Tĭng rnoh kơp bah Ntŭk uănh nđôi kop ji (CDC) n’gor Dak Lak, bah bôk năm tât aƀaơ, lam n’gor lĕ djôt dơn rlău 600 nuĭh ntưp ji jâng ty mbung, hao 17,4% nkôp đah rơh aơ năm 2024 (516 nuĭh). Ăp nuĭh ji rgum âk ta Buôn Ma Thuột n’hanh du đêt nkual kiău ma kơt Cư M’gar, Krông Pắc, Krông Ana... Tâm nĕ geh âk kon se lăp ngih dak si yor ăp nău ji mbăn, rgâl nău ji klach. Ta Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, aƀaơ du nar wơt dơn bah 3-5 nuĭh kon se ntưp ji mbăn. Bah bôk năm tât aƀaơ, Khoa Nhi Tổng hợp lĕ wơt dơn săm an rlău 400 kon se ntưp ji jâng ty mbung mbăn.

Ntoh lư lah nuĭh ji kon se Cừ A Tuấn (2 năm deh), ta xă Ea Rốk, n’gor Dak Lak. Mhe lăp ngih dak si săm du nar yơn mon lĕ ntoh rplay mŭn dak lam săk, duh hô na nao, mô ngêt sa. Tĭng nô Cừ Chỉ Giỏi (bơ̆ kon se ji), tă aơ 3 nar, mon geh duh hô. Nô hăn chuh dak si tây rwăt dak si an mon ngêt âk nar yơn mô saơ hŭch.

          Rnôk ta jay mon mô bah duh. Măng nđaơ saơ mon ntoh rplay lam săk, klach ir jêng bôl lah 12 mông măng, 2 ur sai hôm nchoăt ndeh măy 2 mông ndơ̆ kon bah jay hăn ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên gay lăp ngih dak si. Uănh kon ji kop kơt nê gâp knŭng gĭt dăn đă ăp y, nai dak si nsrôih săm gay kon ơm bah lah mô gâp saơ ji klach ngăn.

          Tâm ban nău mon Phạm Xuân Kiên (16 khay deh, ta phường Thành Nhất, n’gor Dak Lak). Mon geh ty jâng mbung n’hanh an săm ta khoa Nhi tổng hợp lĕ 5 nar. Yuh Nguyễn Thị Xuân Chi, mê̆ kon se ji hôm e rwê. Bôl lĕ tă tăng mpeh ji ty jâng mbung mbơh, yơn tât rnôk kon ntưp ji, yuh mư gĭt ăp nău klach.

Gâp saơ nău ji aơ klach ngăn. Rnôk ntưp ji, mon jay gâp duh hô, mô sa, sôt ok mbung. Rnôk ta jay, mon duh hô rlău 38 độ, gâp geh sŏk dak si an mon ngêt yơn mô bah. Tât măng, gâp saơ săk mon ntoh âk rplay mŭn dak, gâp ndơ̆ mon hăn săk ngăch dâl. Ta ngih dak si, gâp dơi ăp y, nai dak si ntĭm trong mât uănh mon di trong kơt an mon ngêt sa dak, ngêt âk dak gay kơl mon ngăch bah.

          Tĭng ăp nuĭh way kan dak si, jâng ty, mbung yor kaman trong proch ƀư, way mâp ngăn lah kaman Enterovirus 71 (EV 71). Ji ntưp ngăch tă bah trong proch n’hanh mâp êp. Tâm âk nuĭh, kon se dơi bah jêh 5-7 nar lah dơi mât uănh uĕh. Yơn lah, nklăp 10-15% nuĭh ji dơi rgâm mbăn, lơn lah ta kon se jêt, kon se geh nău ji ơm mô lah kon se brêt têh. Ji jâng ty mbung mô geh rnôk klach đŏng, yơn lah thơ tha, nău khuch dơi dŭt mbăn. Nău năp wât blău di, uănh nđôi ăp nău ntoh ndal n’hanh nchrăp lor ndơ̆ kon se hăn but uănh lah nău dŭt n’hâm khlach gay mât njrăng săk soan kon se

    Ăp nau nkah njrăng rnôk săm nau ji jâng ty mbung

Nau ji jâng ty mbung lah du nau ji tâm ntưp, ntưp dŭt ngăch, ngăn lah tâm kon se jê̆. Nau ji ngăn lah ntưp bah trong ăch chrach ndrel ma trong ngêt sa ndrel geh tâm pah mâp. Rnôk nai ji jêng jru, mra ƀư jêng ăp nau khuch kơt lah ji tâm rngok, play nuih, mô lah mra khĭt. Nau ji ê geh dak si săm bah ndrel ê geh vắc xin njrăng ji, ndri ma nau kan mât chăm kon se rnôk geh nau ji jâng ty mbung lah nau khlay ngăn.

Gay kơl an kônh wa gĭt kloh lơn tât nau ji jâng ty mbung tâm kon se, Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thuý Minh-Kruanh Khoa Nhi Tổng hợp ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên mbơh nau. Jă...

- Dăn nai dak si mbơh nkô̆ nau ƀư jêng geh nau ji jâng ty mbung tâm kon se ?

Nai dak si Thuý Minh: nau ji jâng ty mbung lah nau ji tâm ntưp yor kman Enterovirus 71 mô lah ăp ntil kman trong proch êng êng ƀư jêng. Nau ji ntưp bah trong ăch chrach ndrel bah ăp ntŭk dâu dak tâm kon se geh nau ji ntưp ngăn tâm kon se mô geh nau ji. Nau ji vay mâp tâm kon se tâm dâng 5 năm ndrel nsing tâm nau ji jâk jri ma kon se geh nau mpơl saơ ndrel ăp nau săm êng êng. Ăp nŭih kon se geh nau ji jâk ntơm bah đôk 2A hao gŏ lơ geh ân lăp săm tâm ngih dak si gay ma uănh n’ôi ndrel ma săm tâm ngih dak si.

- Nau ji jâng ty mbung geh nau kơp jâk khuch êng êng đŏng ơi nai dak si ?

Nai dak si Thuý Minh: Nau ji jâng ty mbung geh pă jêng 4 rnoh nau jâk êng êng nsing tâm nau dôl geh ji jâk. Độ 1 lah ăp nŭih kon se ê kâp lăp săm tâm ngih dak si, mra dơi geh uănh njrăng ji tâm ngih, nê lah ăp kon se knŭng luh pŭk dak tâm mpang ty, jâng, ji duh đê̆ đă, ê geh nau mpơl saơ jâk khuch. Độ 2 lah ăp nŭih kon se hŏ geh puk dak tâm lam săk, geh n’ăp ma ji kop duh hô ndrel ăp nau mpơl saơ ji êng geh nau đă lăp săm tâm ngih dak si gay ma uănh n’ôi. Độ 2 mra geh pă jêng độ 2a ndrel độ 2b. Độ 2b pă jêng độ 2b1 ndrel 2b2. Lah ăp nau mra geh saơ ăp nau khuch tât bôk rngok tâm nau geh êng êng. Độ 3 lah ăp kon se geh nau khuch tât trong bôk rngok ndrel trong sŏ n’hâm. Độ 4 lah ăp kon se ji jâk, khuch n’ăp ma trong sŏ n’hâm, trong săk jăn.

- Nau ji jâng ty mbung moh nau ƀư jêng ăp nau khuch êng êng, ơi nai dak si ?

Nai dak si Thuý Minh: Jâng ty mbung lah ăp nau ji geh ntưp bah trong ăch chrach ndrel ntoh luh puk dak lah nau mpơl saơ ngăn bah nau ji aơ. Rnôk geh luh pŭk dak, me mbŏ kon se mra nơih ntôn lah nau ji êng êng kơt lah geh sôt, rtoh luh dak, rtoh luh mê gur, rtoh luh pŭk dak, khuch tâm ntô săk yor ji. Nau ji aơ ƀư jêng geh nau khuch êng êng kơt lah khuch tât trong sŏ n’hâm mô lah khuch tât tât lam săk êng êng, mra ƀư jêng khĭt đŏng. Geh ăp nŭih ma hên tă saơ geh nau ji aơ tâm ăp năm bah năp nê, geh ăp kon se geh khuch jâk ngăch ngăn, knŭng tâm đê̆ mông ndrel jêh nê khĭt. Nau ji jâng tu mbung mâp geh aka ngăn ndrel nau ngăn ndrel nau geh khuch êng êng kŏ ƀư âk ri ma me mbŏ ân geh njrăng uănh rnôk mpơl saơ kơt nau geh nkah mbơh nau ma năn leo kon nơm hăn ngih dak si.

Rnôk kon se geh nau ji jâng, ty, mbung, me mbŏ ân geh uănh ân kloh ndrel leo kon hăn ngih dak si êp ngăn lah saơ geh ngoai tâm ăp nau ji kơt ba kơi aơ : Tal bôk năp, kon se ji kop duh mro mô lah duh săk rlau 39 độ ; Tal bar lah kon se vay ndât săk, sâr mô lah hăn mô hôm dăng ; Tal 3 lah kon se mô hôm ŭch pu toh, bôk rngok geh ăp nau ƀư mô geh tâm di ri ma ân geh leo kon hăn ngih dak si ơm ngăn gay geh uănh năl ndrel ma săm ngăch.

- Gay njrăng nau ji jâng ty mbung mhâm ƀư ơi nai dak si?

 Nai dak si Thuý Minh: Nau ji jâng ty mbung rnôk aơ ê geh dak si njrăg rdâng. Ndri ma, nơm knŭng dơi njrăng rdâng nau ji ân kon se đah ăp nau ƀư gay ma der lơi nau ntưp ji dơm, der nau tâm mâp ma ăp kon se geh nau ji mô lah dôl ntôn geh nau ji. Răk ân kloh ân kon se ndrel nŭih mât chăm kon se tâm rnôk bah năp ndrel jêh rnôk chăm kon se. Lah mô lap kon se geh nau ji ndrel ăp nau mpơl ntôn ji ri ân geh leo tât ngih dak si êp ngăn gay ma geh nkah ndrel săm ân năn. Rnôk geh ăp nai dak si ntĭm mbơh nau mât chăm ri me mbŏ kon se ân geh ƀư tĭng kơt ăp nau ntĭm đă bah ăp nai dak si gay ma der nau ntưp ân ăp kon se.

- Ơ, dăn lah ueh nai dak si ./.