Ji chrach njŭng geh 2 type lah chrach njŭng type 1 n’hanh chrach njŭng type 2. Dŭt âk nuĭh ji chrach njŭng type 2. Chrach njŭng aƀaơ lah nău ji jêr bah dŭt âk, geh rnoh khĭt âk, dâk tal 3 ta lam ntŭr neh, knŭng bah kơi ung thu n’hanh play nuih. Việt Nam tâm rmôt dak geh rnoh nuĭh ji hao ngăch ngăn, lơn lah ta druh ndăm. Tĭng rnoh kơp, ta Việt Nam, aƀaơ geh nklăp 3,5 rkeh nuĭh geh chrach njŭng, rlău 10 tơ̆ nkôp đah 10 năm bah năp n’hanh nchroh mbơh rnoh aơ mbra hao 6,1 rkeh nuĭh tâm năm 2040. Tâm 10 năm, rnoh geh chrach njŭng hao bah 7,7% hao 14%. Ta Dak Lak, tĭng rnoh kơp bah Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor, kơp tât khay 10/2024, geh bơi 30.900 nuĭh ji geh chrach njŭng dơi mât uănh, săm ta ăp ngih dak si ta lam n’gor. Knŭng kơp êng 9 khay năm 2024, lĕ saơ 2.570 nuĭh geh ji mhe. N’hêl na nê̆, lĕ rngôch nuĭh ji chrach njŭng mô saơ ji ta lvang ơm yor nău ji geh mpôn, tât rnôk ăp nău ji saơ na nê̆ ri ji lĕ lvang mbăn, đê̆ đŏng geh nău rgâl, ntêt nkri nău rêh. Nai dak si Nguyễn Thị Thời-Khoa Nội tổng hợp Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, an gĭt:

Chrach njung type 2 dơi mâp ta ăp rơh năm deh, yơn âk ta ăp nuĭh ji rlău 40 năm deh. Yơn lah, nău rêh mhe nar aơ, đah nău ngêt sa, gŭ âm blao pah kan ƀư trong chrach njŭng type 2 dôl nar lơ rgâl druh ndăm. Ta Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, ăp nuĭh ji chrach njŭng way lăp ngih dak si tâm  nu nău mbăn đah ăp nău rgâl ƀư klach tât săk soan n’hanh naư rêh. Way ăp nuĭh ji geh rgâl mbăn lah ăp nuĭh ji đêt but uănh săk soan ăp rơh n’hanh rnôk saơ ji lĕ lvang mbrơi.

Chrach njŭng mô dơi săm ngăch mbra ƀư âk nău rgâl ta âk ntuk êng ta săk, khuch hô tât săk soan.

Tă aơ 3 năm, wa L.V.P (66 năm deh) ta nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak geh chôt ndal jêng dơi rnăk wâl ndơ̆ tât ngih dak si săm ngăch ta Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên. Ta aơ rnôk ƀư ăp uănh năl mham nchroh, rnăk wâl dơi nai dak si an gĭt nuĭh ji geh chrach njŭng, lĕ rgâl ji play nuih, ƀư chôt ndal. Bah nĕ aƀaơ wa an săm ji chrach njŭng rgâl n’glơi nău ji jêng săk soan nar lơ hŭch. Nô Lê Văn Trường, kon bu klô nuĭh ji L.V.P, nkoch:

 Tă aơ 3 năm, bơ̆ gâp dŭt ngăch dăng dơi ƀư ăp ntil nău. Yơn lah tâm du rơh bơ̆ gâp khĭt brŭt yor chôt ndal, lăp ngih dak but uănh ri nai dak si saơ bơ̆ gâp geh chrach njung. Jêh rnôk bah n’hanh sĭt jay, rĭng ăp nar bơ̆ gâp ngêt dak si Insunlin tĭng nău ntĭm bah nai dak si. Yơn lah, jêh nĕ pơng geh jŭr sĭk rnăk wâl lŏ ndơ̆ bơ̆ lăp ngih dak si săm n’hanh aƀaơ lah rơh tal 3 pơng lăp ngih dak si yor jŭr sĭk mham, che lơ nar mô ngăch. Gâp saơ ji chrach njŭng mbra geh tĭng dŭt âk nău klach, ji ƀư săk nơm lơ nar lơ hŭch. Rnôk geh ji chrach njŭng mbra geh dŭt âk nău ji êng, kơt bơ̆ gâp ăp rơh lăp ngih dak si ri saơ tay du nău ji mhe. Tât aƀaơ che dôl săm rngok yor chôt ndal, chrach njŭng, leh.

