VOV4.M’nông – Hiăn lah nău ji tâm ntưp ntoh n’hanh rêh tâm le\ du\m le\ ntu\k le\ jo\, tă dơi y học dak he dăp tâm “4 nău ji”, jêng lah 4 nău ji jêr săm ngăn tât a[aơ rnôk geh vắc xin njrăng n’gang ji n’hanh dak si săm tam kơt nar aơ. Yơn lah, a[aơ hôm e du\t âk nu^h mô wât mpeh nău ji aơ [ư rnoh ntưp tâm le\ du\m le\ [on lan hôm e âk. Nău aơ khuch tât nău r[o\ng an trok prăk ji hiăn ta Việt Nam tâm năm 2030. kơp dơn bah rmôt nchih nkô| way nkoch ta Ngih dak si hiăn n’hanh ji klơm soh n’gor Dak Lak.

Wa Cung Văn Đ. (52 năm deh) ta xă Đăk Rông, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông le\ geh ntưp ji hiăn tăm aơ du năm yơn yor pah kan khlay tâm rnăk wâl jêng wa nsrôih pah kan n’hanh ndruch hăn but uănh. Tă aơ rlău du khay, rnôk săk du\t o\k r’ah, mô dơi lăp ngêt sa n’hanh way duh kêng măng, wa Đ. Mới dơi rnăk wâl ndơ\ tât Ngih dak si nkual Tây Nguyên but ua\nh n’hanh dơi ndơ\ Ngih dak si hiăn n’hanh klơm soh [ư uănh năl mham. Jêh ne\, wa Đ. Ntưp hiăn klơm soh, le\ tâm lvang mbăn, săk djuôr rgănh. Bah năp ne\ wa geh mâp đah ăp nu^h ji ntưp hiăn êng ta [on lan ma mô do\ng du ntil ndơ put n’gang săk nơm, wa mô dơi g^t ji hiăn dơi ntưp tă bah trong n’hâm. Wa Cung Văn Đ. An g^t:

“Rnôk ji ngăn, u\ch hăn ngih dak si mô dơi hăn yor oh kon mô ta jay. Rnôk geh duh âk nar mro, mô dơi at tay gâp mư đă rnăk wâl ndơ\ hăn ngih dak si. Gâp mô g^t mpeh ji hiăn, knu\ng tăm lah geh ji aơ ri nu^h rgay, rgay dơm mô g^t nkô| nău ntưp ji tay.

Du hê ntưp ji hiăn lah nô Đinh Xuân D. (29 năm deh) ta nkuăl têh Phước An, nkuăl Krông Pắc, n’gor Dak Lak. Tă aơ nklăp 2 năm, nô D. dơi nchroh ntưp ji hiăn tâm du tơ\ but uănh le\ rngôch yơn yor saơ săk soan hôm e ngăch jêng nô mô m^n săm. Jêng tât bôk năm 2020, rnôk saơ săk o\k r’ah, ji bôk mro mrăng, rgay, nô mư hăn but uănh ta ngih dak si hiăn n’hanh klơm soh n’gor Dak Lak n’hanh dơi nchroh ntưp hiăn klơm soh n’hanh hiăn ntô rngok. Kơt wa Cung Văn Đ đo\ng. Nô Đinh Xuân D. mô dơi g^t mpeh ji hiăn. Nô Đinh Xuân D. nkoch:

“Jo\ jo\ oh uănh tâm măng saơ lah ju\p hât [ư ji hiăn oh mô g^t wât mpeh nău ji aơ m’hâm [ư. A[aơ lăp ngih dak si săm hôm e mơ saơ klach, g^t ji hiăn dơi ntưp n’hanh [ư khuch an săk soan. Oh lăp ta aơ, rnôk oh geh mbăn hôm, tât a[aơ săk oh rgay jur rlău 10kg

T^ng ăp nai dak si ta ngih dak si hiăn n’hanh ji klơm soh n’gor Dak Lak, nău wât bah nu^h [on lan mpeh ji hiăn, ngăn lah ta nkual jru ngai, nkual rnoi mpôl đêt hôm e đêt. Âk nu^h rnôk săk djuôr rgănh mư hăn but uănh. Kơt ne\, rlău ma nău khuch tât săk soan bah nơm n’hanh tam săm hôm [ư kaman hiăn ntưp rêng lam hvi. Ji hiăn klach ngăn, dơh ntưp tâm du\m le\ nu^h yơn săm bah lah saơ ơm.

Gay njrăng n’gang ji hiăn, ăp nu^h an geh nău rêh ue\h, mô ju\p hât. Rnôk mâp đah nu^h ntưp hiăn an wa\n bok put mbang. Kon se an dơi chuh dak si njrăng ji hiăn (BCG) tâm 1 khay jêh deh. Rnôk geh ăp nău saơ ntôn ntưp ji an tât dâl ngih dak si mô lah ngih dak si chuyên khoa hiăn klơm soh gay but uănh. Dak si săm ji hăn dơi pă an dơm.

Ti\ng ntu\k kan dak si lam ntur neh, a[aơ Việt Nam hôm lah ngoai tâm âk dak geh rnoh nu\ih ji ntưp hiăn âk ngăn lam ntur neh. R[o\ng tât ân bah ji hiăn dôl jêng lah nau kan khlay bah chính phủ. Phung hên ho\ [ư nau tâm nchră đah nai dak si Chuyên khoa I Nguyễn Kim Mỹ-Kruanh jrâu kan rđau kan, Ngih dak si hiăn ndrel ji klơm soh Dak Lak, mpeh nau kan săm bah ji hiăn.

Ơi nai dak si, dăn ay mbơh ân gi\t nkô| nau tơm bah nau kan njrăng rdâng ji hiăn năm aơ lah mhâm?

Nai dai si Mỹ: Nau ji hiăn lah du nau ji du\t klach rvê đo\ng, păng ntưp ngăch. Nơih bah trong so\ n’hâm. Ko\ kơt lah Covid-19, păng ntưp ti\ng mprănh dak diu, rnôk nu\ih ji siăk, hiăn, soh dak diu, nu\ih mô geh nau ji lah geh n’hơp tâm mprănh dak diu nê păng geh kman, lăp tâm săk mra jêng ntưp ji.

Nu\ih ji hiăn ri geh ntơm 70-80% lah ji siăk hiăn klơm soh, geh tât nau ji Covid-19 ko\ lah ji klơm soh. Lơ 24/3 năm aơ ko\ lah rnôk ma lam dak lah êng ndrel lam ntur neh lah nsum dôl ma rdâng đah srê Covid-19, yor ri Bôk nau kan njrăng rdâng hiăn neh dak so\ nkô| nau “Njêng nau khuch bah srê Covid-19 jêng nau ueh gay Việt Nam săm bah ji hiăn tâm năm 2030”. A[aơ ta Việt Nam, tâm di năm geh nklăp 180 rbăn nu\ih ji hiăn mhe, tâm nê geh nklăp 11 rbăn nu\ih khi\t ndrel nklăp 2000 nu\ih êng khi\t yor hiăn ntưp bah HIV. Phung he nsôih săm ân bah ji hiăn tâm Việt Nam tâm năm 2030. Nkô | nau tơm bah nau njrăng ji hiăn tâm năm aơ lah u\ch ăp gưl, ntu\k kan, ăp nu\ih ân geh n’hao nau gi\t, ndrel nsum ty r[o\ng tât săm hiăn ân bah, ân njrăng hiăn kơt lah njrăng srê Covid-19 a[aơ.

Ơi nai dak si, du\t năm 2019, bar ntu\k Ngih dak si  lah Trung tâm y tế ndrel Ngih dak si Đa khoa nkuăl mra tâm rnglăp nsum jêng du ntu\k kan Ngih dak si âk nau kan, ndri nau kan aơ mhâm păng geh tât nau kan njrăng siăl hiăn tâm dâng mih?

Nai dai si Mỹ: Rnôk rnglăp nsum ri knu\ng geh du rđau kan rđau nau kan. Bah năp nơh, nau mât nu\ih ji hiăn ri yor Ntu\k kan dak si hôm khám săm ji hiăn gu\ tay tâm Ngih dak si Đa khoa. Bar ntu\k kan êng êng ri nau kan rđau đă tâm rgop nsum ko\ mâp nau jêr. A[aơ ri ho\ rgum nsum du ntuk. Bah nau mêt uănh tâm du\t năm 2019, Ban giám đốc ăp ntu\k kan ngih dak si ko\ geh uănh khlay tât nau kan aơ ndrel pă nu\ih pah kan tâm ăp jrâu kan rdâng siăk hiăn. A[aơ ăp ntu\kl kan geh 3 nai dak si mât, du ntu\k jrâu khám, du ntu\k khoa săm Nội Nhi nhiễm ndrel du ntu\k tâm khoa njrăng rdâng nau ntưp kman .

Ntơm rnôk rnglăp nsum ti nau kan njrăng rdâng siăl hiăn nơih lơn ngăn ndrel gâp rnơm lah, ntơm bah năm aơ tă, nau kan aơ mra geh nau săk tam ueh ngăn tă bah n’gor jur tât tâm nkuăl.

Jêh rnôk ntrong kan njrăng rdâng siăk hăn tâm dâng geh đăp mpăn ri ân geh nâp nâl du đê| nau kan kơt:

Tal bôk năp Ban giám đốc ăp ntu\k kan ân leo nau kan njrăng rdâng hiăn tâm nkô| nau [ư nau kan bah nơm. Jao nkô| nau ân n’hêl tât ăp xã ndrel geh nau kan tâm rlong.

Ntu\k kan ngih dak si ân geh kơl tâm nchră nau ân UBND ăp nkuăl ndrel geh nau ntru\nh rđau tâm rgop tă bah ăp ntu\k kan, rmôt kan.

Gay ân n’hao nau rđau đă uănh năl dak n’hak gay ma năl hiăn. Bah năp nơh, saơ ji hiăn ngăn lah tâm ngih dak si hiăn ndrel ji klơm soh bah n’gor, geh 2/3 rnoh nu\ih ji hiăn lam n’gor. Rnôk phung hên hăh mêt uănh tâm nkuăl ri geh nau đă ân uănh năl dak n’hak joi kman hiăn tâm nê mô geh nau ji. Yor ri ân geh [ư nâp nau kan khám, uănh năl, saơ nkra tâm ntu\k ri nau kan njrăng rdâng hiăn mra ueh lơn.

Ơ, dăn lah ueh nai dak si!

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja