VOV4.M’nông: Ta Tây Nguyên geh âk nău way ntoh âk văn hoá ueh n’hanh [ư rhơn săk soan bah rnoi Êđê ngoay tâm rnoh ne\. âk nău nteh n’gôr ch^ng tâm rnglăp ndrel [ô kah bah ăp yăng ndrănh n’hanh ntâr ang bah kho ao [ư brah an ăp nu\ih ranh [ư brah an kon sau mpơl nău wât đah u che, me bơ\, ne\ lah nău ueh tâm văn hoá khlay nu\ih ranh bah rnoi Êđê.

Tâm jay rot way ơm bah nhà hàng Yang Sin, ta buôn Akô Dhông, nkual [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, nău nteh ch^ng gong khuh n’gôr. Aơ lah rnôk ch^ng gong tu\r goh mpơl nău way wơt bôk n’hao săk an ăp nu^h âk năm deh tâm [on ho\ nchrăp bơi [ư.

Tâm nduang jay năch, 12 yăng ndrănh yăng le\ kât mpr^p t^ng ăp jro\ng ntơm bah têh tât jê| (kơp ntơm bah dih mpông lăp), gâr gong, ch^ng yăng têh le\ ơm yông mpr^p. Nău tâm râp ch^ng goh nteh rnôk ngu\r rnôk klêu rnôk hvi rnôk huêt, ntru\t đă, kuăl jă ăp nu^h tâm [on n’hanh năch jă tât dăch ngai tât nsum rhơn.

Nu^h tơm bah nău way rhơn n’hâm soan bu ranh lah 6 u ranh ntơm bah 76 tât 84 năm deh, ăp ndơ nsoh bok ao cheh tanh mhe, gu\ ta ntu\k du\t huêng khlay. {ư nău way rhơn n’hâm soan bu ranh dơi [ư t^ng rêng rlău 8 râp ch^ng gong. Ăp du râp ch^ng gong lah mbơh du nău way nchrăp [ư. Lôch rnôk nu^h tơm [ư mbơh ntơm ăp nău way, nău ch^ng goh “Kuăl rgum s^t” dơi goh rsănh dănh, ăp bu ur druh rđe tâm ndơ nsoh bok ao cheh tanh way ơm t^ng n’hu\n gay mbah rhơn. Lôch nê, ăp kon său tâm rnăk wâl, t^ng rêng nu^h pă nklâm ndơ, nkăp kông tâm ăp ti u ranh. Nău way dơi nthoi tay đah gâl rlong tiăm ndrănh yăng ta le\ 12 yăng ndrănh t^ng rêng, djăt nău nteh ch^ng gong n’hanh nău mpât mprơ.

Râng [ư nău way, âk nu^h [on lan buôn Akô Dhông, lơn lah ăp nu^h âk năm deh saơ du\t rhơn. Khân păng kơt plơ\ tay đah nău rêh kăl e rnôk [on lan nha hôm t^ng ôp brah lah yang, n’hanh ăp nău way [ư brah kơt du gâl bah nău rêh. U H’Lu\ Arul, 81 năm deh, lah 1 tâm 6 u dơi [ư nău way rhơn n’hâm soan bu ranh, nkoch:

“Aơ lah nău way rhơn an nu^h âk năm deh, yor kăl e nơh aơ lah rnôk kon său mpơl nuih n’hâm nkah g^t đah me bơ\. Hôm a[aơ lah ngih dak mât uănh an nu^h âk năm deh jêng kruanh rđău kan nkual [on têh tât mbah rhơn nu^h âk năm deh tâm buôn Akô Dhông mpôl hên. Bah aơ ri le\ rngôch ăp nu^h tâm buôn Akô Dhông du\t rhơn da dê. Nar  aơ nar rhơn, ndơ rhơn sa lah 1 mblâm su\r n’hanh 1 mblâm ndrôk”.

Hôm đah ăp băl mom, aơ lah rnôk mha êng gay khân păng măt nơm saơ n’hanh năl ue\h ntu\k gu\ rêh bah văn hoá rnoi nu^h he. Tâm rnôk [ư nău way geh âk bu ur druh, bu klô ndăm lah kon său bah ăp u ranh dơi [ư nău way rhơn n’hâm soan bu ranh tât mbah rhơn, nsum rhơn ndrel đah ăp bu ranh. Yuh H’Zuni Niê, său bu ur u H’Gôc Niê an g^t:

“Nara ơ dơi râng nău way rhơn n’hâm soan bu ranh bah u ri gâp saơ du\t rhơn n’hanh m[ak yor dơi uănh saơ rnôk u dơi [ư nău way rhơn n’hâm soan an păng nơm, mpo\ng u geh n’hâm soan ngăch lăng gay rêh đah kon său rhơn răm, đăp mpăn lơn.

Tâm nău way ơm bah nu^h Rđe, [ư nău way rhơn n’hâm soan bu ranh lah du gâl nău way [ư khlay. T^ng nău way, rnôk nu^h tơm jay to\ng ntơm bah 60 năm deh let lơ ri kon său tâm rnăk wâl [ư nău way rhơn n’hâm soan bu ranh. Aơ lah nău kan geh  nkô| khlay gay mpơl nuih n’hâm ue\h lo\ng bah kon său đah nu^h deh njêng n’hanh pêt mât he.

Nsing kalơ nău dja, nkhêp geh Nar lam ntu\r neh an Nu^h âk năm deh năm aơ, UBND phường Tân Lợi, nkual [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak le\ [ư rdâk tay nău way rhơn n’hâm soan bu ranh an ăp u ranh âk năm deh ta buôn Akô Dhông. Nău way dơi [ư nkre đah nău ue\h mhe n’hanh nău way ơm kăl e, ndơ [ư ôp brah dơi sơch jăng, mât tay ăp nău way [ư tu\r ch^ng goh gong, nkăp kông ti mbah rhơn n’hâm soan n’hanh ngêt ndrănh yăng, lôch nê lah du gâl nău pâl rlưn. Che Y Blah Êban, bu ranh buôn Akô Dhông an g^t:

“Lah kăl e nơh bu [ư chôk ndrôk sreh rpu gay [ư nău way rhơn n’hâm soan bu ranh, bu ranh ri tâm rnăk wâl [ư êng du hê dơm mô ho\ tă geh [ư mpôl, rgum le\ rngôch nu^h âk năm deh tâm rnoh 70, 80 ndrel [ư du tơ\ kơt aơ. Aơ lah lor bôk năp du nău kan kơt aơ dơi [ư, jêng, gâp u\ch ro\ng nău kan dja mbra way dơi [ư mbro.”

T^ng nău way ơm, nău way rhơn n’hâm soan bu ranh bah nu^h Rđe [ư tâm 3 nar, yơn lah đah trong [ư rgop nsum nkre dja, [ư rhuăt glêh tay hôm du nar, [ư t^ng trong nsum mpôl gay rgop [ư bah ir mbăk anh jâk mpeh prăk do\ng [ư an nu^h tơm ôp brah yơn nha mât dơi nău ue\h way ơm bah nu^h Rđe. Aơ mô dơn lah rnôk gay kon său nkah g^t n’hâm soan tât u che me bơ\, mpơl nău tâm rnglăp đah me bơ\ đah kon său, kônh wa tâm rnoi deh n’hanh kônh wa tâm [on lan ma hôm lah du ntu\k gu\ rêh nt^m nti nău way ơm n’hanh mpư n’hao ăp rnoh khlay ue\h lăng bah rnăk wâl t^ng nău ưay jăt ur tâm nău rêh [on lan./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân