Nău ntoh n’gôr bâh “măng tâm nđur chĭng gong gehgĭt nău ueh êng” ăp mpôl rnoi đê̆ mpeh nhâp nar n’gor Quảng Ngãi, đah nău tât râng bâh rhiăng nghệ nhân, bu druh bu ndăm tât bâh ăp ƀon lan. Ta măng tâm nđur, âk năch pâl nđaih, nuĭh ƀon lan geh lăp ndrel đah nău ueh êng bâh chĭng gong, njroh xoang n’hanh ăp nău njroh mprơ way ơm ntoh lư bâh ăp mpôl rnoi.

          Đah nău nchrăp dŭt na nê̆, ăp nkô̆ way ƀư: uh goh ăp ntil ndơ nteh Đinh Tút bâh rnoi Gié Triêng, xã Ngọc Hồi, goh nău mprơ “Sĭm jil hăn ŭm”, rnoi Xơ Đăng, xã Đăk Tô, tŭr chĭng goh gong, njroh xoang “Bộ đội sit ta ƀon”, mpôl rnoi Bahnar  mpeh Rơ Ngao, phường Kon Tum...an tay geh âk nău mĭn ueh an ƀon lan n’hanh bu năch. Ngăn lah, mpôl tŭr chĭng- njroh xoang, bon Kon Klôc, xã Đăk Mar nsĭt tât măng tâm nđur dŭt ueh geh ntơ “Khay 10 hăn rek ba, njôt nĭr gĭr ka, hăn nchron ta bri”.

Tâm nău nteh gâr- nteh chĭng ntoh n’gôr, ăp bu druh Xơ Đăng tâm ndơ nsoh tanh cheh, jâng choat tĭng nău nteh, ti njôt nĭr ntĭt nău gĭr ka dŭt ueh, ta bŭt văn dĭng ngâr. Ăp bu klô ndăm săk hưl dut dăng văn na hă r hăn tâm bri, ntĭt tay nău rêh bâh nuĭh Xơ Đăng kăl e đah nău way dăch bên đah si gle bri dak, dak me. Bu gru A Rủ ta ƀon Kon Klôk, xã Đăk Mar an gĭt mpôl tŭr chĭng- njroh xoang geh rlău 40 nuĭh, đah âk năm deh êng êng. Gay ma ƀư ueh lôch nău njroh mprơ “Khay 10 hăn rek ba, njôt nĭr gĭr ka, hăn nchron ta bri”, an geh nău tâm rgop na nê̆, tâm di đah mpôl chĭng- gâr đah mpôl njroh bu klô- bu ur ndrel đah âk ndơ dŏng ntĭt êng. “Gâp saơ dŭt rhơn geh ntĭm leo mpôl hăn tâm nđur. Oh nô ndrel tâm mâp gay ma njroh mprơ ăp nău njroh nău mprơ dŭt ueh, dŭt âk ntil. Gay ma an ăp oh ŭch rŏng nău way ơm bâh nơm bôk năp lah he an geh hăn lor ƀư lor. Tal 2 lah he an geh leo ăp oh hăn tâm mâp tâm nđur ăp ntŭk gay ma kơt nti. Rnôk ma ăp oh geh djăt, geh saơ ăp oh mbra geh n’hao lơn nău ŭch rŏng.

Ndrel đah ăp bu gru âk năm deh, mpôl tŭr chĭng- njroh xoang ƀon Kon Klôk geh âk nuĭh mom, kơt oh Y Pên, Y Thuật...Aơ lah rơh bôk năp, ăp oh geh tât râng njroh mprơ ta ntŭk tâm rlong têh, gay ma mbơh tơih nău ueh way ơm bâh rnoi nơm tât đah âk nuĭh ƀon lan n’hanh bu năch. Y Thuật, 12 năm deh, lah  nuĭh dŭt mom ta rmôt tŭr chĭng njroh xoang ƀon Kon Klôk, an gĭt lĕ mpôl tŭr chĭng lĕ nsrôih nti an ueh blău nău chĭng, nău njroh xoang gay ma geh tâm rlong an ueh lôch nău aơ. “Tât râng tâm rmôt aơ gâp saơ dŭt rhơn ngăn. Rnôk gŭ ta jay gâp lĕ sŏk nău tâm pât nti nchih nti mprơ êng. Gâp saơ lah an geh nti ngăn mơ blău mơ gĭt kă r gay ma mât rbăy nău ueh êng nơm. Ta ăp rơh nti gâp dŭt nđơ r n’hanh mprơ lĕ nuih n’hâm. Gâp dŭt ŭch nău tâm pât, mê̆ bŏ gâp an hăn nti mprơ, gâp mĭn, yor nău ueh êng rnoi nơm an geh mât rbăy mơ”.

Đah nău ntĭm nti leo kan bâh bu gru Nghệ nhân ưu tú Y Kha, mpôl tŭr chĭng- njroh xoang ƀon Kon Klôk, xã Đăk Mar, n’gor Quảng Ngãi lĕ mpơl ntĭt tay âk nău way bâh nuĭh Xơ Đăng, tâm nĕ ntoh lư lah kuăl brah rhơn ba mhe,  kuăl brah ndrâm dak, nău way lăp ngih rông mhe...Mô dơn an tay âk nău kah gĭt ueh tâm nuĭh djăt uănh, bu năch tâm n’hanh bah dih n’gor, nău ueh êng bâh mpôl bu gru mom lĕ trĕ lam têh dăng nău mbơh mpeh nău khlăy bâh ntŭk way ơm chĭng gong tâm nău rêh nău mĭn bâh ntŭk rêh jêng nuĭh Xơ Đăng.

Sĭt ntŭk njroh mprơ, sĭt măng rgum, ntĭnh bu năch dăch ngai, Rmôt chĭng-xoang ƀon Kon Klóc sĭt đah ƀon lan ta xă Đắk Mar (n’gor Quảng Ngãi). Nău rêh bah kônh wa Xơ Đăng ntŭk aơ bah jŏ lĕ tĭng đah mir bah cà phê n’hanh ăp ntil tơm tăm, mô hôm “nchron pănh” kơt tâm nău kăl e. Yơn chĭng gông, njroh xoang, mprơ... hôm e lah ndơ sa nuih n’hâm mô dơi mô geh. Ƀon Kon Klốc hôm e dơi mât ƀư brah rhơn Jay nhih mhge, ƀư brah ndrâm dak, ƀư brah sa piăng ba mhe... Lơn lah, ƀon Kon Klốc geh tât 5 nghệ nhân dơi Kruanh dak an moh săk nghệ nhân ưu tú. Ăp ntil chĭng gông way ơm kơt: tơ rưng, ting ting, klông pút... yor ăp nghệ nhân êng nkra jêh nĕ ntĭm an kon sau nău dŏng. Mô knŭng ăp bu ranh kơt nghệ nhân A Veng, A Lang, ma geh âk nuĭh druh ndăm kơt A Huy lĕ dơi kơp dơn lah nghệ nhân dân gian. Nghệ nhân A Lang an gĭt: "Gâp saơ uĕh nău ƀư bah Rmôt chĭng-mprơ dŭt săk rnglăy. Gâp mpŏng Rmôt dơi tâm rgâl nti nsơm âk lơn, m’hjâm ƀư gay mât n’hanh ƀư uĕh nău khlay văn hóa nuih n’hâm bah u che lĕ n’glơi an, geh chĭng, geh mboăt n’hôm rnoi mpôl đêt, nău mprơ hơ-chiếo, ha-nhông lah dŭt uĕh. Săk gâp gĭt dŏng du đêt mboăt n’hâm kơt; ting ting, chĭng, gâr... Mhe rlău, gâp lĕ ntĭm an ăp oh goh đơn T’rưng, tŭr chĭngs, pâl tin ting, gâp lĕ ntĭm ăp oh rlău 3 khay aơ, geh 9 mon tĭng nti, ăp mon lĕ gĭt 3 nău tŭr gâr.

Âk năm bah năp, đah nău trêng ntĭm dŭt n’hâm bah jrô nghệ nhân ranh, Rmôt chĭng-xoang ƀon Kon Klốc nar lơ têh dăng, đah rlău 40 druh ndăm. Ăp nghệ nhân rânh leo lor nău ŭch an druh ndăm, rdâk nsơm tay, hun hao văn nghệ dân gian. Rnôk tŭr mprơ tâm nău ƀư têh, an rgum âk nuĭh, ăp nghệ nhân dơi kuăl tay âk druh ndăm bu ur bu klô thôn Kon Klốc ndrel râng. Nău nteh chĭng nar lơ nteh n’glôh, nău mprơ nar lơ mpăr ngai, ăp nău njroh uĕh bah nuĭh Xơ Đăng lĕ rgop ndơ̆ ntŭk ntô văn hóa Tây Nguyên đah năch tâm n’hanh bah dih dak.

Lah ngoăy tâm âk nghệ nhân bôk năp dơi Ngih dak an moh săk nghệ nhân Ưu tú, Nghệ nhân Y Kha-Rmôt kruanh Rmôt chĭng-Xoang ƀon Kon Klốc, rwê nău ŭch mât rƀăy n’hanh trêng ntĭm tay nău uĕh văn hóa way ơm bah rnoi nuĭh nơm an rơh kon sau. Đah ăp nuih n’hâm bah wa n’hanh ăp nghệ nhân tâm ƀon, câu lạc bộ lĕ wăch rgum nar lơ âk nuĭh râng, tâm nĕ geh nuĭh lĕ ta 70 năm, nuĭh mom ngăn mhe 10 năm. Nghệ nhân Y Kha răm rhơn: rmôt njroh mprơ bah ƀon ƀa ƀơ geh măt ta ăp rgum njroh mprơ têh, nkoch văn hóa hóa rnoi nuĭh Xơ Đăng tât ăp nkual gôl yôk neh dak: "Tât aƀaơ, gâp lĕ mĭn joi n’hanh hun hao nklăp 10 nău mprơ way ơm, dơi hăn mprơ dŭt âk ntŭk. Nău uĕh bah Rmôt mpôl hên lah rơh râng mprơ rhŏ 1000 năm Thăng Long-Hà Nội năm 2010, Festival chĭng gông Tây Nguyên ta nkual ƀon têh Plei Ku (Gia Lai) năm 2012, njroh mprơ ta Long Xuyên năm 2013, Nghệ An năm 2014, Thánh Hóa năm 2015... êng tâm n’gor ri mpôl hên njroh mprơ ƀa ƀơ.

Tâm rơh dŭt pơh, mô lah rnôk ƀon geh nu nău, nău rŏng văn hóa way ơm lăp jru tâm mham ăp nuĭh lĕ jŭt jăng tâm nkhah đah năm deh. Nuĭh ranh, nuĭh druh ndăm, nuĭh momn, bu ur... tâm rnglăp ndrel ăp nău xoang, ăp nău mprơ way ơm bah u che n’glơi an. Nghệ nhân ưu tú A Bôm, lah nuĭh ê nkra n’hanh ƀư mboăt n’hôm, an gĭty, mô knŭng trêng ntĭm an kon sau tâm ƀon Kon Klốk, wa ŭch kơl mrô kônh wa ăp nkual êng tâm nău mât ndrăy chĭng gông way ơm: "Lah chĭng djơh, nteh mô di tay ri gâp nuĭh nkra tay. Ăp chĭng gông êng kơt đơn T’rưng lah yor gâp ê nkra n’hanh nkra tay, đơn kông pút lah geh djơh gâp nkra đŏng mô lah ƀư mhe. Tâm rnôk nkra, gâp ntĭm an kon sau pơng saơ, gay khân pơng nti, gĭt ê nkra, nkra chĭng gông. Aƀaơ, tâm ƀon lĕ geh du đêt nuĭh gĭt ê nkra ăp mboăt n’hâm đơn gông.

Knơm mât ndrăy, ƀư uĕh geh âk nău ƀư brah, chĭng gông way ơm tâm nău rêh ăp nar, ƀon Kon Klốc, xăĐắk Mar (n’gor Quảng Ngãi) aƀaơ lah ntŭk ma năch tâm n’hanh bah dih dak ŭch chop khâl. Bah meng nău kan khlay lah nkra njêng lŏ mir, nuĭh ƀon Kon Klốc an âk mông nar an nău ê nkra mboăt n’hôm đơn gông rnoi mpôl đêt, cheh tanh... gay nkre tâm di nău ŭch nkre geh tay prăk. Rmôt chĭng, rmôt njroh xoang bah ƀon na nao hăn njroh mprơ tâm ăp nău ƀư ta ntŭk jêh nĕ  hăn n’ăp tâm Nam, luh Bắc râng ăp nău ƀư têh ta lam dak n’hanh dak bah dih.