VOV4.M'nông: Tâm âk năm rlău aơ, lôch nkoch trêng rgŏ jă, âk rnăk nkual rnoi mpôl đê̆ hŏ gĭt lơn mpeh nău khlay bah nău deh đêt kon. Nơm geh kơt nê̆, mbra rgum mât oh kon, hun hao wăng sa, rgâl geh nău rêh. Nău dja mô dơn rgop hŭch bah mbăk anh jâk an ngân sách ngih dak ma hôm tĭng kơn rgâl nău mĭn mpeh pah kan đă deh đêt kon, rgop n'hao geh drăp ndơ, nuih n'hâm tâm nău rêh bah ƀon lan rnoi mpôl đê̆.

Bu ur deh kon ơm ir, deh âk kon mô lah deh rnôk hŏ âk ranh năm lah ăp nău mpơl bah nău deh nse mô geh trong nchrăp lor. Nău dja, mô dơn khuch mô gĭt năl lor mpeh n'hâm suan n'hanh nuih n'hâm đah me deh, kon se jê̆ ma hôm khuch tât săk geh nău rêh đŏng. Âk ur sai, lơn lah nuĭh rnoi mpôl đê̆ ta nkual jru, nkual ngai hôm đit prêng, nău mĭn rluk mâl mpeh nău deh nse ƀư an trong tĭng ƀư deh đêt kon tâm rnăk wâl, njrăng n'gang der bŭn ntreo mâp âk jêr jŏt.

Tĭng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Bộ Y tế), rnoh âk deh kon tâl 3 n'hanh rnăk geh âk kon ta ăp n'gor, nkual rnoi mpôl đê̆ hôm dŭt âk. Êng ta Dak Lak, ăp năm geh bơi 20.000 kon se mhe deh ri geh tât rlău 2.600 kon se lah kon tâl 3 let lơ. Bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, Kruanh khoa Nhi Tổng hợp (Nhih dak si nkual Tây Nguyên) an gĭt, đah ăp rnăk deh tâl 3 let lơ mô dơn lah ji ngot ach o ma nău mât chăm n'hâm suan an kon se mbra mô dơi geh ăp tŏng đŏng:

Ăp rnoi mpôl đê̆ ƀon tơm ta ntŭk ta aơ tâm ban kơt lah bu ur gŭ rêh ta nkual jru ngai ri nău deh đêt kon lah jêr jŏt lơn, nău dja khuch tât săk geh nău rêh bah ăp me bơ̆ mom dŭt âk. Mpôl hên mâp ăp kon se bah ăp me deh druh mom geh brêt rgay dŭt âk, geh ăp nău ji ma mô dơi mât chăm uĕh dơh geh lăp nhih dak si tâm khoa dja. Gay nkra bah nău dja, ngoăy tâm ăp trong nkra gay tĭng ƀư jăp pah kan trong deh đêt kon rnăk wâl nkual rnoi mpôl đê̆ ri nău n'hao dăng pah kan nkoch trêng, rgŏ jă tâm ƀon lan hôm lah trong ƀư âk đŏng kơt: phăt lha si ƀŭt, nchih drăng bok, nkoch gĭt ta rađio ƀoh ngơi nkuâl, xã; nkoch trêng mpeh nău tât khuch roh đăp mpăn tâm ban âk bu ur bu klô rnôk deh; nău geh khlay bah ăp ndơ rhŏ dŏng mât chăm n'hâm suan deh nse, sơch năl lor rnôk deh n'hanh sơch năl lor oh bê mhe deh gay ơm saơ nău quet nte, ji ơm bah ndŭl me, uănh năl lor ƀưh hot, kop ji ơm bah ndŭl me mbra kơl ăp ur sai druh mom, sơch trong der bŭn tâm di.

Tĭng âk nuĭh rnâng kan, ăp trong der bŭn uĕh mhe dơi geh dŏng dŭt âk tâm nkual ƀon lan rnoi mpôl đê̆ lah dak si ngêt n'hanh dak si chuh, lơn lah ta ăp n'gor Tây Nguyên. Tâm nê, 35% bu ur ta  Kon Tum dŏng dak si chuh n'hanh 36% dŏng dak si ngêt der bŭn ăp nar, n'hanh ăp trong ƀư dja dơi bu ur Xơ Đăng dŏng lam hvi. Rlơ̆ tay, kông der bŭn lah trong dŏng dŭt âk ta ăp n'gor mpeh bắc yơn hôm đêt geh dŏng ta n'gor Kon Tum n'hanh Gia Lai, dŭt đêt bu ur Tày dŏng dak si chuh tă bah khân păng ŭch n'glăp kông lơn. I ngăn, geh rlău 30% rnoh bu ur dŏng kông der bŭn ta Bắc Kạn n'hanh Lai Châu, tâm rnôk rnoh dŏng ndơ nê ta n'gor Gia Lai n'hanh Kon Tum lah 3% n'hanh 1%.

 Aƀaơ, nău hăn mâp na nê̆ n'hanh tâm ôp đah ăp i sai lah trong nkra geh nău tam tâm pah kan đă deh đêt kon rnăk wâl dôl geh âk n'gor, nkual ƀon têh dŏng đŏng.

Ơm lah nuĭh ƀon tơm ta ntŭk, hôm lah bu klô đŏng jêng wa Tằng A Lộc ta xã Nam Sơn, nkuâl Ba Chẽ (n'gor Quảng Ninh), geh nău dơh tâm nău mâp, nkoch bri n'hanh bonh jă ăp nuĭh bu klô rnoi Dao rgâl nău mĭn tâm nău deh kon bu klô, kon bu ur. Wa Tằng A Lộc an gĭt, pah kan rgŏ jă ƀon lan nkual prêh tĭng ƀư deh đêt kon mâp âk jêr jŏt. Yor kơt nê̆, ăp nuĭh ƀư pah kan rnoh nuĭh kơt păng ân ntêm âk mông nar gay rgŏ jă, bonh đă kônh wa tĭng ƀư jăp ăp trong kan bah ngih dak mpeh đă deh đêt kon rnăk wâl:

Oh nô ƀư pah kan rnoh nuĭh way tâm ôp mbro. Lor bôk năp ân hăn mâp i sai lor, ôp nău ŭch rŏng rnăk wâl khân păng mhâm ŭch. Lôch nê mơ hăn mâp i ur gay rgŏ jă, nkoch trêng lah kon bu klô mô lah bu ur lah ndŭl mham bah he da dê, bu ur mô lah bu klô ri nău rêh aƀaơ hŏ geh tâm ban hôm.

Tĭng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, tâm 5 năm aơ, nhih pah kan hŏ ƀư tơm pơk 03 jrô kơi năp nti an du đêt n'gor mpeh tĭng ƀư trong kơl an bu ur ach o lah nuĭh rnoi mpôl đê̆ rnôk deh kon di trong an rnoh nuĭh ta n'gor Lạng Sơn, Quảng Nam n'hanh Trà Vinh. Ƀư 02 rơh tâm nchră mbơh gĭt lam hvi, ntĭm nti ăp quy định bah pháp luật mpeh ntop kơl bu ur rnăk ach o rnoi mpôl đê̆ rnôk deh kon an cán bộ bah 20 n'gor ta Điện Biên n'hanh Hà Nội n'hanh 02 rkŭm tâm nchră mpeh nkô̆ mbơh nti nău tâm di mpeh ăp trong kơl ta n'gor Hòa Bình, Quảng Ngãi. Ta n'gor pah kan nkoch trêng ta ăp ndơ nkoch trêng nău lư nsum mpôl, ta website bah Sở Y tế, ăp mbrô nău mhe lư rnoh nuĭh- deh đêt kon mô lah ndop tâm ăp nău kan kơi năp nti n'hao nău gĭt blău n'hanh ăp nău tâm nchră nkoch trêng nău lư bah n'gâng kan an rmôt cán bộ pah kan rnoh nuĭh, dak si bah n'gor jŭr tât tâm dâng.

He mbra dơi lah, tâm bah ri aơ nơh, pah kan đă deh đêt kon ta rnăk wâl nuĭh rnoi mpôl đê̆ hŏ geh ăp nău dơi tam uĕh. Trong nchrăp đă deh đêt kon hŏ mbrơi mbrơi jêng nău way bên uĕh đah nău rêh bah ƀon lan rnoi mpôl đê̆, ntơm bah nê kơl rgâl ngăch dăng n'hâm suan bah me kon, n'hao săk jêng rnoh nuĭh, njêng suan ntrôl gay rhŏ dŏng hun hao wăng sa- rêh jêng kon nuĭh nkual rnoi mpôl đê̆./.

          VOV4- Nuĭh rblang: Điểu Thân