VOV4.M’nông: Tây nguyên nkual neh âk rnoi nu\ih n’hanh âk nău way ơm ueh blău mhe. Ndrel đah ntu\k ntô văn hoá ch^ng gông, ntu\k ot ndrong âk, mpât mprơ Tây Nguyên lah du nău ueh nt^t mpơl mô dơi nkhah tâm nău rêh nuih n’hâm bah ăp rnoi mpôl ntu\k aơ. Tâm nău rêh nar mhe, ăp nău mprơ Jarai, Bahnar, Sêdang, Êđê, Mnông… geh wa\ch rgum âk ta ăp [on lan.

            {on Yang Lố 2, xã n’har bri Sa Loong, nkuâl Ngọc Hồi, n’gor Kon Tum- ntu\k hôm mât ndray nău tâm râp mpât mprơ ue\h êng bah nu^h Sedang, kơt mprơ Ting ting, Tơ ngếi, rơngê…đah ăp nu^h blău mprơ kơt A Jú, A Jar, Y Thin…mpr^ng nău ue\h, tâm ơh blău, âk nău hôr. Lơn lah mpât mprơ Ting ting- mpât mprơ tâm ơh, du nău mprơ way bên, du\t geh kônh wa Sedang u\ch ro\ng.

            Ntơm bah nău tâm râp mpât mprơ ue\h, nău hôr jru, mprơ Ting ting [ư mô g^t dah âk bu ur druh bu klô ndăm gân djăng rnôk lôr ur, ndu kuăt so\k jêng ur sai. Ăp nău mprơ way geh ngăn, kloh rvoah mpeh tâm ro\ng do\ng tri dơi mpơl ma nău mprơ Ting ting kơt n’hôl sial nđik khôm lăp tâm nuih n’hâm ăp bu ur druh, bu klô ndăm dôl tâm ro\ng tâm tuă:

            Têl jâng nô nha hôm ta aơ

            Dak măt oh nhim, oh gu\ kâp

            Têl jâng nô nha hôm ta aơ

            Oh luh nhim du\t n’hâm nkah nô

            Bar hê he ho\ ndu kuăt so\k

            Nuih n’hâm oh kơt tơm luh mbôn kao…

            Mprơ Ting ting bah nău mpât mprơ Sedang mbra mprơ dah ro\ng mông nar, dah ro\ng ntu\k gu\. Ăp kuăt ndrôi, ur sai mbra tâm mprơ nsum ta jay, rnôk hăn luh mir, mô lah tâm ăp măng ngêt sa pâl rlưn tâm [on…njêng an nău rêh lơn ma rhơn m[ak. N’hanh nu^h mprơ Ting ting du\t ue\h blău ta nkual Yang Lố ân nkoch tât wa A Jú đo\ng. Dah âk năm bah ri aơ păng nha hôm gân djăng đah nău mprơ Ting ting tâm bah kơt ơm đo\ng:

            “Săk gâp nơm mô dơi chuêl nău mprơ Ting ting. Yor păng ho\ kăr lăp jru tâm săk ho\ ơm bah jê| hôm, pah lah drăp ndơ văn hoá ntlơi an tay khlay. Tâm rnôk gu\ ta jay mô lah hăn luh ta mir gâp way mprơ ting ting gay ăp nu^h djăt nău mprơ gân djăng, bâr mprơ nju\ng rnhôt ma u che he ho\ ntlơi an tay”.

            Ta n’gor Gia Lai, ntu\k gu\ bah ăp nu^h [on tơm ta ntu\k nu^h Jarai, Bahnar…nău mpât mprơ lah ndơ sa nuih n’hâm mô dơi lah mô geh tâm nău rêh ăp nar bah nu^h [on lan. Đah mô g^t dah âk nău mprơ mhe a[aơ…[ư băl mom rvah rvoăch, yơn ta xã G’Lar, nkuâl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai, nha hôm nê ăp nău mpât mprơ nju\ng rnhôt, rju tâng ma ăp nău mprơ: Tâm ơh, tâm ro\ng, nkoch êng nău đo\ng…Kônh wa n’hao êng săk rnôk aơ lah ntu\k geh âk nu^h mpât mprơ du\t ue\h blău bah nkuâl Đăk Đoa, đah ăp nu^h blău mprơ kơt: Hlăi, Hlưp, Amlem, Yăm, Nhớ…, ăp tơ ntơm bâr mprơ lah [ư dah âk nu^h gân djăng. Wa Amlem, ta [on Tuơh Ktu, xã G’Lar, nkoch, đah păng, nău mprơ lah n’hâm n’hôr, lah nău gân djăng, lah dak tu to\ nđik nuih n’hâm:

            “Djăt ma ăp tơ\ geh nău hăn tât nkual êng [a [a\ tâm nđu\r aơ to ăp nu^h way đă gâp hao mprơ. Bol ma bâr mprơ mô ue\h yơn ăp tơ\ he nchrăp mprơ da dê đo\ng yor he du\t ro\ng nău mpât mprơ. Mô dơn nê rnôk gu\ rlu kan gâp mprơ ăp nău mprơ êng, mprơ rnê nău rêh đo\ng…njêng nău rhơn nđơr an he nơm.”

            Hăn tât [on Bôn Sô Bah Leng, xã Ia Amron, nkuâl Ia Pa, n’gor Gialai, mâp wa Siu H’Đur- ngoăy tâm ăp nu^h mpât mprơ Jarai du\t ue\h nkual Ayunpa a[aơ. Mô dơn mprơ ue\h, wa Siu H’Đur hôm nkrêh đơn du\t blău đo\ng. Tâm ăp măng ngêt ndrănh yăng bah rnăk, ăp nar rgum ngêt sa bah [on, rnôk nuih n’hâm hao nđơr, Siu H’Đur nkrêh êng đơn mpât mprơ, lăp nsum lam nu^h rhơn, [ư gân djăng nuih n’hâm nu^h. yuh nkoch: “Gay mprơ dơi nău mprơ ue\h ri ân geh nuih n’hâm rhơn nđơr. Lah mô geh nău ro\ng n’hanh mprơ mô lăp tâm nuih n’hâm ri mbra mô dơi mprơ luh du nău ăp nău mprơ tâm nău rêh:

            “Gâp dâk mprơ êng, nklă êng ma nău he m^n luh gay rhop ndrel ăp nu^h tâm [on lan đah nău mpât mprơ bah rnoi nu^h he. Ma nău mpât mprơ, nău mprơ gay nt^m nti, tâm nkah nsum mô tâm nuih rkeh, tâm mưch rmot. Geh rnôk bu ur sai tâm rlăch tâm janh, mô luh du nău lah, ri do\ng nău mprơ gay ma hôr nkoch. Geh rnôk nơm geh nău mprơ bah he ho\ kơl an ur sai, rnăk nu^h geh tâm rkeh hôm, plơ\ tay nsum rhơn m[ak tay kơt ơm.”

            Ăp rnoi nu^h Bunong ta Dak Nông, Rđe ta Dak Lak mô lah K’ho, Chil, Mạ…ta Lâm Đồng, geh nău mprơ du\t âk mpưm đah ăp bâr mprơ trong [ư nt^t êng. Ntu\k nsum lah nău njung êng nuih n’hâm, nău blău nklă êng bah t^ng nu^h t^ng rnôk hôr nău mprơ na nê|, jêng rnôk ăp nu^h luh bâr mprơ, nu^h djăt way năl dơi n’hâm n’hôr nău rêh bah [on lan.

            Đah nău mprơ Rđe, bar nău mprơ tơm lah: Eirei (mprơ tâm ơh, mprơ tâm hôr ur sai) n’hanh nău mprơ Kưt (mprơ njung êng săk, mô lah gay nt^m nti kon său) way dơi kônh wa u\ch ro\ng, mât ndray. Nău mprơ rnôk ngu\r, rnôk klêu bah mprơ Kưt; rnôk rvơch rvơch, rnôk rsănh dănh, rhơn m[ak bah nău mprơ Eirei, rnôk ăp tơ\ mprơ kơt leo nu^h djăt lăp tâm nuih n’hâm săk he, n’hu\n t^ng nău mprơ. Ta nklang nkual [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, tâm nău rêh tâm rlong ta nkual [on têh, nău mprơ Eirei, nău mprơ Kưt nha hôm n’gloh tâm nău rêh nău kan ăp nar Buôn Ko Siêr, phường Tân Lập, nkual [on têh Buôn Ma Thuột, lah du nău nt^t. wa Ama H’Dé, ta buôn Ko Siêr n’hao êng săk:

            “Mpôl hên nha hôm mât ndray nău ue\h văn hoá way ơm bah rnoi nu^h he, lơn lah nău mprơ Kưt, Eirei…Rơh mom ndăm a[aơ kơt nê| đo\ng, du\t u\ch ro\ng n’hanh nchrăp kơt nti mât ndray păng. Đah kônh wa Rđe mpôl hên nău mprơ Kưt, Eirei mô dơi lah mô geh tâm nău rêh ăp nar. Mpôl hên mô dơi ntlơi yor aơ lah drăp ndơ khlay bah u che ntlơi an tay bah kơi, mbra trêng nti tay an ăp rơh kơn bah kơi tay.”

            Rlău mô g^t dah âk rơh nu^h, nău mpât mprơ ăp rnoi mpôl đê| Tây Nguyên nha hôm geh soan rhôp dăng ma trong nkoch trêng ma mbung đo\ng. ăp nu^h âk nău g^t blău, âk nău gân djăng kơt A Jú, Siu H’Đur, Amalem, mô lah Ama H’Dé…đah nău mprơ du\t ro\ng nău rêh, dôl trêng nti tay nău nđơr an rơh kơn nthoi tay bah kơi, gay nău mpât mprơ ăp rnoi mpôl đê| Tây Nguyên mbro mbrăng rêh ndrel năm khay./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân