VOV4.M’nông: {ư ôp kuăl brah dăn ngăch ngăch prăl lah ôp kuăl brah way ơm geh bah kăl e bâh nu\ih Ba Na. aơ lah ngoay tâm âk ôp kuăl brah ueh bah le\ rngôch nsum mpôl, gay dăn an [on lan, hơm răm, ueh lăng… Bah kơi aơ, mpôl hên dăn nkoch mpeh ôp kuăl brah dăn an ueh lăng bah kônh wa Ba Na ta n’gor Kon Tum.

            {ư ôp brah dăn an nău đăp mpăn, t^ng nău Ba Na (mbah Rơ Ngao) kuăl lah Puh hơ dr^. Ta aơ “Puh” jêng lah “ntru”, “hơ dr^” jêng lah “ăp ntil chaik kla gu\n năm”, “nău k^r ar”…Puh hơ dr^ lah ntru ăp ntil chiak kla, gu\n năm, k^r ar, mh^k djơh luh bah dih [on, gay dăn an [on lan soih aih đăp mpăn wa\r năm rhơn răm, đăp mpăn, tâm rnglăp…

            Wa A Thút- Kruanh rmôt ch^ng gong [on Đăk Wơk (xã Hơ Moong, nkuâl Sa Thầy, n’gor Kon Tum) an g^t: {ư ôp brah dăn an [on lan n’hâm soan ngăch lăng dăng soih ho\ geh ntơm bah kăl I kăl e. {ư ôp brah ntoh ntơm bah rnôk [on lan bah nu^h Ba Na geh nuh srê têh m[ui t^ng. Âk nu^h kh^t, jêng [on lan [ư ôp brah, dăn an brah yang kơl ntru chiak kla gu\n năm.

            Wa A Thút an g^t:

            “{ư ôp brah dăn an [on lan n’hâm soan ngăch lăng dăng soih lah dăn ăp brah yang kơl an [on lan ngăch dăng, ntru ăp nău kop ji, k^r ar luh bah [on lan. {on lan he dơi ngăch dăng, [ư geh âk mir, âk mbo, ba, âk bum biăp, mât rong rơ\ jêng, ndrôk, rpu gay [on geh nău rêh hơm răm, đăp mpăn, rdâk njêng [on lah he têh ue\h lơn”.

            {ư ôp brah dăn an [on lan n’hâm soan ngăch lăng dăng soih way dơi [ư rnôk [on lan le\ kăch rek le\ mbo ba tâm mir. Uănh nău geh wa\ng sa ma [on lan [ư ôp brah ma ăp ndơ lăch mham tâm di, mbra lah ndrôk, rpu, su\r, djăr, be…ăp năm dăch aơ, kônh wa Bana way sơch be gay [ư broih rao. T^ng nău m^n bah [on lan, be lah ndơ huêng khlay, lah bôk nô ndơ mât tâm [on lan.

            Lor rnôk [ư ôp brah, [on lan [ư mu^h kuaih gung trong kloh ue\h, nkra tay jay rot jay jong, ndrâm dak, mpôih kloh ue\h jâng gung tung râng, rgop drăp ndơ gay gay rvăt be ôp brah, [ư trah mon ăp ntil rup kơt ndôp măt, ndơ nsoh rup u duh u yău janh, rup mut nu^h n’hanh ăp rup s^m ka…

            Tâm nar [ư ôp brah ngăn, bu ranh sơch ăp bu ur druh, bu klô ndăm mbleh mblôn gay dơn ăp nău kan tơm rnôk [ư lễ, kơt: sơch du hê bu klô ndăm têh dăng nsoh ndơ nar s^m, wa\n ndôp măt nu^h n’hanh cheng đao; du hê bu ndăm êng n’gut bok phôi tâm săk, bôk ndô rup chiăng s^m rkhet; bar hê bu ur druh ndjôt lha tơm mpôih…

            Rnôk lăp ôp brah, bu ranh [on răch: Hơi brah yôk! Brah dak, brah trôk brah nar! Nar aơ, le\ rngôch bu bu\nh, bu ranh, bu druh, bu ndăm, kon jê| kon se [on lan mpôl hên rgum s^t ta aơ le\ rngôch bah năp jâng gung jay rot chor prêh chông yôch. N’hanh mpôl hên ho\ nchrăp ăp ntil ndơ t^ng nău huêng brah u\ch dăn. Rdâk njêng rup ndah, tak, đao, na, khêl n’hanh mham su\r be, nkh^t roch su\r lăch ho\ du\t têh rnuăng le\ mât rlău jât năm n’hanh djăr nđôch jâng ndrak gay kuăl huêng brah. Nău way kơt ăp năm, [on lan mpôl hên u\ch dăn ăp huêng brah kơl an nău răch dja geh nău tam, gay ntru le\ ăp chiak kla, ăp ntil k^r ar, kop ji nuh srê n’hanh nău mh^k djơh de t^ng tâm [on ngăch du luh bah dih [on…

            Lôch [ư răch brah nu^h [on lan [ư nău way ntru chiak kla, gu\n năm. Bu ranh [on (nu^h [ư tơm răch) lah nu^h leo lor dâk bôk năp. Nău ntroh n’gôr n’hanh ăp jâng n’hu\n rdôl lăp mpơl nău [ư ntru ăp ntil ndơ k^r ar, chaik kla, gu\n năm…Lôch ntroh n’hanh ăp njoat jâng n’hu\n, nteh gâr, nteh gong n’gôr gră n’hanh nkre đah nê ăp jâng n’hu\n jôn rbăn bah ăp bu ur druh mpơl nău rhơn m[ak yor ăp ndơ k^r ar, chiak kla n’hanh ăp ndơ mh^k djơh…[ư tay ta ăp n’glah gung meng trong lăp tâm [on lan n’hanh ta ăp rnăk jay đah nău [ư lâp tay âk tơ\ kơt nê: lôch nău ntru “huih huih huih” lah nău nteh gâr goh tâm râp pe tong, lôch nê ch^ng gong goh tu\r n’gâm lăp nkre đah jâng n’hu\n jôn rbăn bah ăp bu ur druh Bana. Lôch nău way [ư ntru chiak kla, [on lan rgum ta jay rot jay jong gay [ư ngêt sa pâl rlưn. Rnôk yăng drănh n’hanh ăp ndơ sa poăch ka ho\ nchrăp ăp to\ng, bu ranh [on [ư răch brah tay kuăl jă ăp huêng brah ndrel jăt râng sa poăch ngêt ndrănh, rhơn ndrel đah nu^h [on lan.

            Nău răch kơt bah kơi aơ: Hơi brah! {on lan mpôl hên dăn lah ue\h ăp brah yang le\ an [on lan ngăch lăng dăng soih tâm ăp năm rlău aơ. Kuăl jă ăp huêng brah jăt râng ndrel sa poăch, ngêt ndrănh ndrel rhơn đah [on lan tâm nar [ư ôp brah dăn an [on lan soih aih nar aơ. Dăn tâm ăp năm tay, [on lan mpôl hên dơi mâp âk ntil nău lap, dăn an mih lăng prăng ue\h, mir ba ju\r geh ue\h jêng; mât rong ndrôk, rpu, su\r, djăr, be rơ\ bêng ndrung, nong…[on lan mpôl hên dơi đăp mpăn mô geh nău tât khuch si [a\p, wa\ng sa geh hao tât to rho aơ, tâm rnglăp du nuih n’hâm, tâm ro\ng tâm mât nkrum nsum tâm ăp nar rmoh rman si sât boh ji gloh ba mô lah nău rhơn m[ak, du nău m^n rdâk njêng [on lan n’hanh mô an geh tâm lah tâm janh tâm [on lan…

            Lôch bu ranh [on [ư răch brah, [on lan ndrel ngêt ndrănh yăng rhơn. Ăp nău ntroh n’gôr, tâm jă, tâm nch^nh ndrel đah ăp n’hun jâng choat jôn rbăn bah ăp bu ur druh Ba Na lăp nsum tâm râp đah nău nteh ch^ng gong bah ăp bu klô ndăm, lơn ma jêng khuh n’gôr bah lễ hội.

            Đah nău ue\h văn hoá way ơm mha êng bah nău way [ư ôp brah dăn nău ue\h lăng, nu^h Ba Na ta [on Đăk Wơt (xã Hơ Moong, nkuâl Sa Thầy, n’gor Kon Tum) way mât ndray, ndơn mban n’hanh mât ue\h jêng tay; rơh kơn hăn lor trêng nti tay an kon se rơh bah kơi. Wa A Hliuh, 70 năm deh, nkoch: nău tu\r ch^ng, goh gong njroh mprơ mô dơi lah mô geh tâm ăp rnôk [on lan [ư ôp brah ntru bah chiak kla, gu\n năm, ôp brah ndrâm dak, rhơn ns^t ba n’hao rhe…Gâp nti gu\r ch^ng goh gong ntơm bah rlău jât năm deh, a[aơ ho\ trêng nti tay an ăp rơh kon său tâm [on.

            Hôm oh Y Sương, 15 năm deh, rhơn nkoch: mpôl hên du\t nsrôih râng ăp jrô trêng nti tay tu\r ch^ng, goh gong. Dơi râng rdâk [ư tay nău way ôp brah dăn an [on lan ue\h lăng ntru chiak kla, gu\n năm, rmôt ch^ng gong [on Đăk Wơt way ndjôt tât an năch pâl nđaih tâm dak n’hanh dak bah dih ăp nău nkah ue\h, nău nê [ư an mpôl hên du\t rhơn n’hanh n’hao êng săk mpeh văn hoá bah rnoi nu^h he.

            A[aơ, ăp nău way [ư brah dăn an ue\h lăng, dăn an mbo ba ju\r geh bah [on lan Ba Na mô dơn êng lah du nău kan huêng khlay way ơm gay nkah g^t trôk neh an mbo ba ju\r geh, ma hôm lah rnôk gay ma [on lan rhơn m[ak, tu\r ch^ng goh gong, ngêt ndrănh yăng…Lễ hội lah rnôk gay ma nu^h Ba Na mpơl nuih n’hâm tâm rnglăp, rgop nt^m nti kon său mât ndrăy ue\h nău way ơm văn hoá, [ư geh ndro\ng tay an nău rêh nuih n’hâm bah kônh wa rnoi Ba Na tâm nău rêh mhe./. 

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân