Bah kơi aơ, jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel tât đah Lâm Đồng, gân djăng tâm ntŭk văn hóa chĭng gong Tây Nguyên – du drăp ndơ ơm yău văn hóa ntlơi an tay trêng mbung n’hanh mô mpơl săk bah ntil kon nuĭh. “Hơi nuĭh ƀon lan!Lôch du năm ŏ r’ah đah mir ba, nar aơ ba hŏ sĭt bêng drŏng bêng jay, ndrănh yăng hŏ tât nar pư. He ndrel wăch sĭt ta aơ gay lah uĕh brah yang hŏ jăt kơl an ƀon  lan du năm mih lăng prăng uĕh, an mir ba luh play lay mbôn, an sŭr rơ̆ âk tâm ban ma ngonh lêng, ndrôk rpu âk tâm ban klo klŭk ta dak me. Hơi lam ƀon lan! He ndrel wăch ta aơ ntơm pơk ngêt sa rhơn mƀak”.

Mông uĕh nar lăng hŏ tât, bu ranh ƀon K’Thế ta ƀon Srê Nhắc, xã Đinh Văn Lâm Hà, n’gor Lâm Đồng uh nŭng du n’hâm jong  n’hanh kuăl jă ăp nuĭh tât râng. Plơng tay nău kuăl, nuĭh ƀon lan rgum wăr tơm njuh ta nklang nkual ƀư ôp brah lah yang. Rnôk ăp nuĭh hŏ đăp mpăn, bu ranh ƀon K’Thế ntơm răch: “Hơi brah chĭng huêng khlay! Dôl gŭ lăp tâm ăp chĭng têh, chĭng jê̆; chĭng me, chĭng kon. Ƀon lan geh ndơ ntêm ndơ sa, gĭt djăt, gĭt ƀư tĭng nău uĕh di. Dăn lah uĕh brah yang n’hanh kuăl jă huêng brah wăch jăt râng ndrel ƀon lan. Nar aơ ƀon ƀư ngêt sa, mbra geh ndơ ôp brah, geh ndrănh yăng kah. Dăn brah yang an njŭr chĭng n’hanh tŭr an n’gloh lam yôk bri, rhơn mƀak an ăp nuĭh, ngêt sa khuh n’gôr”.

Lôch răch, bu ranh ƀon lăch du mblâm djăr dăm; ndrel đah ăp ndơ pla ka khô, boh, phe, play. Nău ôp răch gay dăn njŭr bor chĭng gay tŭr goh n’hanh dăn nău uĕh lap an ăp nuĭh râng ngêt sa, ngăch lăng dăng soih. Lôch nê lah nău way njŭr tĭng mblâm chĭng n’hanh ndơ̆ an 6 bu  klô ndăm gay ntơm tŭr nău chĭng “Gungme Gungma”, jêng lah “Mbah rhơn năch”. Lôch ƀư nău way njŭr chĭng, nău nteh chĭng rngân n’gôr lah rnôk ntơm lăp ngêt sa pâl rlưn. Bu ranh ƀon K’Thế an gĭt: “Rnoi nuĭh I bu ranh ƀon mô lah tâm ƀon nê geh bor chĭng ri huêng bah chĭng gŭ tâm ƀon nê. Nău way ƀư ôp brah njŭr chĭng lah gay dăn huêng brah jăt tĭng ndrel râng n’hanh ndrel rhơn đah ƀon lan tâm ăp rnôk ntơm tuch rmul mir ba mô lah rdâk jay, gŭ ur sŏk sai an oh kon… Lĕ rngôch ăp nău chĭng ri dăn brah an ri mpôl hên mơ dơi njŭr chĭng goh”.

Ngoăy tâm ăp nău dŭt uĕh tâm nar ƀư ôp brah lah chĭng lah tŭr goh chĭng (Ching Yo). Tâm rvi rvâng ndrui ndrănh, ăp bu ndăm rlong blău tŭr chĭng, dŏng kỹ thuật tŭr chĭng bah he nchâp nuĭh I mô lăng blău tŭr chĭng gay geh nău  dơi. Rơh pâl rlưn ƀư kơt nê mbro, bah meng ndrănh yăng, nău nteh chĭng nar lơn ma n’gloh ngai. Nô Kra Jan K’Rông, ta thôn Bồ Liêng, xã Đinh Văn Lâm Hà, an gĭt, chĭng gong n’hanh ăp nău way ôp brah lah yang mô dơi lah mô geh tâm nuih n’ham bah nuĭh K’Ho. “Nău mât uănh khlay bah Đảng n’hanh Ngih dak hŏ ntrŭt ntrôl kônh wa he nar lơn ma mât ndray nău way ơm tĭng ur. Nê lah du rnoh khlay drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay mô mpơl săk, ndơ an nuih n’hâm rhơn nđơr bah ƀon lan mpôl hên”.

Tâm chĭng gong geh huêng brah, nuĭh K’Ho êng uănh khlay mât ndray, mô dah rŏng ma njŭr goh lêng lang. wa K’El, ta tổ dân phố Ryông Srê, xã Đinh Văn Lâm Hà, n’gor Lâm Đồng nkoch: chĭng gong nkre đah ăp nău way ôp brah lah yang geh tât du bông nău rêh kon nuĭh n’hanh ăp nău way khlay bah ƀon lan. “Chĭng bah nuĭh K’Ho ri geh 6 mblâm, gong ri 8 mblâm. Tâm bor chĭng nê ri mbra goh blău dŭt âk ntil nău mprơ, dŏng tâm ăp nar ngêt sa têh, ntĭt kơt anh nsĭt ba, tâm nđăp n’hanh ăp nău way khlay ri mpôl hên dŏng chĭng. Chĭng lah du ntil drăp ndơ khlay bah nuĭh K’Ho”.

          Tâm ăp lễ hội bah nuĭh K’Ho, ƀư brah huêng chĭng lah nău ƀư bôk năp gay dăn brah huêng an jŭr bôr chĭng sŏk dŏng. Aơ lah nău ƀư gay pơk luh ăp nău ƀư lễ hội rêng hvi nteh n’hanh ntơr ang rup gui jêh nĕ. Nău rêh nar lơ hun hao, kônh wa hôm e uănh khlay n’hanh mât tay, ƀư uĕh ăp nău khlay way ơm. Tâm nĕ, ƀư brah huêng chĭng lah du nău uĕh bôk năp, dơi nuĭh K’Ho mât ndrăy trêng ntĭm tâm âk lễ hội aƀaơ.

Chĭng lah ndơ nteh mô dơi mô geh tâm nău rêh nuih n’hâm bah nuĭh Tây Nguyên lah nsum, nuĭh K’Ho lah êng. Đah kônh wa rnoi nuĭh K’Ho ta n’gor Lâm Đông, nău chĭng răm-chĭng Bor-dơi mpŏng kâp djăt âk ngăn. Rnôk nău chĭng tŭr lah di an kônh wa tâm ƀon tâm mâp, krêp dêh nău rŏng đah nuĭh n’hanh nuĭh, nău tâm rnglăp kơp dơn ngoăy tâm rnăk wâl đah nsum mpôl.

Chĭng lah ntil ndơ mô dơi mô geh tâm nău rêh nău mĭn bâh nuĭh Tây Nguyên. Đah ƀon lan rnoi k’Ho ta Lâm Đồng, nău  chĭng rhơn- ching Bor geh ŭch djăt âk ngăn. Rnôk nău chĭng nteh lah rơh gay ma ƀon lan tâm mâp, tâm rgop nău tâm rŏng bâh kon nuĭh, mpơl nău tâm rnglăp dơn ngoăy tâm rnăk vâl n’hanh ntŭk rêh jêng.

 Lah geh rơh veh ta ăp ƀon bâh nuĭh K’Ho, năch mbra geh tơm jay jă vơt djăt ma chĭng Bor- mpơl nău rhơn rnôk geh năch khlăy tât. Wa Liêng Hot Ha Kliêng, rnoi K’Ho Cil ta thôn Srê Đăng, xã Tân Hội, n’gor Lâm Đồng an gĭt, ntơm nơh, chĭng Bor way geh tŭr rnôk ma geh nău rhơn tâm rnăk vâl mô lah ƀon lan. Nĕ lah ta ăp rơh nđăp nsông, vơt năch têh mô lah ƀư lăp jay mhe mô lah sa piăng ba mhe...nău nteh chĭng bor ƀư an kon nuĭh lơ ma rhơn nđơr lơn.“Rnôk he geh âk ba nsĭt ta jay rĭ he rhơn ngăn, he sŏk chĭng bor tŭr, ƀư kuăl brah rhơn ba mhe gay ma mbơh an ƀon lan. tâm pă nău rhơn đah nău ŭch yan mhe geh âk dăng săk soan n’hanh mbra nsĭt âk ba sĭt ta jay, nĕ lah nău way dŭt ueh n’hanh dŭt tâm di bâh ƀon lan rnoi K’Ho hên”.