Chrach njŭng lah nău ji jêr bah, tâm ban đah nău ji mô geh dak si săm bah lĕ rngôch, nuĭh ji an ngêt dak si lôch săk n’hanh an ƀư tĭng wêr tâm gŭ âm n’hanh ngêt sa, mpât n’gơ gay uănh nđôi sĭk tâm mham. Tâm rnôk săm ji chrach njŭng, dŏng dak si di tĭng nău ntĭm bah ăp nai dak si lah ngoăy tâm ăp trong mkra khlay, rgop đăp mpăn sik mham. Nuĭh ji chrach njŭng mô dơi rgâl êng rnoh dak si mô lah dơi rlu êng dak si. Nău dŏng dak si dah ŭch jêng tât nău khuch hao mô lah jŭr sĭk mham rlău ir an nuĭh ji mô lah ƀư khuch tât klơm, leh, đê̆ đŏng djuôr leh yor ngêt dak si mô gĭt tu tơm khuch tât săk soan nuĭh ji. Wât kloh ăp nău bah lơ jêng rnôk mê̆ geh ji chrach njŭng, rnăk wâl yuh H’Toen Niê (gŭ ta phường Tân Lập, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak) tâm pă chuh dak si an mê̆ di nar n’hanh di dĭng, nkre ntĭm ƀư tĭng ăp sam ƀŭt dak si tĭng nău ntĭm bah nai dak si, mô dŏng êng ăp nău dak si ƀon lan mô gĭt tu tơm gay săm. Yuh H’Toen Niê nkoch:

Mê̆ gâp lah H’Brét Niê, năm aơ 68 năm deh, tă aơ 5 năm, tâm du rơh geh djuôr play nuih lăp ngih dak si, jêh but uănh an saơ mê̆ gâp geh chrach njung. Ji chrach njŭng ƀư mê̆ gâp ngo măt uănh mô rsang. Âk khay aơ, mê̆ gâp geh tay ji leh n’hanh klơm soh. Jêh rnôk geh leh, ji mê̆ gâp mbăn lơn n’hanh u mô hôm ngăch. Mê̆ gâp bah rnôk geh ji chrach njŭng knŭng tĭng sam ƀŭt dak si n’hanh ngêt dak si bah ngih dak si mô geh ngêt dak si ƀon lan du ntil n’hanh ăp rơh ăp khay mê̆ gâp hăn but uănh tay du tơ̆ gay đăp mpăn săk soan.

Ji chrach njŭng lah ji rgâl mô uĕh hormone insulin geh mô tŏng mô lah huch khuch tâm săk, ntoh đah rnoh sĭk tâm mham hao mro. Đah chrach njŭng type 1, rnôk geh ji, nuĭh ji mbra geh ăp nău ntoh bôk năp dŭt jêr năl yor mô tŏng âk hormone insulin jêng nuĭh ji way hăn chrach âk, chrach măng n’hanh ngêt âk dak. Hôm đah chrach njŭng type 2, ăp nău ntoh jêr saơ tâm khay jŏ jong, geh rnôk nuĭh ji knŭng saơ geh ji rnôk hăn but uănh săk soan yor nkô̆ nău êng n’hanh way ji knŭng saơ rnôk ntoh ăp nău rgâl bah chrach njŭng. Nai dak si Nguyễn Thị Thời-Khoa Nội tổng hợp Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, an git tay:

Rgâl bah ji chrach njŭng type 2 geh rgâl ngăch n’hanh mbrơi. Rgâl ngăch ri nuĭh ji lăp ngih dak si tâm nu nău hoai yor hao nău mpet lăp jru mô lah toan ceton yor chrach njŭng. Hôm ăp nău rgâl ngăch klach ngăn lah ta play nuih, nuĭh ji dơi hao ndal mham play nuih, chôt ndal rngok, rlău ma nĕ hôm khuch tât ăp ntŭk êng tâm săk kơt ngo măt, cheh măt, khuch leh ƀư djuôr leh jêr bah mô lah nuĭh jeh geh ăp naư khuch thần kinh ngoại biên ƀư nho lêt, ji mô lah bih grăi chrach njŭng. Ta ngih dak si lĕ geh âk nuĭh ji an koh lŭt nglău jâng ty yor rgâl bah chrach njŭng.

Chrach njŭng lah nău ji klach, ƀư âk nău rgâl, yor nê, nuĭh ƀon lan mô dơi thơ tha ma an ƀư tĭng ăp trong njrăng n’gang ji. Gay saơ ơm ji chrach njŭng, ăp nuĭh bah kơi aơ an but uănh săk soan ăp rơh, geh: nuĭh geh ơm tâm rnăk wâl geh nuĭh chrach njŭng; Nuĭh rmeh ký, lăi; Nuĭh hao huyết áp; nuĭh geh mô uĕh trong ngi mham; nuĭh rlău 45 năm deh; Lơn lah, ăp nuĭh geh mô uĕh trong sĭk mham an uănh nđôi sĭt mham ƀa ƀơ đah rơh 3-6 khay du tơ̆ gay đăp mpăn săk soan an săk nơm.

Chach njŭng lah nau ji ƀư jêng âk nau ji khuch êng êng đŏng tât n’hâm soan, nau rêh bah nŭih ji. Nau ji dôl ma tât đah bu mom, Gay kơl an ƀon lan gĭt kloh lơn mpeh nau ji chrach njŭng, rmôt Phóng viên tâm ôp nau ma nai dak si Nguyễn Thị Thời, Khoa Nội tổng hợp, ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên.

          Dăn nai dak si mbơh nau ji chrach njŭng type 2 lah moh ndơ? Nkô̆ nau ƀư ji ndrel nau mpơl saơ rnôk geh nau ji?

          Nai dak si Nguyễn Thị Thời: Nau ji chrach njŭng type 2 lah nau ji vay mâp, nau ƀư ji bah sĭk tâm mham hao prêh ndal, nau ji geh rnôk tế bào bah săk nơm mô dơi dŏng insulin ân tam, hôm ntơ lah nau tât dăng tam bah insulin. Nkô̆ bah nau ji chrach njŭng type 2 tât jêr ngăn, nê lah nau geh tă bah tâm ntưp bah dak toh me kon ndrel khuch bah rnôk tâm nau rêh ăp nar kơt lah lay ir săk, su hât mô lah mô ŭch tập thể dục. Nau mpơl bah nau ji chrach njŭng type 2 ri păng mô mpơl, ăp nŭih geh nau ji rnôk sĭk tâm mham prêh, ji hir dak, chach âk, rgay, sa âk, lêt rgănh, mô ang măt, nho jâng ty, sôt jŏ bah.

          Moh nau ƀư gay rnôk saơ ndrel săm ơm nau ji chach njŭng type 2, ơi nai dak si?

          Nai dak si Nguyễn Thị Thời: Nŭih ƀon lan nơm ân geh hăn khám ƀa ƀơ tam ăp ngih dak si geh nau rnơm. Đah ăp nŭih ji geh nau kơt lah rmeh kí, lay ir, ăp nŭih ji mô ueh tâm ngi mham, hao huyết áp, ăp nau ji geh nau tât tă bah ji chrach njŭng rnôk bŭn ndrel ăp nŭih ma tâm rnăk vâl tă geh nŭih ji chrach njŭng ri ân geh hăn xét nghiệm ƀa ƀơ, âk tŏ lơn./.

          Rnôk geh nau ji chrach njŭng type 2, nŭih ji moh geh nau nkah, ơi nai dak si?

Nai dak si Nguyễn Thị Thời: Nau khlay ngăn lah nŭih ji ân geh rgâl nau rêh ueh lăng lơn. Tal 2 lah nŭih ji ân geh tĭng nau săm, mô dơi hao, huch dak si mô lah nchlơi êng dak si ndal yor nau aơ khuch ngăn tât săk jăn nŭih ji ndrel nŭih tâm rnăk vâl ân gĭt năl ăp nau mpơl saơ bah jur huch trong mham gay ma rklaih ân năn, ăp nŭih aơ ân geh hăn khám nkre gay nai dak si rgâl dŏng dak si ndrel hăn khám tĭng nar đă ƀa ƀơ gay ma mêt uănh rnoh sĭk ndrel saơ ăp nau tât ji êng. Tâm khoa nội tổng hợp hŏ mâp âk nŭih ji ngêt dak si insulin săm tâm ngih, yơn jêh nê tăng bu mbơh dak si êng êng ndrel dŏng ăp ntil dak si êng êng, tât rnôk lăp tâm ngih dak si săm ri jâk hôm, geh ăp nŭih khĭt yơh hao huyết áp mô lah jêng ji hô nau ji chrach njŭng. Đah ăp nŭih ji ân geh kơt tĭng nau săm bah nai dak si.

          Nai dak si moh geh nau nkah đă ma nŭih ji chach njŭng type 2 ơi nai dak si?

          Nai dak si Nguyễn Thị Thời: Nŭih ƀon lan nơm ân rgâl nau ƀư tâm nau rêh, ân huch rgay săk lah nơm lay ir, rmeh ký. Tal 2 ân geh n’hao nau nti thể dục, thể thao đê̆ ngăn lah 30 mnĭt tâm du nar ndrel 5 nar tâm du pơh. Mô dơi sa ăp ntil ndơ kơt lah sĭk, dak njŭng, dak toh ndrôk...ndrel ăp ndơ ƀư lay săk, ngi mpa, mô dơi ngêt âk ndrănh biêr, mo su hât, ndơ sa ân geh byăp rih, bum play, ăp ntil grăp, puăch dơm, ka, ngăn lah ân uănh ueh play nuih ndrel ăp nau tât tâm trong proch nơm.

          Ơ dăn lah ueh ma nai dai si./.