Ăp năm aơ, âk ntŭk ta n’gor Gia Lai hŏ an ƀư geh nău tam nău mât nday n’hanh ntik n’hao săk tơm văn hóa bah rnoi mpôl đê̆ gay ƀư pâl nđaih nsum mpôl. Ntơm bah nê, nkre kơl mât ndray rnoh khlay văn hóa, nkre n’hao săk geh nău rêh nuĭh ƀon lan. Ntĭt kơt ƀon Mơhra Đáp, xã Tơ Tung, dôl lah ntŭk tât nar lơn ma uănh đah ntŭk pâl nđaih nsum mpôl lam ƀon lan uĕh êng. Ta aơ, văn hóa way ơm bah nuĭh Bana dơi mât ndray n’hanh ntik n’hao du trong uĕh êng, njêng suan wăch rgum mha êng đah năch pâl nđaih.

Bah nâp măt nar mhe luh ơm ôi, bu ranh ƀon Đinh Chuyên, ta ƀon Mơhra Đáp, dôl ndê na nê̆ chraih chĭng yău bah ƀon. Păng an gĭt, ăp bor chĭng dja hŏ krêp dêh đah ƀon rlău rhiăng năm, lah drăp ndơ mpêt khlay u che ntlơi an tay. Ăp ôi, che Đinh Chuyên rong an mông tiăr nti bar bor chĭng tâm ƀon, lơn lah mpôl druh ndăm gay rhŏ dŏng an năch pâl nđaih dăch ngai:

"Lĕ rngôch kônh wa Bana ta aơ du nuih n’hâm lah uĕh Đảng n’hanh Ngih dak hŏ nta trong dơh an kônh wa dơi hun hao pâl nđaih nsum mpôl, nău kan ma ntơm nơh mpôl hên mô hŏ gĭt đêt. Aƀaơ, rnôk pâl nđaih hŏ geh ri mpôl hên nsrôih ntĭm leo kon său mpeh tŭr goh chĭng gong an jôn rbăn gay rhŏ dŏng an năch n’hanh mât ndray văn hóa way ơm bah Bana he".

Ƀon Mơhra Đáp geh lĕ rngôch rnoh nuĭh lah nuĭh Bana. Lah  kơt ntơm nơh, nuĭh ƀon lan  way  bên đah nău kan mir ba dơm ri bar pe năm rlơ̆ aơ, kônh wa hŏ tât dơi n’hanh ƀư bên đah nău kan mhe: ƀư pâl nđaih ta ƀon lan he nơm dĭl. Trong ntĭt leo ƀư pâl nđaih nsum mpôl dja mô dơn kơl nuĭh ƀon lan geh tay wăng sa ma hôm ƀư khân păng wât lah mbra joi geh nău rêh ma văn hóa bah u che he trêng nti tay.

Ntơm bah nău hun hao pâl nđaih, bu ur druh bu  klô ndăm tâm ƀon hôm nđơn tay nău kan tanh sah trah na, cheh tanh bok ao bah u che n’hanh âk nuĭh gĭt lôk ƀư ăp ntil ndơ uh oh đŏng kơt đơn goong, t’rưng, kni, klông put… Lơn lah, gay hun hao pâl nđaih, kônh wa ta aơ hŏ dơi râng jrô ntĭm nti way blău kan, kơi năp nti nău gĭt blău mpeh pâl nđaih đŏng. Ntơm bah nê, dŏng geh nău tam tâm nău kan hun hao pâl nđaih nsum mpôl lam ƀon lan. nô Đinh Phớt, nuĭh ta ƀon an gĭt.

"Ntơm bah rnôk geh trong nchrăp ƀư pâl nđaih nsum mpôl ri ntơm bah bu ranh tât kon se tâm ƀon dŭt rhơn nđơr, ntơm bah nê ƀon geh njêng du rmôt chĭng gong, du rmôt cheh tanh bok brai, du rmôt trah mon rup si n’hanh du rmôt way njŭn wơt năch pâl nđaih tât uănh pâl. Lĕ rngôch nău  kan mpeh pâl nđaih mpôl hên kơt nti bah ntŭk êng da dê. Ăp ndơ geh ƀư pâl nđaih hŏ ntop n’hao nău geh wăng sa an kônh wa".

Trong leo ƀư pâl nđaih nsum mpôl lam ƀon lan ta Mơhra Đáp nsĭt tay nău rlong gĭt uĕh an năch pâl nđaih ma ăp nău  kan kơt: djăt uănh nău nteh chĭng gong, joi gĭt nău ndrong, rlong cheh tanh bok brai n’hanh rlong sa kah ndơ ƀon tơm ta ntŭk. Nô Đặng Ngọc Huy, năch pâl nđaih tât bah nkual ƀon têh Hồ Chí Minh rnê âk nău mât kơn kơt ơm tâm văn hóa bah ƀon:

“Tâm rnôk ăp ntŭk êng nsrôih rdâk tay ri ta aơ hôm mât kơn kơt ơm rnoh khlay. n’hanh nuĭh ƀon lan ta aơ gĭt êng gay nkre mât ndray dơi rnoh khlay văn hóa bah rnoi nuĭh he, nkre geh ăp rnoh khlay, nău tâm di gay rhŏ dŏng an năch pâl nđaih tâm let năp tay”.

Ƀư nau kan pâl n’aih tâm ƀon lan đah ăp nau ơm ueh bah rnoi nơm, aơ lah nau ma nŭih ƀon lan ŭch ngăn. Ndrel rnơm ăp nau ueh êng bah Mơhra Đáp dôl nar lơn ma têk klônh ăp bu năch tât.

Tâm bri duh nar ang, rnoi Bahnar rhơn vơt ăp rmôt năch tă bah Hà Nội tât. Yuh Lê Thị Phương kơp dơn, păng ndrel ma ăp nŭih sa piăng prŭng tâm dĭng, djar gŭch ndrel ngêt ndrănh yăng, jêh nê lŏ geh uănh bu tur chĭng goh gong đŏng:

‘Aơ lah rơh bôk năp gâp tât ta Gia Lai, kŏ lah rơh bôk năp gâp geh uănh bu goh gong Tây Nguyên. Ndrel ngăn lah geh ăp băl kon jê̆ ndrel râng goh, ngăn ngên gâp saơ ueh ndrel ŭch ngăn, du nau ueh tâm nuih n’hâm ndrel rhơn tâm bôk rngok”.

Rnôk ma nau ơm ueh geh pơk luh trong hun hao mhe, ƀon Mơhra Đáp hŏ geh n’gor Gai Lai (ơm) ntih kơl tơm đah nau ndâk njêng ntŭk ƀư nau kan pâl n’aih nsum mpôl bah rnoi Bahnar. Nau kan aơ tâm bôk nau kan mât, ƀư ueh nau ơm yau khlay geh nsum ma hun hao pâl n’aih lvang năm 2021-2025.

Ndrel ma ƀon mơhra Đáp, n’gor Gia Lai jŏ ndâk njêng ăp ƀon pâl n’aoh nsum bah rnoi Bahnar tâm nkuăl aơ, geh ăp ƀon Kdang, Stor (xã Tơ Tung), ƀon Kon Bông (Xã Đak Rong) ndrel ƀon Chiêng (xã Kbang). Bu ranh Đinh Mưnh, ƀon Mơhra Đáp, mbơh: ƀon lan rnoi mpôl đê̆ ta aơ ndrel geh rnôk ƀư ueh nau vay ơm tâm dăch ma bu năch, nau tă ơm geh bah nuih n’hâm nơm:

‘Phung hên nchrăp homestay lah ngih jong gay ân bu năch bĭch, rnăk hên mra n’gon piăng tĭng nau geh bah nơm đah phe ba mir, ka gir tâm dak, ndrănh yăng ân bu năch ngêt, njroh mprơ...nê lah bu rhơn, bu ŭch ngăn. Bu năch tât ta aơ ri  ntŭk ngih ŭch bich ri bĭch. Gâp lah bu ranh ƀon, gâp geh nau dơi ndrel ma kônh wa ndrel ân geh nau nsôih”.

Lah nŭih kơl an kônh wa tâm nkuăl hun hao pâl n’aih, yuh Trần Thị Bích Ngọc, mbơh, nau mât nau ơm yau tă bah ntŭk gŭ ân tât nau geh ơm geh uănh khlay gay kơl an kônh wa nơm ƀư pâl n’aih ân nâp nâl:

‘Bah nau pâl n’aih nsum mpôl ri ăp nau ơm ueh kŏ geh kônh wa ndâk ƀư kơt lah chĭng gong, tanh dônh, sạ, tanh njuh. Kônh wa nsôih nkre mât nau ơm yau nkre ƀư nâp nau vay ơm ndrel hun hao pâl n’aih ân geh rgum dơi bu năch tât. Bah nê ri mra rgop tay tơm prăk ân kônh wa tâm ƀon”.

Mô êng ăp ƀon pâl n’aih, ma tâm ăp xã geh âk noi mpôl đê̆, nau kan mât ndơ ơm yau rƀŏng tât ƀư nau kan pâl n’aih nâp nâl dôl geh ntrŭnh ƀư tâm Gia Lai. Wa Trần Xuân Nam, Groi Giám đốc ntŭk kan ndâk hnahf chính công xã Kbang, ngơi:

‘Ƀon geh nau nchrăp, mât ndrel ƀư ueh nau ơm bah rnoi Bahnar. Êp nê hên pơk hvi tay du đĕ nau ơm ueh bah rnoi mpôl đê̆ mpeh Bắc kơt rnoi Mông, Tày gay geh nau ueh âk lơn tâm xã. Ngăn lah tâm rnôk tết, xã ƀư rgum pâl, rgum ăp ƀon Bahnar râng tur chĭng. Ndri ma, ăp ƀon tâm xã geh nau dơi mât ăp nau ơm ueh”.

Ndrel ma  tơm ntuh kơl, kơl an tă bah ngih dak, nsum mpôl rnoi mpôl đê̆ tâm Gia Lai hŏ ndrel dôl mât, ƀư ueh ăp nau ơm ueh, pơk trong kơl an nau rêh đăp mpăn. Wa Đinh Đình chi, Kruanh jrâu kan Văn háo, thông tin Kbang, n’gor Gia Lai (ơm) nkoch:

‘Mât ndrel ƀư dơi ueh ăp nau khlay bah ăp nau ơm yau bah nŭih tâm ntŭk, nthoi ăp nkuăl nsum njêng ntrong gay leo năch tât. Ndrel rnôk năch tât ri rgum ân ƀon lan bôk năp geh nau dơi ndâk nau kan, pơk luh nau rêh; bôk năp sŏk nau ơm yau gay njêng nau dơi gay hun hao pâl n’aih ndrel kŏ sŏk nau pâl n’aih gay rong tay nau ơm yau ndrel pă kan pah ân ƀon lan”.

Đah ăp nau nsôih gay mât ndrel ƀư ueh nau ơm, ƀon Mrơhra Đáp mra jêng ntŭk ang tâm ntŭk nkoch mbơh nau kan pâl n’aih nsum mpôl bah Tây Nguyên. Aơ mô êng lah ntŭk bu năch joi tât gay ma uănh ăp nau ơm ueh bah Bahnar ma hôm lah nau mpơl saơ ân nau tâm rgop ueh đah nau mât ndray nau ơm yeu ndrel hun hao pâl n’aih nâp nâl./.