VOV4.M’nông: Đah rnoi Bunong ta Tây Nguyên, kônh dok ty mô êng lah nau uănh ân ueh ma hôm lah nau huêng khlay đo\ng. Păng kơt lah “ gu\n khlay” kơl an nu\ih dok kông ueh lăng n’hâm soan, mâp nau lap ndrel ntoh nau ton bah kon nu\ih bah năp huêng drâu han, nsôih jêng nau u\ch ân geh ngăn. Dok kông ri nơih, rklaih kônh ri jêr, kônh wa ân nsôih gay ân to\ng nau dơi mpeh văng sa, [ư nau rklaih kônh du tơ\ tâm nau nau rêh, yor du nau rêh ueh ndrel to\ng ăp lơn.

Rnôk nu\ih Bunong bu tât năm têh ndăm, ma nau rêh ê geh kơt lah nơm u\ch ri rnăk vâl vay [ư ton. Me mbơ\ mô lah nu\ih băl mpôl dăch nơm mra nchrăp ngăn yăng ndrănh, du mlâm djăr ndrel du mlâm kông. Bu ôp brah dăn ngăn brah yang kơl an nu\ih nê ân ueh lăng, lap tâm nau rêh, tâm nau kan, pah kan jan sa lơn hun hao. Lor ma dok kônh, ri kông geh bu trel đo\ng. Nsing tâm nau u\ch ma bu mra trel tâm bar trong lah jêh aơ rklaih ma sur, trel 3 trong lah jêh aơ trel ma rpu. Nkre bu ton đah brah yang lah, lah jêh aơ nu\ih dok kông geh nau dơi kơt nơm u\ch ri mra ôp brah rklaih ma sur mô lah ma rpu ro. Kônh ma geh trel lah kông khlay, gay tâm năl rđil kông êng.

Ndơ nchrăp ôp brah klaih kông

Jêh nklăp ntơm 5 tât 10 năm, mô lah geh rnôk jo\ lơn đo\ng, rnôk nau văng sa ho\ to\ng ăp, rnoi Bunong [ư nau klaih kông. Yuh H’Nang La Byă, ta [on Kau, Xã Krông Na, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak, ngơi:

‘Ntơm nơh rnăk vâl hên geh nau ton dok kông, dăn ton ma brah yang ân nơm ueh lăng săk jăn, rnăk vâl lơn ma geh jêng ndrel lah geh kơt nau nơm u\ch ri rnăk vâl mra ôp brah rklaih ma ndrănh kuănh, sur kuăng, rpu kuăng. A[aơ saơ săk jăn nơm ndrel rnăk vâl ko\ geh to\ng nau dơi yor ri ma ôp brah gay rklaih kông, nkre lah ueh brah yang, huêng drâu phan kơl an nơm”.

Ti\ng rnoi Bunong, kông ty khlay ngăn, bu saơ geh đăp mpăn n’hâm tâm nuih n’hâm, kơt lah brah yang mât kơl. Jêh âk năm, lah saơ ê to\ng geh gay ma [ư brah rklaih kông ma kônh nê lo\ roh ri lo\ ôp brah “trok kông” tay đo\ng, bu mô ân ty lơi dơm ôh. Lah kông nê geh dok tă bah rnôk mom ma mô nkah ri bu ranh bu nkah. 5 năm mô lah 10 năm lah ê dơi rklaih kônh ri lo\ trok kông tay. Geh nu\ih nkah âk tơ\ ngăn ri mư di\ng to\ng geh ma rklaih kông ngăn.

Ôp brah tâm nar klaih kông bah yuh H’Nang La Byă, ta xã Krông Na, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak

Nau ôp brah trok kônh lah gay ân brah yang gi\t lah nơm hôm tă ton đah brah yang. Nê ko\ kơt lah nau nkah nu\ih dok kông gay mro nsôih tâm nau rêh gay geh nau kơt nơm u\ch.

Rnôk rnăk vâl geh to\ng nau dơi gay ma rklaih kônh, tơm ngih mra mbơh ân oh nô băl mpôl tât ntơm kan. Nu\ih ôp brah ri ân lah nu\ih blau ngăn mô lah nu\ih têh năm tâm rnăk nơm. Aơ lah nau ôp bah bu ranh Che Dăm, ta Bản Đôn, Xã Krông Na, nkuăl Buôn Đôn, [ư:

‘ Hơi brah brah, u\ch ntơm jêh aơ bah năp ân kon ân sau gâp ueh lăng săk jăn, sa kah, bi\ch ân hăk, pah kan nar lơn ueh jêng. Nar aơ hên [ư nau ôp brah rklaih kônh mô hôm rnon tă ton đah brah yang, đah kônh wa [on lan. Ntơm bah aơ bah năp mro ueh lăng săk jăn, văng kăp ân geh jêng, rong rpu, rong ndrôk bêng ndrung bêng n’gar, ăp nau kan ueh dơi da dê”.

Ôp brah klaih kông

Nau ôp brah rklaih kônh knu\ng geh [ư rnôk to\ng nau geh jêng. Nau aơ kơt lah ăp nau u\ch ho\ geh da dê. Mô lah lah nau ê geh dơi kơt nau u\ch ri bu ko\ rklaih kông đo\ng ân nu\ih le\ âk năm, uănh aơ kơt lah ôp brah n’hâm soan. Ti\ng bu ranh Che Dăm, geh klaih kông mư lôch djang dôih ma brah yang, ma [on lan. Kơt nê mư nau rêh ueh lăng lơn:

‘Nau vay ton dok kông ndrel  rklaih kông geh tă bah jo\ jêh, ntơm rnôk u che kăl e ơm. Lah nơm ho\ dok kông ri jêh aơ rnôk geh to\ng nau dơi ri nơm [ư brah gay ma mplơ\ lơi kông nơm tă dok. Ko\ ntơm jêh aơ nơm mra mô hôm ji kuet tay ôh, rêh ueh lăng tât ranh ndra, nau văng sa lơn ma ueh, rong rpu, rong ndrôk bêng drung bêng n’gar, rong sur rong djăr bêng nong ngăn”.

Nau ôp brah klaih kông bah rnoi Bunong ta Tây Nguyên a[aơ hôm âk ngăn nu\ih [ư, yor knu\ng ôp brah tâm du tơ\ tâm du bông rêh. Nau ôp têh mô lah jê| ri nsing tâm nau geh jêng bah ăp rnăk vâl. Nau ôp brah aơ mô êng lah nau “trok rnon” ân brah yang, ma lah rơh gay kônh wa tâm mâp, mât jăp nau ueh ơm yau bah rnoi nơm.

Nau khlay ngăn đo\ng lah, nau ôp brah klaih kông hôm lah nau nkah ăp nu\ih rnoi Bunong rnôk dok kông, gay nsôih gay [ư ân dơi ăp nau ma nơm u\ch, kơt nau nơm tă ton đah brah yang, đah [on lan.

Nu\ih rblang: H’Thi