VOV4.M’nông: Ji ndul djroh lah nau vay mâp âk tâm kon se jê|. Nu\ih ji vay geh nau ji hăn ăch djroh dak rlau 3 tơ\ du nar, geh nsum ma ji kop duh, luh hok. Lah mô geh khám, năl ndrel ma săm ân năn, nu\ih ji mra jêng khuch kơt lah roh dak hô, ji jâk, mô ueh tâm săk ndrel mra khi\t.

            Bôk khay 1/2021, tâm n’gor Dak Lak kơp dơn geh du nu\ih khi\t yor ji ndul ndjroh. Nu\ih ji lah kon se bu klô (9 khay) rnoi Mông, gu\ tâm cụm 9, xã Cư Kbang, nkuăl Ea Súp. Ti\ng nau mêt uănh bah Ntu\k kan nkân njrăng srê nuh n’gor Dak Lak, tâm nkuăl rnăk vâl kon se rêh, rnôk nê geh nklăp 13 nu\ih kon se geh nau ji kơt lah ma kon se ba lơ nê.

Ti\ng nau nkoch bah rnăk vâl kon se, păng mpơl nau ji bôk năp lah ji kop duh mro, hăn ăch dak âk tơ\ tâm du nar, lêt rgănh. Jêh bar nar ri săm êng tâm ngih mo bah, ri rnăk vâl leo hăn ngih dak si. Tâm Ngih dak si nkuăl  Ea Súp, kon se lăp săm tâm ngih dak si rôk duh hô rlau 41 độ C, ntô săk êr, mô lăng nkah gi\t, hăn ăch chrach dak, trong nchuăt n’hâm ngăch, trong mham mô mpơl. Bol ma geh chăm ân ueh, yơn lah mô bah. Jêh nê, rnôk jêh joi uănh nkô| nau bah Ngih dak si, ho\ kơp dơn: Ji kop duh ê gi|t nkô|. Ăch djroh hô, roh dak (rnoh C). Nu\ih tâm rnăk vâl kon se mbơh:

‘Kon se hăn ăch ndjroh drel ma ji kop duh hô. Rnăk hên saơ păng mô hôm dăng ri di\ng hăn tâm ngih dak si tâm xã. Ngih dak si tâm xã đă leo tâm ngih dak si nkuăl gay ma săm, yơn rnôk lăp tâm jrâu săm, kon se geh truyền dak yơn lah mô hôm dơi so\ n’hâm tay ôh. Lor ma geh nau ji ri kon se nê knu\ng sông piăng ma dak sât dơm”.

Du nar jêh rnôk geh kon se khi\t yor djroh ndal, Khoa Nhi Tổng hợp, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên ndơn tay 7 nu\ih êng geh ndrel ma nau ji tâm trong proch ko\ rêh tâm xã Cư Kbang, nkuăl Ea Súp. Nai dak si Nguyễn Văn Mỹ, Groi kruanh Khoa Nhi Tổng hợp, Ngih dak si Đa  khoa nkuăl Tây Nguyên mbơh:

  ‘Khoa Nhi phung hên ndrel ndrel ma săm ân 7 nu\ih kon s êgh nau ji tâm trong proch lah nsum, ngăn lah ji geh kman tâm tỏng proch. ĂP kon se lăp tâm ngih dak si ntơm 6 khay tât 3 năm ndrel ko\ geh ăp nau mpơl ji tâm kơt ma nê, luh hok, ji ndul, djroh hô. Tâm nê geh 2 kon se geh nau ji hô ndrel khuch tâm săk, N’huch Kali mham. Yơn lah, jêh 3 nar săm, n’hâm soan bah ăp nu\ih ji nê ko\ mbơm oi ndrel geh nau ueh đo\ng”.

Ji nduh djroh lah nau ji vay mâp tâm kon se jê|. Nkô| nau lah yor kman. Kon se geh sa ndơ sa, dak ngêt mô kloh, geh kman khuch jêng ji. Êng nê, mra yor ntưp ji bah kman tâm trong proch, khih ndơ sa, khuch tât bah dak si…Ti\ng nai dak si Chuyên khoa, ji ndul ndjoh lơn ma âk ri nau khuch lơn ma hô [ư kon se roh dak. Lah rnăk vâl mô leo kon hăn ngih dak si ân năn ri kon se mra geh nau ji hô, kơt lah huăr, khuch tât săk jăn, n’huch kali mham…mra geh kho\t đo\ng. Yor ri, rnôk saơ kon nơm geh nau mpơl ji, hăn ăch djroh 3 tơ\ du nar, geh n’ăp ma ji kop duh, luh hok, lêt rgănh, me mbơ\ kon se ân geh leo kon se tâm ngih dak si lơn ơm lơn ueh, mô dơi dah ma rvăt dak si săm êng tâm ngih kơt nau bu nti\m lah. Gay ma njrăng rdâng kon se ji ndul, nai dak si Nguyến Văn Mỹ, Groi Kruanh Khoa Nhi Tổng hợp, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên nkah:

‘ Njrăng nau ji trong prich lah nsum ndrel nau geh ntưp bah kman trong proch lah êng ân geh kơt ti\ng ăp nau ntru\nh bah kơi aơ:

Ân kon s epu me lơn ơm lơn uegh. Pu me tâm 6 khay bôk năp ndrel têk jong nklăp 15 tât 24 khay.

Rao kloh ty ma sa [u tâm di nau ntru\nh. Rao kloh ty rnôk pah kan lah nau ueh ngăn, ân geh [ư tâm di rnôk lor ma gâm ndơ sa, rnôk ân kon se sa, jêh rnôk rep kloh răk ân kon se.

Nau kan ngêt sa, dak ngêt, ntu\k so\k dak. Aơ lah nau ma ăp xã nkual jru, nkuăl ngai nơih geh ntưp. Kơt lah ăp rnăk vâl geh kon se geh nau ji mhe nơh, êng nau do\ng dak ntu khoan ri ân geh ntop tay tơm dak ma ti\ng nau bah rnăk vâl ri mô lăng kloh ôh, yor lah dak máy a[aơ ê geh tâm ăp nkuăl ăp. Ngăn lah ân kon se sa sio\n, ngêt duh, dak ngêt ân gâm si\n, ân n’ik, n’huch ngăn nau ngêt dak ân tâm di\ng geh bu leo tăch”.

Du nau kan tay lah, geh nau khlay đo\ng nê lah chuh dak si njrăng ji ndul ndjroh. A[aơ chih dak si njrăng lah nau ueh ngăn gay ma mât n’hâm soan ân ăp kon s,e ngăn lah kon se tâm nkuăl jru, nkuăl ngai ân geh uănh kơl ueh lơn tât nau kan aơ. Dăch du\t lah nau geh tât ngih ăch chrach. Âk rnăk vâl tâm nkuăl jru ngai e geh uănh njrăng tât nau kan ngih ăch chrach, nê lah ngoai tâm ăp nau kan jêng nkô| [ư ji ân kon se, ngăn lah nau ji trong proch lah nsum”.