Bâh ơm ôi ruk, ngih nsum ta ƀon Khal, xã Cư Pơng, n’gor Đăk Lăk lĕ n’gôr âk nuĭh luh lăp nchrăp an rơh ƀư brah lăp jay mhe. Bu ranh ƀon n’hanh ăp nuĭh geh nău knơm tâm ƀon ndrel nchrăp ndơ ƀư brah, rlong chĭng, mom ndăm nchrăp yăng ndrănh, poăch n’hanh pă dăp nsưng mpan, bu ur nkrơ̆ tâm mbân ao mhe, khoh phe, donh biăp, sĭnh ŭnh ƀư ndơ sa. Du hê du nău kan, njêng nău khu n’gôr ueh nđơr. yuh H Hinh Niê ta ƀon Khal nkoch.“Bâh ơm ôi ruk oh nur lĕ nchrăp ăp ntil ndơ, tât ta aơ gay ma kơl an ăp nău pah kan  n’gon mpai, nchrăp ndơ sa, mât ueh tay ngih jay gay ma vơt rhơn bu năch tât. Săk gâp nơm dŭt rhơn ngăn, rhơn yor geh mât rbăy tâm ban kơt geh ndơn tay nău way ơm ueh êng bâh nuĭh Rđe bâh kăl e tât aƀaơ”.

Rơh  ƀư brah lăp jay mhe geh ƀư tĭng nău way ơm bâh nuĭh Rđe, gay ma rhơn ngih nsum ta ƀon Khal - ngih nsum bâh ƀon lan mhe geh ƀư lôch. Yor lah ngih nsum jêng lah lĕ du ƀon nchrăp ndơ ƀư brah: ndơ ƀư brah geh: 1 mblâm sŭr, 1 mblâm djăr, 6 yăng ndrănh ndrel đah du đê̆ ntil ndơ sa ƀa ƀă yor ƀon lan ƀư êng.

Rnôk ma ăp ntil ndơ geh nchrăp tŏng ăp lĕ rngôch , nău chĭng vơt năch lĕ ntơm tŭr  an gĭt nău ƀư brah ntơm geh ƀư.Bu n’hum ƀư ăp nău way tĭng nău way. Nău kuăl brah nkre ma nteh chĭng tâm rgop ƀon lan, leo nkre nău ŭch rŏng bâh ƀon lan mpeh nău mât mơh, kơl an ngih mhe n’hanh ăp nuĭh đăp mpăn, săk dăng lăng ngăch, tâm rnglăp, dăch bên, nău rêh hơm răm, mbo ba mbôn lăy.

Bu n’hum Y H’Liêm Mlô (Aê Phước)- bu ranh ƀon Khal, ntơm nơh nău way ƀu brah jay mhe bâh nuĭh Rđe geh ƀư tĭng 5 njoat: Bôk năp lah ƀư brah mbơh tơih đah huêng brah đah ngih mhe, lôch nĕ ƀư brah đah yau yê, ƀư brah lăp jay mhe, ƀư brah n’hao săk vơt bôk n’hanh rhơn rnăk vâl geh jay mhe. Aƀaơ, ƀư brah geh dơh lơn tĭng nău geh rnăk vâl.“Nău khlăy bâh rơh ƀư brah ba mhe kơt tĭng nău way ơm bâh u che kăl e ta ƀon lan lah yor tâm rnôk ƀư jay rnôk koh si rĭ mbra geh tih đah ăp nău mô ueh jêng lah mhâm ƀư gay ma ƀư brah ntru mprơh lĕ ăp nău mô ueh, mât tay ăp nău ueh gay ma rnăk vâl geh âk nău lap, mô geh kop ji”.

Nău nteh bâh chĭng gong lơ ma ntoh n’gôr lơn rnôk ma nău ƀư brah bơi lôch, yor nĕ lah rnôk ma nău ngêt sông ntơm ƀư, đah ndơ sa bâh ƀon lan n’hanh yăng ndrănh geh tŏ bêng yăng. Tâm jay mhe, ăp nuĭh gŭ ndrel sa ăp ndơ sa kah, ngêt ndrănh yăng n’hanh lăp nsum  tâmnău nteh chĭng . Wa Y Yuynh Kbuôr, kruanh ƀon Khal an gĭt. “Ƀư brah jay mhe lah rơh gay ma ƀon lan rgum nsum, nkah tay ăp nău ueh êng mpeh chĭng gong, ngêt sông n’hanh mât rbay tay nău ueh êng mpôl rnoi. Mpôl hên lơ ma rhơn, dăch bên, tâm rnglăp, ndrel ngêt sông, pah kan an hun hao têh ndrŏng ƀon lan.

Ƀư brah lăp jay mhe bâh nuĭh Rđe đah nău khlăy mbah ryơk ăp huêng brah lah ueh ăp huêng brah lĕ kơl an rnăk vâl tơm jay  geh săk lăy play mbôn n’hanh geh ƀư jay mhe. Đah ngih nsum ta ntŭk rêh jêng, ƀư brah hôm nha geh nău khlăy tâm rgop ăp nuĭh, n’hanh mpơl nău knơm ta nău mât kơl bâh Đảng, Ngih dak tâm nău mât rbăy n’hanh n’hao ăp nău khlăy ueh bâh mpôl rnoi.

Đah nău rêh mhe, ta n’gor Dak Lak, ăp jay nhih jong bah nuĭh Êđê hôm e saơ, kơt du gâl huêng bah ƀon lan. Mô knŭng lah ntŭk gŭ bah rnăk wâl têh, jay nhih hôm e rup ndah geh âk nău tĭng mpôl me deh. Ta nĕ, rlău năm khay, hôm e mât ndrăy nteh chĭng, nău mprơ, ot ndrong n’hanh ăp nău khlay nâp jru bah văn hóa Êđê.

Tâm nar hao jay mhe, du jay nhih jong way ơm ta ƀon Cuôr Kăp, phường Tân Lập, rnăk wâl wa Y Yên ƀư brah rhơn. Mpa nsơr lah sŭr nkuăng n’hanh 5 yăng ndrănh. Tĭng bu kuăl brah Aê Ti, ta ƀon Cuôr Kăp, nău rdâk ƀư jay nhih mô knŭng lah ntơm ƀư n’hanh jêh, ma khlay lah nău ƀư brah boăt nthoi đah bu nuĭh, brah yang n’hanh ƀon lan. Tâm nău ƀư, nteh chĭng n’glôh răm, nău mbah rhơn rêng hvi, nsum mpôl ndrel răm. "Đah nuĭh Ê Đê ri rnôk ndâk ƀư du jay nhih mhe, jay têh hvi kơt aơ lah an ƀư tĭng kuăl brah way ơm, ƀư brah gay lah uĕh ăp brah yang, n’gôn piăng jay kônh wa jrŏng rnoi tât răm ndrel. Bu kăl e way lah an ƀư kơt nĕ ri mư dơi brah yang kơl, geh săk soan n’hanh ƀư sa hao.

Bu tơm jay, wa Y Yên Mlô (Ama Hương) an gĭt, rnăk wâl lĕ geh jay lŭ choih nâp nâl, yơn hôm e ntrŭnh rdâk ƀư jay nhih way ơm đah chor tôl, grê n’hanh mpir si, ndrel ndơ dŏng rĭng lah nsưng kpan, chĭng, gâr, ŭnh năk. Wa Y Yên nkoch, aơ lah mô knŭng lah ntŭk rêh n’hanh nău ŭch bah kăl e, ma hôm nsrôih mât ăp nău khlay way ơm, nkoch tay an ăp rơh bah kơi. "Mpôl hên mô dơi ntlơi jay nhih, nău way ơm mô dơi jăng. Mbơ̆ gâp kăl e tă lah, kon mô an ntlơi jay nhih, yỏ nê lah nău way ơm bah he, nsrôih an ƀư an dơi. Mê̆ gâp lah kơt neh đŏng, jêng gâp nsrôih ntêm nkrem, rgum rgop tâm 3 năm gay dơi ƀư jay nhih, mât tay nău way ơm bah rnoi mpôl đêt.

Tâm nău rêh bah nuĭh Êđê geh âk nău ƀư brah, kơt ƀư brah chuh tôr, ƀư brah rhơn săk soan, ƀư brah ba mhe... Ăp nău ƀư knŭng geh ngăn huêng, boăt nthoi đah brah yang rnôk ƀư tâm jay nhih, dơi njŭn yor ndru ndrănh yăng n’hanh njŭn trong hăn yor nteh chĭng gông. Ăp rnôk geh ƀư brah, n’ăp tơm jay n’hanh bu năch mbra ndrel răm wăr ăp yăng ndrănh, djăt nteh chĭng n’glôh răm. Tĭng wa Y Ring Adrơng, ta ƀon Tring 1, phường Buôn Hồ, nteh chĭng n’gloh răm tâm jay nhih ƀư an ăp nău ƀư brah jêng uĕh tam n’ăp đah ndơ ƀư brah. "Gâp nkah gĭt kăl e rnôk gâp hôm e jêt, ăp rnôk geh ngêt sa ri bôl mpa kuăl brah knŭng lah djăr yơn lah tâm jay geh chĭng ri hôm e djôt hăn tŭr. Mô kâp ƀư brah i sŭr mư tŭr chĭng, du mlâm djăr n’hanh kăt 2-3 yăng ndrănh lah lĕ dŭr chĭng hôm.

Bah năp đaơ, jay nhih lah ntŭk gŭ n’hanh rgum rƀŭn bah rnăk wâl têh bu nuĭh Êđê, đah âk rơh kơn rêh gŭ ndrel. Yor nê, gay ndâk ƀư du mlâm jay nhih an geh tât râng bah âk nuĭh, geh rnôk rgŏ jă âk nuĭh tâm ƀon. Bah ot si, ntưm chor, tât n’gôn piăng, lĕ nsum mpôl ndrel ty, jêng nuih n’hâm tâm rnglăp nâp rjăp. Yuh H Ngui Kbuôr, ta ƀon Cuôr Kăp, phường Tân Lập, an gĭt: đah nuĭh Êđê, ndâk ƀư jay lah nău kan bah du rnăk, yơn jêh jay lah bah lĕ ƀon. "Nău way ơm bah nuĭh Êđê bah u che kăl e n’glơi an ri rnôk he ƀư du mlâm jay mhe an tĭng đah ƀon lan. Jrŏng rnoi gŭ êp mbra tât tâm kơl nsum, ndrel n’gôn piăng jêng mông nar n’gŭr răm, tĭng nău rŏng rnăk wâl tâm êp lơn n’hanh jrŏng rnoi dăch êp ndrel lơn.

Tĭng N’gâng kan Văn hóa, Thể thao n’hanh Pâl nđaih Dak Lak, lam n’gor aƀaơ geh nklăp 5.600 jay nhih dơi mât rƀăy n’hanh rdâk ƀư tay. Ta âk ƀon, nău rdâk ƀư tay, mât uĕh jay nhih hăn ndrel đah pâl nđaih nsum mpôl. Jay nhih jêng ntŭk rgum rƀŭn, nkoch văn hóa Êđê tât bu năch pâl nđaih tâm n’hanh bah dih dak.

Yuh H Nger Mlô (Amí Wệ), ta ƀon Tring 1, phường Buôn Hồ nkoch, rnăk wâl lĕ nkra tay jay nhih way ơm, rgâl du đêt ndơ tĭng trong mhe lơn gay dơi wơt năch, rhŏ an năch. "M’hâm ƀư gay dơi răm tâm yan puh, nđik tâm yan mih, ntŭk ntô aih nđik lơn, kloh n’hanh uĕh lơn. Săk gâp bôl lĕ geh jay lŭ choih yơn hôm e rêh ta jay nhih, yor gâp ŭch mât an jay nhih geh sial răm, mô geh nđik, jêng măng tât 2 hê ur sai gâp hôm e bĭch gŭ tâm jay nhih.

Ta Dak Lak, pâl nđaih nsum mpôl dôl pơk luh dơi ƀư ngăn văn hóa an năch pâl nđaih, rgâl nău geh an rnăk wâl. Tâm jay nhih Êđê aƀaơ, tĭng n’glôh chĭng, nău mprơ, nău njroh dôl plơ̆ tay đah trong ƀư mhe lơn, mô knŭng nkah sĭt tu tơm, mpeh lĕ rlău ma hôm kuăl dâk tay nău ŭch mât huêng rnoi nuĭh an rơh druh ndăm đah nău rêh mhe. Tă bah nĕ, nău mât ndrăy n’hanh ƀư uĕh lơn nău khlay jay nhih mô knŭng lah mâtndrăy du ndơ ƀư, ma hôm lah mât nău uĕh ơm, mât huêng chĭng tâm ăp ƀon lan.