VOV4.M'nông: Tĭng ƀư trong kan gưl neh dak mpeh ndơ sa kah, âk bôk nău kan, trong nchrăp mpeh ndơ sa kah hŏ dơi Ngih dak ntuh kơl na nê̆ n'hanh âk trong nchrăp kan tâm boh dak bah dih dơi pơk hvi. Nău nê hŏ rgâl geh ndơ sa kah an nuĭh ƀon lan du trong kloh rvah. Yơn lah, nô nău brêt rgay ta dak he, lơn lah ta kon se nkual rnoi mpôl đê̆ n'hanh mpeh yôk yang hôm ta rnoh âk rđĭl đah rĭng geh lam dak.

Yuh H’Son Lao ta xã Ea Wer, nkuâl Buôn Đôn, n'gor Dak Lak gŭ sai hŏ 12 năm n'hanh deh 4 mblâm kon. Rnăk yuh mir ba đêt, nău kan mô đăp mpăn, ân joi sa tĭng nar jêng nău rêh dŭt n'hâm jêr jŏt jêng ăp kon geh brêt rgay. Yuh H’Son Lao an gĭt:

Oh kon tâm jay sa mô tŏng kah, mô geh trău sa, mô geh boh dak măm ntơm bah păng djôr, rgănh, păng ji ndŭl. Ăp nuĭh rgay da dê, rgay bah kon dak bôk tât kon dŭt dĭl.

Ta ăp ƀon lan jêr jŏt ta nkual Tây Nguyên nô nău kon se brêt rgay kơt rnăk yuh H'Son Lao hôm dŭt âk. Sa mô tŏng hơm n'hanh mô tâm ban săk geh, kop ji n'hanh ăp ndơ mât chăm mpeh ach o ji ngot lah nkô̆ bah nău brêt rgay ta kon se ta ăp nkual hôm âk jêr jŏt. Bác sỹ Trần Thị Thúy Minh, Kruanh khoa nhi Tổng hợp Nhih dak si nkual Tây Nguyên an gĭt:

Tĭng du đêt gŭ mĭn mhe aơ bah lam nkual Tây Nguyên mpeh brêt rgay tâm ƀon lan ri hŭch hao ntơm bah 30 tât 40% tâm ƀon lan. Geh dŭt âk nkô̆ brêt rgay. Ngoăy lah ngoăy tâm ăp nkô̆ nê lah ăp nuĭh tâm di săk mha êng. Tâl bar lah ăp nuĭh khân păng mô tŏng Protein pă an kon se, jêng lah đah ăp nău geh wăng sa dŭt jêr jŏt ma khân păng mô tŏng ndơ an kon se sa ăp mbâr sa tŏng săk kah. Tâl pe geh ăp nuĭh ri me bơ̆ mô ir tât mô geh tŏng ndơ sa kah, sa hơm an kon se yơn mpeh ăp nău mĭn tih tâm trong mât chăm kon se, jêng tât kon se brêt rgay.

          Tâm ban kơt ăp ƀon lan rnoi mpôl đê̆ ta ăp n'gor Tây Nguyên đŏng, Mèo Vạc lah ngoăy tâm ăp nkuâl ach o bah n'gor Hà Giang, nău rêh ƀon lan rnoi mpôl đê̆ tâm nkuâl hôm geh đêt rđĭl đah rĭng geh nsum bah n'gor. Âk xã, rnoh kon se ta nâm 5 năm deh brêt rgay mô jâk njing âk ntơm bah 20-23%; brêt rgay tĭng rnoh prêh lah 40-45%, rnoh âk mô tŏng kẽm ta kon se 70-80%. Tĭng yuh Đặng Thị Quẩy-Cán bộ way mât kan n'hâm suan deh nse n'hanh brêt rgay Nhih dak si xã Tát Ngà an gĭt: Ta năp nău ngăn geh nê, Nhih dak si xã hŏ n'hao dăng pah kan nkoch trêng gay tĭng kơn kơl n'hŭch rnoh brêt rgay ta kon se:

