Tâm rlong Ƀon pâl rlưn– Ƀon mpât mprơ ta xã Tân Tiến, n’gor Dak Lak wăch rlău 240 diễn viên, bu hăr blău bah 8 buôn: Kon Wang, Kon Tây, Ea Mao, Chư Drăng, Kon Hring, Đak Leng 1, Hằng 1A, Hằng 1C râng. Kônh wa nchreng an uănh tâm nđŭr njroh mprơ, ndơ sa n’hanh ăp ndơ pâl rlưn way ơm.

Ăp ndơ pâl rlưn way ơm dơi ƀư ta 4 nkô̆ lah: put măt nhŭp kik, têk rse, ncho lơng djơng chưng play n’hanh tâm rlong anh dak mbor. Dŭt uĕh êng lah nău tâm rlong sŏk dak mbor ma 2 ntung ƀư ma ngâr jong nklăp 50m. Tâm 5 mnĭt, oh yuh I anh geh âk dak ri mbra geh nău dơi. Nău ndơ pâl rlưn way ơm dja gay mpư rnê nău đăp gơih, ngăch prăl bah nuĭh bu ur Xơđăng. Yuh Rosa Huyết, ta buôn Kon Wang dŭt nđơr rnôk râng bôk nău kan “Ƀon pâl rlưn, ƀon mpât mprơ”, nkoch:

“Dơi râng Tâm rlong Ƀon pâl rlưn – Ƀon mpât mprơ, gâp dŭt rhơn, ƀư an gâp wât tay mpeh nău way gŭ rêh u che he kăl e nơh. Mpôl hên dôl trêng nti tay an rơh kơn mom ndăm gay khân păng wât n’hanh uănh khlay mpeh nău way anh dak mbor bah rnoi nuĭh he, geh dak gay n’gon sa ăp nar, geh nău rêh an rnăk wâl. Nău anh  dak lah geh ngăn tâm nău rêh nău kan bah mpôl hên’’.

Ta tâm nchră tâm rlong ndơ sa way ơm, kônh wa ndrel an saơ nău kah blău n’gon trău, gŭch gâm ăp ndơ sa ntĭt êng, nsĭt tay nău n’hôl ƀô dŭt êng bah rnoi nuĭh he, bah ƀon lan he. Ăp ndơ sa way ơm hŏ dơi sŏk bah mir ba tuch tăm kơt trău lha bum blang srat, trău pai ƀăng kro đah puăch djăr, lha rpuăl, mƀêt prung, trău tôch bah bri, ka dak me… Lah nuĭh mpơl an nău blău n’gon sa kah khlay êng bah nuĭh Xơ Đăng, wa Y Nă, ta buôn Chư Drăng, an gĭt: Ăp ndơ sa dŏng ndơ tê̆ ƀô kah bah reh, tơm, lha bri tĭng nău way ơm, dŭt kah ngăn, n’hŭm ƀô bah bri.

“Ndjôt tât ntŭk tâm rlong ndơ sa, ƀon mpôl hên geh 4 ndơ sa way ơm. Bôk năp lah ndơ sa ka gŭch, ndơ gŭch lah nkhon, ka rnăng; tâl bar lah trău prung djêl tâm dĭng ngâr; tâl pe lah trău gol ju; tâl puăn lah puăch kraih gŭch. Lĕ rngôch ăp trău dja sŏk ndơ ƀô kah bah bri gay pot da dê, dŭt ƀô kah ngăn’’.

Dŭt khuh n’gôr ta rnôk tâm rlong lah bôk nău kan njroh mprơ tă bah kônh wa nơm, bu hăr blău bah 8 buôn râng nchreng an uănh. Geh ƀon râng tât 5 nău njroh mprơ, ƀon dŭt đêt geh 2 nău njroh mprơ đŏng. Ăp nău njroh mprơ, tŭr chĭng goh gong geh nkô̆ hôr rnê nău rêh mhe, nău tâm rŏng dŏng tri, rgŏ jă, ntĭm nti kon său tâm rlong pah kan jan sa…Ngoăy tâm ăp nău mprơ dơi Mpôl tơm ƀư rnê lah dŭt uĕh êng lah tŭr chĭng “Nsĭt ba n’hao rhe” bah Rmôt chĭng gong druh ndăm rchong buôn Kon Wang. Rmôt chĭng gong geh 14 kon se bah dâng 16 năm deh, tă bah A Tiêp ntĭm leo. Păng an gĭt:“Nơm geh nău gân djăng n’hanh kơt nti ta ăp bu hăr blău bah rơh kơn bah năp nơh gâp rƀah kăr du đêt nău chĭng gong. Tât aƀaơ, gâp hŏ njêng geh 4 rmôt  chĭng, tâm nê: 1 rmôt chĭng nuĭh hŏ dâk têh ndăm, 1 rmôt chĭng druh ndăm n’hanh dŭt mhe aơ lah  2 rmôt chĭng druh ndăm rchong kon se jê̆. Nar aơ rmôt kon se hŏ râng tŭr goh chĭng gong dŭt uĕh, rgop tâm nău dơi an Rơh tâm rlong dja’’.

