VOV4.M’nông: Ji chôt ndal yor kom mham lah nau ji [ư nu\ih khi\t âk. Nau ji aơ nar lơn ma âk ndrel jêng nau jâk ân rnăk vâl ndrel nau rêh yor lah nau ba kơi nê ma păng jêng, ngăn lah rven n’gul săk, rven lam săk. Yor nau klach khuch bah nau ji aơ, ăp nu\ih kan khoa học ho\ nsôih joi nau kan gay ma săm, ân bah oi rnoh nu\ih khi\t ko\ kơt lah nau khuch ân nu\ih ji, mhe aơ ngăn lah nau kan do\ng dak si ân roh trong hoch mham

Nau ji chôt ndal rngok (hôm ntơ lah chôt ndal yor kol trong mham tâm rngok) lah nau geh du gưl tâm rngok geh kol khuch rnôk ma mham rong tâm rngok nê păng geh kol (nsu\n mham rngok) mô lah chah (luh mham rngok). Tâm ăp nu\ih geh chôt yor mham kol mô lah luh mham rngok ri luh mham lah âk lơn, geh nklăp 80%.

Mhâm krâl tâm rngok lah nau geh trong mham leo rong rngok geh kol [ư ân rngok mô geh ndơn to\ng oxy. Rnôk nê, du gưl tâm rngok ntơm khi\t ndrel tâm du mni\t ri păng geh nklăp 2 rkeh tế bào rngok khi\t. Yor ri, lah nu\ih ji mô năn geh săm, nau khi\t nu\ih mra âk, mô lah mô dơi bah, mra lơi ân ba kơi jêng rven n’gul săk, mô hôm nkah, mô bloh ngơi.

Ân roh trong mham rngok lah nau kan mhe geh ân lah nau ueh tam ngăn tâm nau kơl, săm ân nu\ih ji rnôk krâl mham. Ân roh lơi trong mham lah du ntil dak si geh njêng Plasminogen (du ntil [ư rai lơi mham krâl tâm trong hoch). Dak si geh chuh tâm trong mham, [ư rai rong krâl mham tâm ty ndrel ngăch tât tâm mham rngok, [ư bah ăp ntu\k mham krâl, kơl an mham hoch ueh tay tâm rngok. Tâm Việt Nam, nau ân ueh hjoch trong mham ho\ geh ntru\nh nklăp du năm ma aơ tâm ăp ngih dak si têh, kơt: Ngih dak si Chợ Rẫy ndrel leo nsi\t nau ueh ngăn. Ăp nu\ih geh săm ma nau kan aơ geh rnoh ndâk tay n’hâm soan hao tât 80%. Tâm n’gor Dak Lak khoa nsi\t tay n’hâm soan, rdâng khih-Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên ho\ ntơm ntru\nh nau kan aơ ntơm khay 10/2019. Ntơm bah nê, ngih dak si ho\ geh săm bah ân 3 nu\ih geh mham kol tâm rngok ma mô geh nau lơi ân ba kơi jêh săm, n’hâm soan kơt lah bah ueh.

Ngoai tâm 3 nu\ih nê lah wa Y Wet Êban (67 năm) gu\ tâm xã Cuôr Đăng, nkuăl Cư Mgar, n’gor Dak Lak. Bah năp nê, wa Y Wet lăp tâm ngih dak si tâm rnok khi\t yơh, mô dơi hăn ro, mô blau ngơi, lah rvăn ri tho\k, hăn ăch chrach mô năn ndrel trong play nuih mô nchuăt tâm ban. Jêh rnôk ndơn, ăp nai dak si Khoa hồi sức tích cựuc-rdâng khih-Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên ho\ ngăch ân nu\ih ji nklih rup (MRI). Jêh nê, năl lah nu\ih ji geh kol mham tâm rngok đah ma. Jêh nê, nu\ih ji geh năl lah ân do\ng dak si ân rai trong kol mham nklăp du mông, nau geh bah nu\ih ji ri geh nau bah, kah rngăl, jâng ty đah mô dăng ri ko\ dơi mpât. Nklăp 2 nar săm, n’hâm soan bah wa Y Wet ho\ mbơm. Wa H’Nham Niê, ur wa Y Wet Êban nkoch:

Păng geh chôt ndal rnôk ma jik pih. Rơh aơ lah rơh tal 2 hôm yor ri ma rnăk hên leo lăp tâm ngih dak si. Jêh păng chôt ri mô dơi geh ngêt sa. A[aơ bah oi, bloh ngơi, dơi mpât jâng ty”.

Nkoch tât nau ueh ngăn bah nau săm ân rai trong kol dak mham, na dai si Trịnh Hồng Nhựt, Kruanh Khoa hồi sức tích cự rdâng khih-Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên ân gi\t:

‘Bah năp nơh, rnôk ê geh nau kan mhe aơ ri âk ngăn phung hên [ư nau samư nội khoa. Bôk năp rnôk nu\ih ji lăp tâm ngih dak si mra geh đăp mpăn nau rêh, tal bar lah nau njrăng ăp nau tât, [ư ân nau ji bah nau jâk rgănh lơn ndrel săm ngăn lah đah nau đăp mpăn ân nau rêh, u\ch geh nau ndâk tay ăp trong rngok yơn mô di lah geh nau ueh kơt nar aơ. Hôm nau kan mha aơ, jêh rnôk do\ng dak si ân rai lơi nau kol trong mham tâm rngok gay ma mham n’hoch ueh tay, rnôk nê ri ăp nau dơi mpeh nau rêh, nau mpât, nau pah ji, nau ngơi geh plơ\ tay nâm ơm ndrel kơt lah mô geh nau khuch lơi ba kơi”.

Ăp nau mpơl ngăn bah nau ji kol trong mham, kơt ah: saơ geh lêt nho mô lah mô dăng du đah măt, ty, jâng, ngăn lah rven n’gul săk, mô kah rngăl, mô gi\t nau mi\n, mô năn saơ, hăn jêr, mô nâp săk, ji bôk mô gi\t nklô…Nau ji geh mâp tâm nu\ih vay ji play nuih, lêt nho săk, hao huyết áp, chrach nju\ng.

Ti\ng nau kơp bah rmôt nu\ih ji chôt ndal lam ntur neh, tâm lam ntur neh geh 6 nu\ih ri du hê ji chôt ndal. Ta Việt Nam, du năm geh nklăp 200 rbăn nu\ih, rnoh nu\ih khi\t yor ji chôt ndal tâm bu klô lah 185 hôm tâm bu ur lah 23%./.

        Gay g^t tay mpeh trong mkra chrai mham rchoăl tâm săm ndal, săm nu^h ji kol trong mham rngok, bah kơi aơ ăp nău mbơh nt^m bah Nai dak si Trịnh Hồng Nhựt, Kruanh khoa Hồi sức tích cực chống độc-Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên.

- Ơi nai dak si ! nai dak si le\ lah mpeh nău ue\h bah trong mkra chrai mham rchoăl đah nu^h ji kol trong mham rngok. Ndr^ le\ rngôch nu^h kol trong mham rngok dơi kơt do\ng trong mkra aơ đo\ng ?

Nai dak si Nhựt: {ư chrai mham dơi nt^m ta ăp nu^h ji kol trong mham rngok ngăch, ngăch lah mhe geh chôt ndal, tâm ngih dak si nklăp đêt mông, ne\ lah 4 mông n’gul. Jêng lah bah rnôk ntoh geh nău ji bôk năp tât rnôk lăp ngih dak si lah 4 mông n’gul ri he mư kơt do\ng trong mkra aơ. Hôm lah kơt 4 mông n’gul tât 6 mông rnôk aơ he an do\ng trong mkra êng, ma ngih dak si dôl mbơh [ư ne\ lah nking n’gang nội mạch, jêng lah do\ng ndơ mkra gay lăp trong mham gay trih mham rchoăl ne\.

- Ơi nai dak si ! A[aơ, âk nu^h bên săm bôk năp đah trong koch sial lăp rnôk saơ nu^h ji geh ntoh bah ji kol trong mham. Nău rgop bah nai dak si mpeh trong [ư aơ mhâm mêh  ?

Nai dak si Nhựt: A[aơ nu^h [on lan mô ho\ g^t âk nu nău mpeh dak si chrai mham rchoăl ta nu^h ji kol rchoăl mham rngok nga\ch tâm đêt mông jêng rnôk nu^h ji geh nău jibah chôt ndal ri khân pơng way m^n lah geh sial lăp, sial mu\t mô lah ăp nău ji êng jêng way [ư ăp nău kơt koch sial, pet sial mô lah kâp nu^h ji bah êng. Rnôk ne\ he le\ roh mông jơ khlay.

Rnôk [ư t^ng ăp trong mkra săm lor mô di lah kơt ne\ bôk năp, mông lăp ngih dak si mbrơi, mbrơi ri mbra [ư roh mông jơ khlay, kơt ne\ mbra roh dơi g^t trong săm mhe n’hanh mbra jêng tât nău khuch du\t mbăn. Tal 2, lah săm lor bôk năp mô di ri mbra [ư nu nău ji mbăn tay n’hanh hô lơn.

- He dơi njrăng dêr geh kol rchoăl mham rngok đah moh trong mêh nai dak ?

Nai dak si Nhựt: Tâm lvang trôk nar a[aơ, bôk năp, he an mât răm săk; tal 2, dêr rgâl trôk nar ndôt ndal; tal 3 lah ăp nu^h âk năm deh, ăp nu^h geh nkô| nău ri an uănh nđôi na nê|, nt^t nsa ăp nu^h geh nău ji hao huyết áp ri an ngêt dak si [a [ơ, mât ue\h huyết áp ta rnoh đăp mpăn; ăp nu^h bên mô ue\h kơt ju\p hât, ngêt ndrănh, u\m ơm ri an rgâl, jăng lơi nău mô ue\h ne\.

- Lah ue\h nai dak si !

Nu\ih rblang: H’Thi