          Ăp khay he ân mbơh nti an me bŭn lah ăch kon se chấm tĭng biểu đồ bah Viện dinh dưỡng gay gĭt kon he ta moh n'glĕ rnoh, têh uĕh ngăn lah brêt rgay dah găp lah brêt rgay jru gay ơm ntop ndơ sa âk an kon he hao têh dăng. He ân lah gay an kônh wa wât rnôk kon se kop ji mpeh ndơ sa kah he ân kơi ntop dak n'hanh ndơ sa kah ăp tŏng gay kơi ntop tŏng sa an săk kon se, der bah rnôk ji kop kon se geh brêt rgay. Hăn nkoch trêng n'hanh ân kon se sông sa tŏng puăch ka an kon se. aƀaơ ta xã mô geh du trong nchrăp kan, ăp bôk nău kan mô geh ơm ri gâp ân nkoch trêng mpeh ndơ sa kah geh nar 1 khay 6 vitamin A ngêt luh brun n'hanh khay 12, tĭng ƀư ăp năm 2 tơ̆. Geh du đêt me bŭn ƀư dŭt jăp jêng saơ rhơn nđơr du đêt kon se mô geh brêt rgay tâm rnôk 24 khay bôk năp đŏng. Aƀaơ kon se ta aơ kơp rĭng nsum nklăp 18- 20% brêt rgay, lơn âk lah ăp rnăk geh nău rêh ach o.

          Tă bah nău rêh bah nuĭh ƀon lan ta ntŭk hôm jêr jŏt jêng săk geh nău rêh bah kon se dŭt đêt. Ăp mbâr sa dơn geh mbo, biăp dơm, mô tŏng kah ăp ndơ sa gay têh dăng suan, n'hao têh jong săk n'hanh suan dăng. Gay tĭng kơn hŭch bah grêt rgay an kon se. Nhih dak si xã Tát Ngà hŏ n'hanh dôl ntrôl dăng pah kan nkoch trêng, rgŏ jă nuĭh ƀon lan n'hŭch rnoh âk deh kon tâl 3 gay mât chăm dŭt uĕh an ăp oh kon. Gay pah kan njrăng, n'gang brêt rgay an kon se ta ăp ƀon lan geh nău dơi tam uĕh, tĭng yuh Đặng Thị Quẩy-Cán bộ way mât chăm n'hâm suan deh nse n'hanh brêt rgay nhih dak si xã Tát Ngà ri:

Ŭch rŏng n'gâng kan nsrôih nta ăp ntil ndơ rvăt năp ndơ dŏng ƀư ăp tơ̆ sa tŏng săk kah an kon se n'hanh an manh tơm prăk an kônh wa mât rong ntĭt kơt mât sĭm mô lah mât djăr deh tăp gay ăp rnăk khân păng mô lăng geh ndơ khân păng mât rong, siăm oh kon ăp nar dơi uĕh lơn, nê lah tơm ndơ gay ăp rnăk ach o n'hanh dăch kêng ach o mô geh ndơ ma n'gluh tơm prăk gay dŏng sa tâm nău rêh rnăk wâl, mât siăm oh kon ăp tơ̆ sông sa an tâm di.

Aƀaơ pah kan njrăng n'gang brêt rgay hŏ jêng ngoăy tâm ăp bôk nău kan rnoh tât kan gưl neh dak khlay ta dak he, tâm nê rnoh ŭch n'hŭch đêt rnoh brêt rgay kon se ta nâm 5 năm deh hŏ jêng rnoh ŭch tât geh hun hao wăng sa- rêh jêng kon nuĭh bah neh dak n'hanh nău ŭch tât rnoh hun hao wăng sa- rêh jêng kon nuĭh bah tĭng n'gor. Tâm nê nhih pah kan rđău đă lah Bộ y tế, bôk tơm lah Viện ndơ sa tŏng kah gưl neh dak đah 2 nău mĭn lah rnă njrăng lor n'hanh mât chăm ơm an kon se 5 năm deh. Yơn lah, rnoh brêt rgay dêh săk n'hanh rnoh brêt rgay ntil mô jâk njing ta kon se ta nâm 5 năm deh năm 2020 hôm ta rnoh 12,5%. Gay rgâl bah nău dja, he mĭn tât ân geh nău ntuh kơl rgop âk n'gâng kan, pơk hvi ăp rnoh lăp kơl ta ăp n'gor jêr jŏt, lơn lah nkual ƀon lan rnoi mpôl đê̆ n'hanh mpeh yôk yang, der ntuh kơl mbrach lêng gay nsĭt tay nău geh tam ngăn ngăn./.

Giàng Seo Pùa- Nuĭh rblang: Điểu Thân