VOV4.Mnông – Tâm rơh êp Tết, nău u\ch do\ng ndơ sông sa hao âk jêng tât nău nkra njêng tăch ndơ sông sa hao đo\ng. Nău săch, mât prăp mô ue\h, ue\h kah ndơ sa mô âk… [ư khuch mô ue\h tât n’hâm soan nu^h do\ng.

Rnôk do\ ng ndơ sa mô đăp mpăn mbra [ư du đêt nău ji bah đêt tât mbăn, nkri tât nău rêh kơt ji ndul, m’ưm hok, ji ndul djroh, duh, djuôr soan, djuôr trong n’hâm, bih graih mham… dơi [ư tât kh^t nu^h. Ăp nău geh bah ji yor khih ndơ sông sa way ntoh bah 12 tât 72 mông jêh rnôk sa ndơ sa m’â, yơn pơng dơi geh đo\ng bah 30 mn^t tât 4 pơh bah kơi ne\. Lah he ntôn nơm geh ji yor ndơ sông sa, ôp dâl đah nai dak si mô lah tât ngih dak si gay dơi mât săm ngăch, tâm di…

          Kon se jêt, nu^h ranh, bu ur bu\n, nu^h djuôr hu\ch soan cho\l nău ji… lah ăp nu^h geh âk dơh geh khih ndơ sông sa. Ăp nu^h dơh geh khuch aơ mô knu\ng hao nău geh ntưp ji yor ndơ sa [ư, ma hôm geh âk nău ntưp ji jo\ lơn, an lăp ngih dak si, đê| đo\ng kh^t. Na nê|:

          Đah bu ur bu\n ri ăp nău rgâl tâm rnôk bu\n [ư rgâl trong cho\l nău ji bah nu^h me, [ư bu ur bu\n dơh ntưp nău ji yor ndơ sa âk lơn. Kaman geh khuch dơi lăp tâm rnăn kon n’hanh ntưp tât oh bê geh trong cho\l nău ji mô hun hao. Kop ji yor ndơ sa tâm rnôk bu\n lah khuch hô n’hanh dơi [ư jêng tât rlih bu\n, deh kon mô to\ng khay, kh^t kon tâm ndul.

          Kon se geh âk nău mô lap geh kop ji yor ndơ sa âk lơn yor trong cho\l nău ji bah oh bê hôm e dôl hun hao. Đah nu^h ranh, rnôk âk năm, trong cho\l nău ji hu\ch n’hanh ăp ntil ndơ tâm săk jêng mbrơi tâm nău g^t năl n’hanh jăng kaman geh khuch an săk n’hanh ăp nău khuch [ư ji êng. Nu^h âk năm deh way ntưp ji jo\ bah, do\ng âk dak si [ư djuôr hu\ch trong cho\l nău ji jêng dơh ntưp ji.

          Trong cho\l nău ji lah ơm geh êng bah săk gay dun n’gang tay nău [ư khuch. Ta ăp nu^h ngăch dăng, du trong cho\l nău ji [ư di trong dơh rchăng n’gang tay ăp nău [ư khuch. Yơn lah, trong cho\l nău ji bah ăp nu^h ndôp play nuih, ndôp klơm, nu^h HIV/AIDS, ung thư… way geh djuôr hu\ch yor rnôk ji mô lah n’hanh ăp nău khuch êng bah du đêt trong săm, [ư săk dơh ntưp nău ji, tâm ne\ geh kop ji yor ndơ sông sa [ư.

          Nu^h ji chrach nju\ng: Đah nu^h chrach nju\ng, nău đăp mpăn ndơ sông sa lơ khlay. Rlău ma trong cho\l nău ji hu\ch ri ta  nu^h ji aơ ăp tế bào [ư jêng axit khung n’hanh ăp rse thần kinh kơl khung n’hanh trong proch trơn ndơ sa geh sôt, jêng [ư mbrơi ndăch trong proch, [ư ndơ sa gu\ du ntu\k tâm trong proch jo\ lơn. Nău aơ [ư an kaman geh khuch n’hanh ăp nău [ư ji êng dơi hun hao, deh rơ\ tâm trong proch, [ư khih hô lơn. Leh (ntu\k luh dak tâm săk) geh khuch hô đo\ng ta nu^h chrach nju\ng, nău kan tâm săk mô tam, mô dơi luh ăp nău khih, kaman [ư khuch. Rlău ma ne\ tay, ăp nu^h ntưp ji chrach nju\ng rnôk geh hok n’hanh ji ndul djroh dơi [ư an trong mham mô đăp mpăn… Ne\ lah ăp nkô| nău [ư an nu^h chrach nju\ng lah geh khih ndơ sông sa mbra mbăn lơn, an lăp ngih dak si, đê| đo\ng khuch tât nău rêh lah mô dơi kơl săm ngăch, tâm di…

          Njrăng n’gang ăp nău ji yor ndơ sa, lah he g^t tâm rmôt nu^h geh ntưp nău ji yor ndơ sa mhe nkoch, mô an sa: poăch mô lah kik djăr rêh mô lah gâm mô s^n: ka rêh, tui reng gâm mô s^n du gâl (kơt tui n’hanh reng) n’hanh tui ka pâr kro trăm nđik; klo rêh (geh n’ăp hàu, kep kung n’hanh sò điệp); dah toh n’hanh dak toh rih mô ho\ dơi trih kaman; tăp rêh mô lah tăm djăr gâm mô ho\ s^n mô lah ndơ sag eh tăp kik rêh mô lah mô gâm s^n…; biăp play rih mô rao, n’ăp biăp diếp/xà lách; dak play mô lah biăp play mô trih rao kaman; xúc xích, poăch nđik, ndơ sông sa kik djăr n’hanh ka pâr u\nh.

          Tâm nkret gâm ndơ sông sa an [ư t^ng ue\h 4 nău way bah kơi:

          Kaman dơi ntưp bah ty, rnơl choh poăch n’hanh ăp ndơ do\ng nkret gâm ndơ sa, [ư kop ji. Yor nê an rao ty đah xa [u, lor n’hanh bah kơi rnôk nkra ndơ sa, nkret gâm ndơ sa an rao ty đah xa [u đêt ngăn tâm 20 giây. An do\ng n’ha rđaih gay [ư kloh u\nh năk. Lah do\ng bok brai an pih bok aơ [a [ơ gay đăp mpăn kloh ue\h. {ư kloh ăp ndơ do\ng nkret gâm (rnơl choh poăch, rlu\ ngan): ăp ndơ do\ng nkret gâm an dơi rao kloh đah dak rao tâm di. Rao kloh play n’hanh biăp play đah mpoi dak. Đah ndơ tâm nkhlo\ng, nkah g^t rao kloh ndru\p lor rnôk pơk.

          Ntưp geh âk ntil rnôk kaman ntưp bah ndơ sông sa aơ tât ndơ sông sa êng. Nău aơ geh âk rnôk an poăch rêh, kik djăr, tui ka n’hanh tăp kik tâm tủ nđik ndrel đah ndơ ngêt n’hanh ndơ sông sa s^n. Gay nking n’gang nău ntưp âk ntil, an ndơ sa rih tâm trôm êng (mô lah du\ng) an nkhah êng đah ndơ sa s^t tâm tủ nđik. Mô do\ng nsum ăp ndơ do\ng nkret gâm ndơ sa s^n đah ndơ sa rêh.

          Ndơ sa an dơi gâm s^n tât duh đăp mpăn. Bah meng ne\, rnoh nđik [ư mbrơi hun hao bah kaman geh khuch. Mât rnoh nđik mô rgâl bah dâng 5 độ C ju\r bah dâng ngoay tâm âk trong săk rnglăy ngăn gay n’hu\ch geh ntưp ji yor ndơ sông sa [ư. Do\ng nhiệt kế bah ndơ gay đăp mpăn nđik bah ndơ do\ng nđil [a [ơ lah bah dâng 5 độ C n’hanh nđik tủ [ư lu\ pler 0 độ C mô lah đêt lơn. Gay [ư nđik ndơ sa di trong, an [ư nđik mô lah dăng poăch, kik djăr, tăp kik, tui ka n’hanh ăp ntil dơh djơh êng tâm 2 mông jêh rnôk gâm mô lah rwa\t. {ư nđik tâm 1 mông lah nđik bah dih âk rlău 32 độ C.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja