Ntrŏng năm 2025 lah năm hun hao ngăch, đăt ndal, tât ơm, n’gor Kon Tum mbra rgum tay, mât dŏng geh nău tam ăp tơm ndơ, săk geh n’hanh dơh uĕh bah n’gor nsrôih tât geh nău dơi dŭt âk ăp rnoh tât hun hao wăng sa rêh jêng kon nuĭh 5 năm 2021- 2025.

 Năm 2025 n’gor Kon Tum n’gluh nău ŭch tât rnoh hun hao ngăch hao geh (GRDP) tât rlău 10% (nsrôih geh 19,79%); lĕ rngôch ndơ geh ƀư ta n’gor (GRDP) rĭng bôk nuĭh geh rlău 70 rkeh prăk; nsĭt geh prăk ngân sách ngih dak ta n’gor ntơm bah 5.000 rmen prăk let lơ.

Tâm năm mhe n’gor Kon Tum nsrôih mbra tăm dŭt đêt 300 ha tơm mắc ca; rlău 1.000 ha tơm sa play; rlău 1.500 ha tơm sâm Ngọc Linh; rgâl uĕh jêng tay 2.000 ha mir tăm rlŭ, n’hao lĕ rngôch rnoh ndrôk 110.000 mblâm, rpu 27.000 mblâm; tăm mhe rlău 3.000 ha bri…

Gay tât lĕ ăp rnoh kan dja, n’gor Kon Tum ntrŏng 14 trong nkra,  tâm nê an ƀư năn ngăch ăp dăp rgum, trong nchrăp dơi gưl geh nău dơi kan uănh an; n’hao mât lhăt jăp mpeh tơm prăk, ngân sách; hun hao tuch tăm dŏng công nghệ mhe lăp tâng jru tĭng trong rƀŏng geh ndơ tăch; dăp rgum tay nău kan tuch tăm tĭng trong rƀŏng rgum tâm du đêt nău kan công nghiệp geh nău dơi tâm rlong n’hanh geh nău khlay jŏ jong đah hun hao ngăch, nâp jong….

Ndrel đah trong nchrăp, trong rƀŏng têh hun hao wăng sa- rêh jêng kon nuĭh bah n’gor Kon Tum, n’gor hŏ nchrăp nuih n’hâm nsing nơm lăp tâm năm mhe 2025 đah âk nău nchrăp, nău mpŏng hun hao wăng sa rnăk wâl rgâl geh đŏng. Nô A Văn, thôn Kon Klốc, xã Đăk Mar, nkuâl Đăk Hà, an gĭt:

“Gay geh trong mât chăm tơm tăm geh jêng, gâp way pơk lăp tâm mạng gay kơt nti. Gâp tĭng groi nđôi mpeh trong poh phân, kỹ thuật mât chăm tơm cà phê. Aƀaơ cà phê dôl geh rnoh khlay, gâp way pơk lăp trang mạng gay tĭng groi nđôi. Đah tơm cao su ri mât chăm tĭng khay, na nê̆ tâm khay 11 tă bah trôk nar duh kro, srŏ nđik ân geh âk dak lơn rđĭl đah ăp khay 5, 6, 7... lăp mạng mpôl hên kơt nti geh âk nău uĕh blău, ngăn ngăn, kơt trong ndop chông cà phê, trong poh phân, njrăng n’gang tu ndrŭng chuh sa an tơm. Nơm geh nsrôih kơt nti, ôp joi, năm rlău aơ gâp nsĭt geh âk mbơm oi. Săk gâp nơm mpŏng năm mhe tât, gâp way dơi ngăch dăng n’hâm suan gay mât chăm tơm cà phê, cao su..., mpŏng nău kan n’hanh nsĭt geh wăng sa đăp mpăn, rnăk wâl rhơn răm lơn năm ơm”.

Nklăp 2 năm ma aơ, kônh wa ăp n’gor mpeh ba dâng bah n’gor Gia Lai rhơn ngăn yor ma rnoh tao hao khlay rđil ăp năm bah năp nê. Mô êng kơt nê, kônh wa rnoi Bahnar ta aơ hŏ blau ƀư mir têh gay ma ân săk geh văng sa lơn, tă bah nê geh nau rêh hơm răm. Yuh Đinh Thị Bươi, ƀon Nua, xã Kông Pla, nkualư Kbang, n’gor Gia Lai mbơh, bah năp nơh, nŭih tâm ƀon yuh knŭng tăm bum blang, mbo, ri ma nau geh mô âk. Năm 2027, tơm tao ntơm geh tăm tâm nkuăl neh aơ. Tât rnôk aơ, xãKông Pla hŏ jêng ngoai tâm ăp ntŭk tăm tao âk ngăn bah nkuăl Kbang đah rnoh neh ƀon lan tâmka rbăn ha, kơl âk rnăk sâm geh. Bôk năm mhe, ƀon lan ntơm yan tăm mhe đah nau rhơn. Yuh Đinh Thị Bươi nkoch, jêh rnôk sreh tao, rnăk yuh Bươi nchrăp tăm tay 5 sào đŏng, n’hao rnoh neh tăm 2 ha:

    ‘Năm ơm lĕ rlau, năm mhe lŏ tât, kônh wa rnoi bahnar tâm nkualư Kbang rhơn pah kan jan sa gay nau rêh đăp mpăn. Tât aơ tă kônh wa rgum sreh tao ndrel pơk hvi mir tăm, ƀư ba puh vai...ăp nŭih rhơn ngăn yor tao geh âk”.

Nơm đăp dêh nâm lơh nâm kan, gĭt dŏng ăp rgâl mhe khoa học kĩ thuật tuch tăm wa Anglôm ta ƀon Djrông, xã A Dơk, nkuâl Đak Đoa, n’gor Gia Lai hŏ jêng ngoăy tâm ăp nuĭh ntoh lư tâm pah kan jan sa ta ntŭk. Lôch âk năm nsrôih, păng hŏ rdâk njêng an rnăk wâl du blah mir dĭ hvi rlău 4ha, lah: 3ha cà phê hŏ an play, rĭng ăp năm nsĭt geh 3,5 tấn rnglăy/ha n’hanh 1 ha dôl mhe tăm bôk năp, ndrel đah 5 sào lŏ bar tơ̆ tăm …êng năm 2024 nơm geh rnoh khlay cà phê hao, geh rnôk tât rlău 130 rbăn/kg, rnăk păng hŏ nsĭt geh rlău 1 rmen prăk. Wa Anglôm nkoch nău rhơn wơt Tết năm aơ.

“Năm aơ trôk nar sơh uĕh lơn, mô geh mô tŏng dak, jêng cà phê klêh geh âk rlău năm e nơh, hôm rnoh khlay hao tay jêng nău rhơn âk lơn đŏng. Năm mhe tât ri rnăk gâp ƀư nchrăp tết đŏng, geh puăch sŭr, puăch djăr, geh bánh... jă kônh wa tât sa nsum. Rnăk wâl dŭt nđơr wơt năm mhe, leo ƀư sa tết, ndrel rhơn năm mhe”.

    Âk năm bah năp nê, rnăk wa K’Tin tâm thôn Tay, xã N’thol Hạ, nkuăl Dức Trọng, n’gor Lâm Đồng lah rnăk ach o ngăn. Ntơm bah nar geh n’gâng kan tâm nkuăl, cán bộ jrâu kan tuch tăm, ăp ntŭk kan bah xã tât joi uănh, ntĭm trong pah kan, bonh đă ntrơn rgâl tơm tăm, râng ăp jrâu ntĭm nau kan prêh mhe...nau rêh văng sa bah rnăk wa K’Tin ăp nhoat geh rgâl. Ngăn lah, ntơm 8 sào ba dak du yan, K’Tin hŏ tăm mrăch, blên srat ndrel tăm kao lay ơn, leo tât nau săk geh đăp mpăn ân rnăk nơm. Êng năm 2024, rnơm dŏng nau kan mhe tâm nau tuch tăm prêh mhe, nau tăm byăp, kao bah rnăk K’Tin hŏ nsĭt geh ma rhiăng rkeh prăk. K’Tin mbơh, năm 2025, rnăk vâl lŏ uănh khlay tât nau tuch tăm gay leo nsĭt nau săk geh văng sa prêh lơn:

    ‘Ntơm rnôk tăm blên srat, mrăch, tuh, kao hŏ leo nsĭt nau văng sa geh oi ân rnăk hên, geh rlau ma nau tăm ba bah năp nơh. Êng tăm byăp, rnăk hên kơt tĭng nau tăm kao lay ơn sŏk ntil. Kônh wa ta aơ ntrơn jêng tăm lagim. Nua tăm lagim leo tât nau săk geh văng sa âk, âk rlau âk ngăn rđil tăm ba, ri ma kônh wa lŏ tăm lagim tâm rơh tât”.

Wa K’Ndum, Kruanh Mpôl tahen ơm xã Nghĩa Thắng, nkuâl Đắk RLấp, n’gor Đắk Nông an gĭt : Rnăk păng geh 1 ha cao su n’hanh 3 ha cà phê n’hanh 600 tơm tiêu, ăp năm lôch n’hâp lĕ prăk dŏng kan, nsĭt hôm geh 1 rmen n’gul prăk. Nơm geh kơt nê, wa K’Ndum hŏ mon geh du mlâm jay têh hvi, rvăt năp ăp tŏng ndeh rklư dŏng an nău kan tuch tăm, rsong hăn. Rnôk sĭt tahen, rnăk păng mpeh săk ach o, yơn nơm geh jăp gơih pah kan jan sa, gĭt dŏng rgâl mhe khoa học kỹ thuật tâm nău kan tuch tăm jêng wăng sa rnăk wâl nar lơn ma geh mbơm oi. Wa K’Ndum hŏ mon jay têh uĕh, rvăt ndeh ôtô rơh mhe gay rsong hăn. Năm mhe aơ, păng ntêm 100 rkeh prăk an hội viên jêr jŏt manh dơm gay ntuh kơl nău kan tuch tăm, n’hao geh nău rêh. Wa K’Ndum tâm ban kơt ăp hội viên mpôl tahen ơm tâm xã dŭt nđơr wơt năm mhe đah nău nsrôih năm 2025 mbra mô hôm geh rnăk hội viên mpeh rnăk ach o, dăch kêng ach o.

“Gâp lah kruanh mpôl tahen ơm bah xã. Tâm mpôl tahen ơm, nău kơt nti, tâm kơl nsum wăng sa way dơi uănh khlay. Ăp hội viên, tâm ƀon tâm kơl nsum dŏng rgâl mhe khoa học kỹ thuật tâm nău kan tuch tăm, jêng wăng sa nar lơn ma hun hao. Lĕ dĭng nuĭh nsrôih nsan hao ƀư geh ndrŏng da dê »

Ăp năm rlau aơ, Jrâu kan Lao động-Thương binh ndrel Xã hội nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai tâm rgop ma Công ty TNHH du ntŭk kan tămcao su Mang Yang ntĭm nti kan ân rlau 320 nŭih pah kan kí hợp đồng ma Công ty. Nô Anưi, ƀon H’Nap, xã K’Dang, nkuăl Đăk Đoa mbơh, rnơm geh nti nau kan ndrel săch lăp ƀư công nhân cao su tâm Nông trrường cao su Đoàn kết (Công ty TNHH du ntŭk kan cao su Mang Yang) rlau 4 năm ma aơ, ri ma nau rêh bah rnăk wa geh rgâl âk, nau săk geh văng sa ntơm 7-8 rkeh/khay. Nsôih pah kan ndrel têm nkrem, năm rlau aơ, rnăk nô kŏ dơi nkra ngih, rvăt ndoh ndơ tâm rnăk vâl...Tât tết, mro geh Nông trường kơl an nau mât chăm tŏng ăp, kơl ăp rnăk geh sa tết ueh lăng. Nô Anưi nkoch:

    ‘Phung hên lah ueh Nông trường pơk trong nơih ân hên pah kan ƀư công nhân. Ƀư công nhân  kor rtăk cao su khay bah năp nơh kŏ geh 7, 8 rkeh prăk gay ma dŏng tâm rnăk vâl, rong kon hăn nti. Nar tết ri nông trường kơl an prăk dŏng, pă ndơ, pă bánh tét, keo mứt, boh, bột ngọt, dak ngi...ri hên lah ueh ngăn”.

Năm 2024, n’gâng kan tuch tăm n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Dak Lak hŏ geh âk nău dơi  têh kuâng, ăp rnoh tât kan rgum bah n’gâng kan hŏ tât n’hanh rlău trong nchrăp. Năm 2025, n’gâng kan tuch tăm n’hanh hun hao ƀon lan n’gluh ăp rnoh tât kan kơt: rnoh khlay ndơ geh ƀư tuch tăm, si gle, tui ka ta n’gor geh 24.703 rmen prăk; n’hong dak tŏ tŏng ăp an rlău 85% rnoh hvi neh tăm ŭch geh dak tŏ; rnoh âk nuĭh tâm thôn ƀon geh dŏng dak kloh rsang geh 97,5%; rnoh âk xã di rnoh rdâk njêng ƀon lan mhe rlău 65%; rnoh âk nkŭm n’hâm bri (lĕ ma tơm cao su) geh 40%. N’gor Dak Lak ntrŏng, gay n’gâng kan tuch tăm hun hao jŏ jong tâm năm 2025, ân tĭng ƀư jăp n’hanh ăp kôp nău rgâl mhe n’hanh hun hao ăp trong leo ƀư tuch tăm, tăch rgâl tâm nău kan tuch tăm; n’hao nsĭt geh tam pah kan mât uănh săk kah srăch uĕh ndơ geh ƀư, nkret njêng n’hanh tăch rgâl si gle n’hanh tui ka; n’hao dăng gŭ mĭn, dŏng khoa học - kỹ thuật n’hanh pah kan ntrŭt nsôr tuch tăm, ntil si tăm, ndơ mât, tui ka, si gle; hun hao buăt nthoi n’hong dak tŏ, dak kloh rsang tâm ntŭk gŭ rêh thôn ƀon, n’hao  dăng pah kan njrăng n’gang  n’hanh n’hŭch đêt trôk nar lơh; tĭng ƀư bôk nău kan rdâk njêng ƀon lan mhe nkre đah plơ̆ dăp rgum tay n’gâng kan tuch tăm; n’hao dăng wăch rgum n’hanh dŏng nsĭt geh ntil tơm prăk ntuh kơl, lor nchrăp n’hanh nsrôih lăp rgum dak bah dih.

    Biên tập viên Rơ Châm Ngưu, kon bah rnoi Jrai dŭt n’hâm gơih ndrel blau nau mhe, rnôk aơ dôl pah kan tâm Kênh truyền hình Dân tộc tâm Đài truyền hình Việt Nam (VTV5). Đah nau kan lah ƀư ăp bôk nau ntoh ngơi rhŏ ân kônh wa rnoi mpôl đê̆, nô mro nsôih leo tât ăp nkô̆ nau tâm dăch, n’hêl rgop nau nkoch trêng ăp nau ntrŭnh bah Đảng ndrel Ngih dak kŏ kơt lah rêng nau ueh ơm bah rnoi Jrai. Nkre lah, nô mô rlu kơt tĭng, dŏng ăp nau kan ueh mhe gay n’hao nau blau bah nau kan. Nkoch tât nau rƀŏng tâm nau kan tâm năm mhe 2025, nô Rơ Châm Ngưu, mbơh:

      Gâp mĭn nơm ân geh mro kơt tĭng nti gay geh dơi gĭt ăp nau rgâl mhe tâm ntrong kan mrô, dŏng công nghệ AI tâm ăp nau kan n’hêl. Kơt lah, rblang ndrel răk nau ngơi Jrai kŏ lah du nau kan nkoch trêng ân kônh wa nơm gĭt tât ăp nau kan mhe, dŏng tâm nau pah kan jan sa. Ntơm bah ăp ntil ndơ mhe kơt tŏ dak ntruh, poh phân ân săk tam ân tơm cà phê, tât nau dŏng ăp nau kan mhe, kônh wa mra đê̆ geh nau khuch yor nau tât bah ntrơn rgâl trôk nar rnôk aơ. Ntơm bah nê, phung he mra kơl an ƀon lan, kơl an ƀon lan nar lơn ma geh dơi, hun hao, ntop tay nau tâm rnglăp, rgop nau ndâk njêng ƀon tơm, neh dak Việt Nam nar lơn ma sâm geh tâm rach năm mrô, rach năm n’hao săk”./.