh, ma nơm ân n’gon jêh ri têm lor ta nê, nchrăp ma rnôk ngih nơm geh kan gay ma do\ngf. Kơt lah ngih geh bu năch tât khâl, ngih nơm geh kan ôp brah mô lah tâm [on lan geh bu khi\t ôm, nju\n sông ri nơm ko\ leo ndrănh yăng gay ma rgop kơl đo\ng. Bu klô mô lah bu ur ri n’gon ndrănh dơi da dê”.

Bu ur Bunong ntơm rnôk mhe hao têh , ê geh bu ti\ng bu jă ri ho\ ntơm hăn ti\ng nau n’gon ndrănh bah U, bah me ndrel blau rhuăt nau tă blau tă bah ăp tơ\ n’gon ndrănh mô jêng. Ndrănh yăng ân geh lah kah ngăn rnôk geh to\ng kah bah ndrui “dong bom, dong brun”, nau hăng bah chia yong, ndrel nau tăng nju\ng bah tao…Yor kơt nê, lah ndrăng nju\ng ir, srat ir mô lah hăng ir ri ndrănh nê mô geh kơp lah kah ôh.

Wa U Hlim rhơn nkoch: Kon bu ur rnoi Bunong lah tât rnôk “so\k joi”: ri gay ân blau n’gon ndrănh yăng. Ndrănh kah đo\ng lah mô ri ntoh tâm nau blau, nau gơih bah bu ur-nu\ih “mât u\nh”, tâm rgop ăp nu\ih tâm rnăk vâl đo\ng:

‘ Ntơm rnôk nơm 14, 15 năm ri gâp u gâp, me gâp ndrel yuh gâp n’gon ndrăng hôm ri di\ng gâp ti\ng kơt. Rnok nê gâp hôm kon se hăn, ê geh gu\ sai ôh. Tât rnôk gâp blau n’gon ndrănh ngăn ri mư gâp gu\ sai. Gu\ sai ân blau n’gon ndrănh kah nchrăp ân nar geh nau kan têh bah nơm. A[aơ gâp ko\ nti\m nti nau tă blau bah nơm rnôk n’gon ndrănh kah ân kon bu ur gâp, sau gâp đo\ng. Ndơ aơ geh tă bah kăl e hôm, mô dơi nchlơi ôh”.

Ndrănh yăng lah du ntil ndơ ueh ơm mô dơi mô geh tâm nau rêh bah rnoi Bunong. Mô êng lah ndơ gay ma leo ôp brah lah yang, ma ndrănh yăng hôm ntoh nau ăp ntil mpeh nau tâm rnglăp nsum mpôl, nau u\ch ro\ng năch bah tơm ngih, nau gơih gi\t, blau bah êng du hê nu\ih…Êp đah u\nh năk ndrel yăng ndrănh tă geh kât lor đah ăp ntil nau tâm rnglăp bah ăp nu\ih, ăp bu ranh mra nkoch ăp n’ơn yau, mprơ lôch măng tăng ang, bu ur bu klô tâm li\k tâm lor, njroh mprơ ân tât ang ôi…

Nu\ih rblang: H’Thi