Tât đah rơh tâm rlong, năch dơi măt uănh saơ nău nkret njêng ndơ sa way ơm, n’hanh rlong kah ndơ sa mha êng bah ăp rnoi nuĭh Tây Nguyên. Ndrel đah nê, năch râng tâm nđŭr văn hóa, rlong tâm ăp ntil nău pâl rlưn…ƀư rơh tâm rlong lơn ma rhơn mƀak, khuh n’gôr. Đah ăp rup uĕh văn hóa săk ntơr êng, nuĭh Xơ Đăng n’hao êng săk rgop tâm bôk nău kan “Ƀon pâl rlưn, ƀon mpât mprơ” âk nău  kan uĕh mƀak. Wa A Hmrong ta xã Tân Tiến, n’gor Dak Lak nkoch:

‘Rơh tâm rlong kơt aơ gâp saơ dŭt uĕh, kơl kônh wa rnoi Xơđăng mpôl hên gĭt uănh khlay lơn rup uĕh văn hóa way ơm bah he. Ntơm nơh, ăp năm kônh wa tâm xã ƀư êng da dê, geh âk nău  pâl rlưn way ơm, tŭr goh chĭng gong, mpât mprơ. Gâl tâm rlong ndơ sa nar aơ di đah ndơ sa way ơm bah rnoi nuĭh mpôl hên đŏng, kơt biăp bri, rtônh, nkŭr djêl, gol prit n’hanh mƀêt prung’’.

“Ƀon rhơn-ƀon njroh mprơ” ƀư tâm xã Tân Tiến, ngor Dak Lak, lah nau tâm rlong ăp ntil ndơ goh nteh, ndơ sa, nau kan ơm...gay n’hao nuih n’hâm tâm rnglăp ăp rnoi. Aơ mô êng lah nau ŭch tâm nau rêh bah kônh wa, rgop nau mât nau ơm yau, ndrel jêng ntil ndơ pâl n’aih ueh leo năch tât.

         Mô êng tâm rnôk tâm rlong, ma tâm nau rêh, rnoi Xơ đăng tâm ƀon Kon H’ring, xã Cư M’gar, n’gor Dak Lak mro mât nau ơm ueh. Tâm nê nau sa ba mhe geh ƀư ăp năm lah rnôk gay nsum mpôl ƀư rjăp ăp nau khlay ơm ueh, nthoi nau tâm rnglăp, leo năch tât tâm ƀon lan.

             Ntơm bah ôi ơm. Yuh Ngân hŏ nchrăp ăp nau ntil phe m’êt kah ngăn ngên bah rnăk nơm gay ma prung piăng. Yuh nkoch, aơ lah nau ƀư khlay ngăn bah lam ƀon, ri ma nchrăp ân ueh. Phe m’êt geh rpa ân kloh, trăm ân tât nrôk geh tŏng dak, jêh ri ma tâl tâm dĭng, leo n’ông ntŭk năk sah ônh: ‘Gâp kŏ rhơn ngăn geh ndrel ma kônh wa gâm ăp ntil ndơ sa kah ơm gay ma ndrel geh nau rhơn. Năm aơ yan tuch tăm geh âk, rnoh khlay ri ma kônh wa rhơn ngăn”.

         Rnăk wa Tah mô êng knŭng nchrăp piăng pring ndrel puăch gŭch, ma hôm geh du ntil ndơ sa kah:  Puăch đe bri. Wa Tah mbơh, tĭng nau vay bah rnoi Xơ đăng, đe lah ntil mpa sa ba âk, vay lơh âk ntil tơm tăm, play do. Ndri ma, đe ân geh nhŭp lĕ ndrel leo ôp brah đŏng gay ma dăn ân Brah mât ân yan tuch tăm mô ân geh đe lơh khuch tay:‘Geh djăt ri nơm sŏk djar, geh ka ri sŏk ka, geh đe ri sŏk đe/Sa ka ri lap yor lah ka păng mleh, rêh tâm dak n’ik. Đe ri păng lơh tơm tăm, mbo ba ri nơm a ân năm nê păng mô hôm geh sa lơh tay ôh”.

         Jêh lôch ƀư jêh nau nchrăp kan, ndơ ôp brah ăp ntil ri bu ƀư rjăp ueh ngăn tâm ngih rƀŭn rgum, đah nau râng bah bu ranh ƀon, kruanh ƀon ndrel âk mpưm kônh wa. Ăp ntil ndơ sa kơt lah piăng prung, djar gŭch, ndrăng yăng...geh leo ôp brah.  Wa Vu Voan, Kruanh ƀon Kon H’ring, mbơ

  ‘Kônh wa saơ geh nau rhơn m’ak ngăn rnôk vơt nar aơ, jêh lôch du năm pah kan jâk rgănh, nar aơ nơm rlu nau kan gay ma ndrel tât rgum ta aơ, moh ndơ nơm geh ri leo ndơ nê tâm nuih n’hâm ƀư nau ôp brah lah nar bah nơm, bah nê mât nau vay ơm ueh bah rnoi Xơ đăng ntơm bah u che nơm kăl e lơi an”.

         Jêh rnôk nchrăp ăp ntil ndơ ôp brah, lĕ ma ƀon hăn tâm ngih rƀŭn rgum,  ntŭk geh ndơ sa ntơm bah bu ranh tât kon se. Ndơ nchrăp ôp brah rnôk aơ jêng ndơ sa nsum bah ƀon lan, đah ăp ndơ sa ơm, kơt: Piăng pring, puăch gŭch, trau byăp bri, dĭng lĕ nê geh gâm tă bah piăng ba mhe ndrel ndơ ytâm bri Tây Nguyên. Bu năch kơt wa Phạm Kertin, nŭih Đức, ŭch ngăn bah năp nau ueh m’al bah nar rgum aơ:‘Nar rgum aơ ƀư ueh ngăn, ƀư săk gâp saơ geh âk nau ŭch rŏng. Gâp ŭch uănh nau rêh bah kônh wa ta aơ. Ăp nau ƀư nau kan, ntŭk ntu ri m’ak, nau rêh ri geh nau ueh lăng ngăn đŏng”.

         Nau rhơn ba mhe tâm ƀon Kon H’ring lah rnôk gay ăp nŭih ntoh nuih n’hâm ŭch rŏng ma năch, nau tâm rnglăp ndrel nau tâm nkoch mbơh. Yuh Nguyễn Thị Yên, tâm ƀon Sang, xã Cư M’gar, n’gor Dak Lak mbơh, ăp ndơ sa ta aơ geh kah ngăn, ndrel ngăn lah nau ơm yau ri geh nau ueh ngăn ngên:‘Aơ lah rơh bôk năp gâp geh râng nau ƀư ngêt sa. Geh âk ngăn nau pala ueh ndrel nau ƀư ngêt sa rgum rƀŭn kŏ âk ntil ri ma kŏ geh nau rhơn m’al ngăn rnôk gâp nơm geh tâm rnglăp nsum tâm nau ƀư ngêt sa têh bah du ƀon lan kơt nê”.

           Nau ƀư rhơn ba mhe bah rnoi Xơ đăng tâm ƀon Kon Hring, xã Cư M’gar, n’gor Dak Lak ngăn ngên lah ntŭk rgum rƀŭn ƀon lan, ntŭk ma ăp ntil ndơ ơm khlay mpeh nau ơm yau, nau tâm rnglăp ndrel nau rhơn jehe du năm kăch rek geh tâm pă, mât ndrel ƀư rêng tay ăp ntil ndơ sa, bâr gơm. Nua rêh ơm ueh âk ntil ndrel ăp nau khlay bah kônh wa geh mât, ƀư ueh, lah du ntil ndơ pâl n’aih nsum mpôl ueh ngăn têk jă bu năch tât râng./.