VOV4.M'nông - Đah rlău 122.000 nu^h, ta n’gor Kon Tum rnoi Sedang geh rnoh nu^h du\t âk rđ^l đah 6 rnoi nu^h [on tơm ta ntu\k. Luh jêng bah bri, krêp dêh đah bri, rlău hang rbăn năm kăl e, nu^h Sedang ho\ rdâk njêng dơi ăp rnoh khlay văn hoá ue\h êng n’hanh nău tâm ro\ng kon nu^h. Nkhêp geh Tết way ơm rnoi nu^h, jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel s^t mpeh ntu\k văn hoá Sedang, lăp nsum tâm nuih n’hâm khuh n’gôr lễ hội, rlong sa ăp ndơ sa “n’gon nsum”, gân djăng tâm nău nteh  ch^ng gong, njroh mprơ bah khay “Ngêt năm sa khay”

            Ta n’gor Kon Tum, rnoi Sêdang geh nkual neh du\t hvi, bah mpeh bah lơ luh nar tât mpeh bah lơ dôr Trường Sơn. U|ch dơi lăp tâm ntu\k văn hoá bah Sêdang, năch hăn tât nkuăl Đăk Hà, Kon Plông, Kon Rẫy, Đăk Tô n’hanh Tu Mơ Rông, nkual bah nu\ih Sêdang.

Ntu\k dơh g^t saơ gay năch năl [on bah nu\ih Sêdang lah ăp jay Nhih way ơm hao prêh. Nu\\ih ri lah kơt măt sung chôk rlơ\ trôk put, kơt năr chông sial, hôm nu\ih Sêdang đêp rmên, kơt djăr me rgum kon, ue\h lăng đah djăr me tâm rgum kon. Jay nhih dơi uănh lah têh ngăn nghệ thuật nău [ư bah nu\ih Sêdang. Nău ndâk nkra jay nhih mât ndray tâm bôk ăp nu\ih Sêdang, dơi nkoch trêng bah nu\ih hăn lor n’hanh mô dơi luh bah dih.

Nu\ih Sêdang ndâk [ư Jay nhih tâm ăp khay yan way. Rnôk aơ mô geh nu\ih gu\ tâm wâl [ư kan êng, le\ [on ndrel ty, rgop soan. Nău du\t khlay lah Jay nhih bah nu\ih Sêdang geh tât rbăn ntil ndơ, yơn lah mô saơ du ntil loih [ư mboăt nthoi. Le\ rngôch ndơ [ư jêng du mlâm Jay nhih têh prêh, lah bah bri, ndơ geh êng n’hanh ndơ gay [ư jêng du mlâm nghệ thuật têh ne\ lah sung, n’hat, mi nôp… Nô A Tuyên, [on Linh La, xă Đăk Pxi, nkuăl Đăk Hà ntôh n’hao đah Jay nhih bah [on mhe sa nkra:

 Gay ntơm [ư Jay nhih kônh wa rgum gay r[u\n nchră tâm ne\ mô dơi mô geh ăp nu\ih khlay kơt bu ranh [on, mặt trận, le\ rngôch nău kan tâm mpôl mât uănh thôn n’hanh to\ng ăp nu\ih [on lan. Tâm năm nchrăp rgum si gle ri ăp rnăk hăn ndrel. Lơn lah đah nu\ih bu klô ăp nu\ih hăn gay so\k jrông Jay nhih. Jrông Jay nhih way [ư du\t têh nklăp 50 cm. Bah kăl e tât a[aơ nău tâm rnglăp bah kônh wa du\t têh.

Du [on bah nu\ih Sêdang bah dâng yôk Ngọc Linh

            Tât đah [on bah nu\ih Sêdang tâm yan lễ hội, hôm dơi kuăl lah yan “Sa năm ngêt khay”, nklăp bah khay 10 năm bah năp tât khay 4 năm bah kơi. Lah lap di rơh, năch mbra dơi tâm rnglăp tâm ăp lễ hội bah [on ndrel lăp tâm nteh ch^ng gông. Đah nău nsing nơm ăp ntil mpô mpa, nu\ih Sêdang mât âk ndơ [ư nsing nơm tâm ne\ ue\h ngăn lah lễ hội geh tât nsum mpôl n’hanh bông nău rêh kon nu\ih. Mô geh ndơ ue\h lơn rnôk dơi lăp nu\ih tâm ntu\k ntô lễ hội bah nu\ih Sêdang. Bah mông nar răm m’ak, rhăt jăp bah [ư brah dak tâm rơh nkra mbor dak ăp năm bah [on; tât nteh ch^ng gông n’gur m’ak bah [ư sa rpu rhơn lăp Jay nhih mhe; jêh ne\ mông nar tâm rnglăp, ntop bah [ư tuch ba, [ư sa piăng mhe… năch mbra geh du nău răm êng đah n’hâm soan dăng nsum, đah nău nsing nơm, nău tâm pă, tâm rgum n’hanh ăp nău ue\h. wa Jean Frangois Leonardi, du hê năch pâl nđaih nu\ih Pháp rnôk tât Kon Tum lah kơt aơ:

            Aơ lah rơh tal 4 gâp tât Việt Nam. Gâp le\ dơi lăp tâm ăp nău du\t ue\h. Gâp an âk nău u\ch ro\ng an rơh hăn aơ yor mpo\ng dơi saơ ta măt ăp nău ue\h văn hoá way ơm bah nu\ih Tây Nguyên ta aơ.

Ăp bu klô Sêdang nchrăp an [ư brah ndrâm dak

            Lah văn hoá drăp ndơ bah nu\ih Sêdang wa\ch rgum năch bah nău uănh bôk năp, ri ăp nău khlay văn hoá mô mpơl săk lah nhul, lơ ngêt lơ kah. Nu\ih Sêdang rmêh rmên, ro\ng năch yơn lah du\t ryơk n’hanh rdâk hao rnôk geh nu\ih rlăng in mpet. Đah âk ndơ tâm nđur, ăp ndơ [ư, ăp nău nkoch jông hăng rbăn nău nkoch, ot ndrong bah nu\ih Sêdang an saơ nău way bah nu\ih Sêdang đah play neh; nău u\ch bah nu\ih Sêdang mpeh du nău rêh kon nu\ih ue\h lăng, nău rêh to\ng ăp, tâm ban, nău ue\h lơh dăng nău m’h^k… Gâr gông bah nu\ih Sêdang, ma ntoh lư ngăn ch^ng gông rnôk dơi tu\r tâm ntu\k ntô văn hoá [on bah nu\ih Sêdang tâm di lah ndơ bah [on lan. Văn hoá ndơ ngêt sa geh [ô kah bah bri, đah ndrănh yăng ndrui n’ha si, sâm ngọc Linh nkret s^m ntơp, piăng ding, ka dak me… mbra [ư năch mô dơi chuêl. Nău khlay t^ng wa A Kây, Groi Kruanh Jrô kan văn hoá Thông tin nkuăl đak Hà, lah nu\ih Sêdang dôl mât ndray, r[ay ăp nău khlay văn hoá way ơm tâm nău rêh ăp nar:

Đah rnoi Sêdang hôm e mât nău way ơm, kơt rhơn ba mhe, ngêt dak mbor, jêh ne\ [ư rhơn jêh jik pih kâp ba luh. Ne\ lah ăp nău ue\h nt^t mpơl êng hôm e mât tât a[aơ. Nău [ư ne\ pơng way [ư ăp năm ma trong [ư, nău [ư brah hôm e mât ue\h.

Gay nual văn hoá Sêdang jêng nău ue\h pâl nđaih, jêng ntu\k tât wa\ch rgum năch dăch ngai, ăp năm dăch aơ n’gâng kan [on lan ăp gưl ta n’gor Kon Tum le\ m^n kloh văn hoá lah n’hâm soan an hun hao. Ntrong leo rdâk nkra Jay nhih way ơm, rdâk [ư ăp lễ hội bah nu\ih [on lan dơi ntru\t nsôr ngăch. Wa Nguyễn Phúc Đoan, Kruanh UBND xă Đăk Pxi, nkuăl Đăk Hà, ntu\k geh 4.300 nu\ih lah [on lan rnoi Sêdang, an g^t:

Nu\ih Sêdang răm nar rgum r[u\n

Mpôl hên m^n lah ăp nău [ư nkra njêng bah [on lan Sêdang ta xă mpôl hên lah hăn ndrel đah văn hoá. Nău aơ lah n’hâm soan an kônh wa gay kônh wa hun hao nkra njêng n’hanh tâm rnglăp gay ndâk njêng thôn [on hơm răm, nâp dăng, đăp mpăn, tâm trong nchrăp mât ndray mpôl hên mbra ntop kơl tay an trong kan hun hao pâl nđaih gay ma n’hao nău geh an kônh wa ta nkual. Rlău ma nkra njêng tuch tăm lo\ mir ru nău geh bah pâl nđaih tâm ne\ so\k văn hoá [ư tơm.

Tât đah ăp thôn [on bah nu\ih Sêdang ta Kon Tum năm aơ, ndrel lăp he tâm mông nar lễ hội,  ngêt sa ăp nar piăng “Ntop nău răm”, lăp tâm nteh ch^ng gông, nău njroh n’gu\r răm bah yan “sa năm ngêt khay”, năch hôm saơ du mông nar mhe, nău rêh mhe dôl lăp đah nu\ih Sêdang. Ăp mir cà phê ntu\k nđik Arabica pu\t nđir, ntil cà phê ntoh lư lam ntur rneh dôl dơi nu\ih Sêdang tăm đah ty; lăp jru tâm bri kro\ng prêh rlău 1.800 mét nkôp đah măt dak lêng lah ăp mir sâm Ngọc Linh khlay bôk năp lam ntur neh, mô lah Hồng đẳng sâm, ngũ vị tử… dôl ton an nu\ih Sêdang ntop hao nău geh n’hanh jêng ndơ kah ma ăp năch u\ch rlong ngêt sa rnôk tât đah nkual văn hoá Sêdang./.

            Nu\ih nchih rblang: Y Sưng Phê Ja