  Nghệ nhân Ka Să Ha Sang, ta thôn Dà Blah, xã Lạc Dương, n’gor Lâm Đồng an gĭt , kôp chĭng bor bâh nuĭh K’Ho geh 6 mblâm, ntĭt an rnăk vâl geh 6 nuĭh, geh chĭng me bŏ n’hanh 4 nuĭh kon. Ntơ lah chĭng me, chĭng  ronoai, ching Ndơn, chĭng mboăt, ching blah n’hanh ching công.

Nău chĭng Bor rnôk tur geh tŏng 6 mblâm. Nuĭh tŭr rĭ mbra lah 3 nuĭh bu klô-3 bu ur mô lah 6 bu klô n’hanh 6 bu ur. Nghệ nhân Ka Să Ha Sang lah na nê̆, lah mô tŏng 1 tâm 6 mblâm rĭ mbra mô dơi tŭr chĭng bor- chĭng bâh nău tâm rnglăp.“Lĕ rngôch mpŏng tât du đah, ndrel ntĭm nti ndrel mât mơh, tâm rnglăp dơn ngoăy du nuih n’hâm. Kơt chĭng aơ, geh 6 mblâm ma ŭch tŭr chĭng bor, mô dơi geh nău chĭng ueh-nău tâm rnglăp, nĕ ntơ lah nsum du tu tơm, du ƀon tơm, du neh dak”.

Rnôk tŭr nău chĭng Bor, chĭng mê̆ bŏ tur lor, lôch nĕ chĭng kon mbra tĭng groi mê̆ bŏ.Nău nteh chĭng têh jê̆ tĭng têh jê̆ chĭng n’hanh ngăch đê̆, mpơl nău rhơhn tâm nuih n’hâm kon nuĭh. Du nău  chĭng rhơn an geh tŏng 6 mblâm, yỏ lah nglah êng chĭng me chĭng bŏ mô lah chĭng con mbra mô dơi tŭr jêng du nău. Nghệ nhân Kơ Să Ha Sang an gĭt tay, nău khlăy ngăn bâh chĭng Bor lah mô geh nău tâm nglah êng, an geh tâm rnglăp n’hanh tâm rŏng, bâh nău rnăk vâl, tât ntŭk rêh jêng n’hanh neh dak.“Nău khlăy bâh chĭng bor aơ lah ta ntŭk tâm rnăk vâl mô lah ta ntŭk rêh jêng geh nuĭh têh nuĭh jê̆, geh bu ranh kon se, lĕ rngôch he an du nău  mĭn rĭ mơ geh neh dak Việt Nam he”.

  Đah nău khlăy kơt nĕ, ăp nar aơ tâm lam ƀon lan K’Ho, n’gor Lâm Đồng, nău nteh chĭng Bor dôl ngloh ăp ntŭk, ndrel nsum đah nău rhơn bâh ăp mpôl rnoi oh nô ta lam neh dak vơt rhơn 80 năm Quốc khánh lơ 2/9.

Đah nteh n’gŭr răm n’hanh âk nkô̆ nău uĕh ngăn, ăp nar aơ ta ăp ƀon lan K’Ho, n’gor Lâm Đồng, nteh chĭng Bor dôl n’gôr n’gloh, ndrel tâm rnglăp ndrel răm đah ăp rnoi nuĭh oh nô ta lam neh dak. N’hanh đah nău dơh êng geh bah Lâm Đồng, ndrel nău ntuh kơl bah ngih dak, nsrôih bah kônh wa rnoi mpôl đêt, lĕ ndơ̆ “Ntŭk ntô văn hóa chĭng gông Tây Nguyên” jêng du ndơ pâl nđaih wăch rgum âk năch pâl nđaih tâm n’hanh bah dih dak joi tât djăt ăp rơh tât jâng ta play neh aơ./.