Tŭr goh chĭng gong lah rup uĕh văn hóa way ơm săk ntơr êng bah ăp ƀon lan rnoi mpôl đê̆ Tây Nguyên. Đah nuĭh K’Ho ta n’gor Lâm Đồng, ntơm nơh, nău tŭr gong chĭng gong way tă bah bu klô ƀư. yơn lah, ăp năm mhe aơ, nău mĭn dja hŏ mbrơi rgâl, n’hanh hŏ geh ăp rmôt chĭng gong bu ur dơi njêng luh, mô dơn rgop mât ndray drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay chĭng gong, ma hôm njêng geh tay rup uĕh an nău kan văn hóa, n’hanh wăch âk năch tât đah tơm me ntŭk pâl nđaih Lâm Đồng. 

 Khay lễ hội dja, jă kônh wa n‘hanh băl mpôl tât khâl Rmôt chĭng bu ur Bồ Liêng, xã Đinh Văn - Lâm Hà, Lâm Đồng, gân djăng đah ntŭk tŭr goh chĭng gong khuh n’gôr đah nău jôn rbăn bah ăp nuĭh bu ur K’Ho.

Rmôt chĭng bu ur Bồ Liêng dơi njêng năm 2011, bôk năp geh 12 nuĭh lăp kan nsum. Ntơm bah suan rhôp bah văn hóa way ơm, tât aƀaơ rmôt hŏ geh 20 druh ndăm, ntơm bah 20 tât bơi 50 năm deh; tŭr goh chĭng gong n’hanh ăp ntil ndơ uh goh rnoi mpôl đê̆, mpât mprơ n’hanh ndăch rvăch way ơm. Êng mpeh chĭng gong, rmôt hŏ tŭr dŭt jôn rbăn ăp nău chĭng Gùng me (Wơt năch), Cing ting (Rhơn lơh dơi), Rơhrach (Ntru sĭm)… ndrel đah nău jôn rbăn mha êng rđĭl đah ăp rmôt chĭng gong bu klô ntơm nơh.

Yuh Ka Phen, ta tổ dân phố Bồ Liêng, rhơn an gĭt, nchreng an uănh chĭng gong lah nău rhơn n’hanh nău n’hao êng săk bah lam rmôt yor hŏ rgop suan jê̆ bah he tâm nău mât ndray n’hanh ntik n’hao văn hoá way ơm chĭng gong bah rnoi nuĭh K’Ho, tâm ntŭk tŭr goh văn hóa chĭng gong Tây Nguyên- Ndơ trêng mbung n’hanh mô mpơl săk bah ntil kon nuĭh. Jôn rbăn ăp nău chĭng 6 way ơm lah mô hŏ tŏng, ăp yuh hŏ nti tay chĭng 2. Chĭng 2 bah nuĭh K’Ho dơn geh 2 hê nuĭh tŭr dơm, nkre đah ăp ndơ uh goh êng ƀa ƀă kơt mbuăt, n’hôm geh rklă ƀư têh uĕh tay, rsănh dănh, nteh uĕh lơn.

Yuh Ka Phen an gĭt tay: ntơm nơh, nuĭh K’Ho mĭn lah tŭr goh chĭng gong lah nău kan bah nuĭh bu klô. Ăp nuĭh bu ur gĭt tŭr chĭng way geh ƀon lan uănh lah nuĭh janh, dăng. Yor kơt nê̆ lơn âk bu ur mô nănh tŭr chĭng. Rdâk njêng rmôt chĭng bu ur lah  du njăr trong jŏ jong gay oh yuh rlău dơi nău mưch rmot, tĭng ƀư nău wơl geh, njêng nău wăch rgum uĕh tĭng tâm râp chĭng bah rnoi nuĭh he.

Aƀaơ yuh Ka Phen n’hao êng săk lah nuĭh bu ur kơl tâm râp chĭng “me” – chĭng leo tơm tâm bor chĭng 6 bah nuĭh K’Ho:

“Gâp ŭch rŏng rơh kơn gâp tâm ban kơt rơh kon său ân way mât ndray văn hoá way ơm kăl e bah u che lah chĭng gong. He lah rơh kơn mom ndăm way nchih nkah nău mât ndray n’hanh ntik n’hao tay văn hóa way ơm chĭng gong, gay văn hóa way ơm dja way hôm dơi mât ndray mbro ăp rơh kơn bah kơi tay.”

Bu hăr blău ntoh lư way ơm K’Bes, nuĭh trêng nti tay chĭng gong an rmôt chĭng bu ur Bồ Liêng, an gĭt: gay tŭr goh dơi chĭng gong hăr blău du nău chĭng lah nău mô dơh, ân rlău nău tiăr nti jêr jŏt. Nău dŭt khlay tâm nău tŭr chĭng lah nău tâm râp nteh, bah aơ n’hanh bah ri ân tâm lăp nsum, jêng dŭt jêr gay blău tŭr du ôi du măng. Yơn đah bu ur hôm geh ăp nău uĕh êng gay leo ƀư du rmôt chĭng. Wa K’ Bes uănh năl:

“Rđĭl đah bu klô ri ăp oh yuh bu ur ntơm bah rnôk deh tât rnôk gŭ ur sai ri khân păng rgum gŭ ta du ntŭk, mô ntrơn du tât ntŭk êng, moh geh ntil nău ân rgum lah kuăl khân păng tât dĭl. Jêng rgum jêng du rmôt chĭng dŭt dơh. Rmôt chĭng gong bu ur, tiăr nti ăp tŏng rêng di kơt rmôt chĭng bu klô, geh rnôk khân păng tiăr nti hôm kăr ngăch rlău rmôt chĭng bu klô đŏng”.

Lah nuĭh leo ƀư rmôt chĭng bu ur Bồ Liêng, wa K’Thế, Groi Giám đốc ơm Trung tâm Văn hóa Thể thao -Thông tin nkuâl Lâm Hà n’gor Lâm Đồng (ơm) an gĭt, ntơm bah kăl e dŭt đêt bu ur K’Ho tŭr goh chĭng gong. Tâm ăp rnôk geh nar ngêt sa têh bah ƀon, oh yuh I gĭt tŭr chĭng dơi ntrŭt nsôr nchreng an uănh ndrel đah bu klô đŏng, mô sâm brôi êng, mô nkêh êng. Nău uĕh bah rmôt chĭng bu ur lah khân păng jôn rbăn lơn. Ăp nuĭh mhe nti tŭr chĭng lah bu ur ri khân păng jôn rbăn, ndê na nê̆ lơn, jêng tâm râp ngăch hăr blău lơn. Rmôt chĭng bu ur dŭt jăp tiăr nti, tŭr ăp nău chĭng, rmôt bah khân păng uĕh lơn rđĭl đah rmôt chĭng gong bu klô, ndơ nsoh way ơm uĕh lơn đŏng. Wa K’ Thế an gĭt tay:

“Tâm ăp rnôk ƀư lễ hội chĭng gong bah n’gor, bah n’gâng kan ta ntŭk ăp năm mhe aơ, mpôl hên đă rmôt chĭng bu ur hăn da dê, khân păng hao sân khấu dŭt uĕh. Mpôl hên ƀư jêng nkô̆ tâm di đah lễ hội, kơt rdâk tơm njuh, geh yăng ndrănh n’hanh ndơ sa rnoi nuĭh he nơm, ăp oh yuh tĭng ƀư dŭt jôn rbăn n’hanh ăp tŏng rêng. Jêng ntĭm nti tay nuĭh hăr blău chĭng lah bu ur, lĕ rơh dja tât rơh êng tâm ăp ƀon lan kơt rmôt chĭng Tổ dân phố Bồ Liêng, mô lah rmôt chĭng ƀon Sre Nhác lah nău kan ân dơi mât ndray văn hoá chĭng gong.”

Ơi kônh wa ndrel băl mpôl. Ntŭk ơm yau chĭng gong Tây Nguyên geh UNESCO kơp dơn lah nau nkoch ueh mpeh nau ơm kăl e bah rnoi nŭih. Đah rnoi K’ho tâm Lâm Đồng, gay rgop nau mât, ƀư ueh nau khlay bah chĭng gong, âk ngăn bu ranh tâm ăp ƀon lan dôl nsum n’hâm mât, ntĭm nti nau tur chĭng ân kon sau nơm tâm nkuăl. Bu ranh Cil Ha Ôn, 90 năm, tâm xã Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng lah du nŭih ntoh lư tâm nau kan aơ.

Nau ŭch rŏng đah nau nteh chĭng gong kơt lah lĕ lăp jru tâm nting mham bah bu ranh Cil Ha Ôn ntơm bah rnôk hôm kon jê̆. Wa nkoch, rnôk hôm jê̆ wa vay tĭng me mbŏ păng râng ăp nau ƀư kơt lah: Rhơn ba mhe, ôp brah yôk, brah dak lor ma hăn ƀư mir ri ŭch ân geh du yan kăch rek ueh. Rnôk têh, wa hŏ geh tĭng ăp bu ranh ƀon, kruanh ƀon hăn tur chĭng tâm âk nkuăl tâm n’gor kơt Đam Rông, Lâm Hà, Đức Trọng, Di Linh...ndrel rnôk aơ, bol ma hŏ 90 năm, yơn bu ranh Cil Ha Ôn ndrel ăp nŭih êng tâm nkuăl hôm lŏ mât, nsôih bonh đă oh kon, sau se ndrel kônh wa tâm ƀon lan nơm râng nau mât nau ơm yau chĭng gong, nkre pơk ăp jrâu ntĭm nti nau tur chĭng ân kon se. Bu ranh Cil Ha Ôn, nkoch:

‘Gâp ŭch ngăn nau ntĭm nti tay tur chĭng ân ăp rơh mom gay nau ơm yau ueh bah u che nơm geh mât mro ân tât rơh ba kơi. Gâp kŏ vay leo ăp rmôt tur chĭng hăn đŏng, tâm nê geh phung tur chĭng mom hăn tur tâm ăp ntŭk kơt lah tâm ôp ur sai, rnôk bu geh nau ŭch đă, ri gâp mro kuăl ăp jrâu mom ma gâp tă ntĭm nti nê ndrel hăn tur chĭng nsum”.

Jrâu ntĭm nti tur chĭng êp aơ ngăn ma bu ranh Cil Ha Ôn râng geh 30 nŭih, nê lah bu ur druh, bu klô ndăm đoàn viên rnoi K’ho ntơm 15 năm tât 30 năm. Bu ranh Cil Ha Ôn mbơh, ăp kon se râng jrâu ntĭm nti mra geh ntĭm nau blau tur chĭng, nau ngăch, mbrơi, nteh tâm di, dâk hăn tâm ban lôch rnôk geh nti, ăp nŭih râng nti geh nau blau lah dơi tuê chĭng da dê ndrel blau tur đê̆ ngăn ntơm 2 tât 3 nau chĭng vay nê lah: Rhơn bi nach tât khâl, rhơn ba mhe, rhơn năm mhe...wa mô hôm nkah lah săk nơm ntĭm nti dŭm bri âk jrâu ma nơm râng ntĭm ôh, knŭng ŭch lah, bah nê mra rgop du gưl n’hâm soan jê̆ bah nơm tâm nau mât, ndray nâp nau ơm yau chĭng gong. Yơn gay ƀư ueh dơi nau khlay ơm aơ, ŭch ngăn nau nsum ty nsum nuih n’hâm bah lam ƀon lan. Wa Cil Ha Ôn, nkoch:

‘Yor du tơm si mô dơi jêng bri, âk tơm mơ dĭng jêng bri krŏng têh. Ndri ma gâp ŭch kônh wa ƀon lan nơm ân ndrel du nuih n’hâm nsum ƀư, ƀon lan ndrel Ngih dak hăn nsum ma nau pah kan jan sa, mât chăm an nau pah kan jan sa hun hao. Kon sau ân geh nsôih hăn nti, geh kơt nê mơ hun hao nâp nâl”.

Tĭng wa Kra Jăn Ha Nrang, ntơm bah nau ntĭm nti bah bu ranh Cil Ha Ôn ndrel du đê̆ nŭih êng tâm nkuăl, âk bu mom tâm nkuăl hŏ blau tur ăp ntil nau chĭng bah rnoi nơm. Rmôt tur chĭng vay ƀa ƀơ râng hăn tur chĭng tâm ăp nau ƀư kan yor nkuăl ƀư. Aơ mô êng lah nau rhơn đah ăp bu ranh ma hôm lah nau rhơn bah xã rnôk mô êng nau ơm chĭng gong geh roh rui. Wa Kra Jăn Ha Nrang, mbơh:

          ‘Bu ranh Cil Ha Ôn gơih ngăn tâm nau hăn ntĭm nti tur chĭng ân kon sau bah ăp ƀon lan. Tât rnôk aơ, wa hôm nsôih râng nau ntĭm nti ndrel râng chrah chĭng đŏng, ntĭm mbơh ân rơh mom tur mhâm ƀư ân tâm di ma nau chĭng bah rnoi K’ho nơm đŏng”.

          Rnôk aơ, Lạc Dương geh 5 rmôt chĭng ndrel bơi tât 15 rmôt tur chĭng nau dăng têh rnăk vâl ndrel ăp nkuăl pâl n’aih LangBiang, Làng Cù Lần, Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà. Ăp rmôt tur chĭng aơ ngăn lah rhŏ ân năch tât tâm n’ur. Nau ngăn lah, âk ngăn ăp nŭih bah rmôt aơ lah nau nsôih gơih nchiăr nti tă bah bu ranh Cil Ha Ôn.