VOV4.M’nông: Tâm ăp măng su\nh u\nh hit gring, rup ăp bu ur rnoi Jarai, Bahnar mhe tă ngêt ndrănh, ty tâm nkuăn ma ty, ndrel ma nau nkoch ơm ntơm hyơt, nê lah du nau ueh bah ăp rnoi mpôl ta Tây Nguyên.

Ta {on ơm yau ăp rnoi mpôl Việt Nam ta Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội, bah năp ngih prêh, kônh wa rnoi Jarai tâm xã Ia Phí, nkuăl Chư Pah, n’gor Gia Lai tâm kuăn ty, jâng choat ti\ng nau nth chi\ng. Choat hăn đah ma, jâng ma choat hao, jâng chiau chuat jur, mpang ty tâm kuăn mô m’ơk ti\ng trong mông nchuăt ndrel nteh chi\ng. Aơ lah nau hyơt tâm nar sa rpu bah rnoi Jarai.

Tâm nau tâm hyơt ti\ng mau mprơ “Rek ba yan mhe” nteh n’gur ti\ng mpang jâng choat ndrel ty tâm kuăn. Wa Đing Ngọc Lương, rnoi Mường ta Hoà Bình rnôk mhe luh bah ntu\k hyơt nkkoch:

‘ Nau hyơt bah ăp băl tâm Tây Nguyên [ư gâp nkah gi\t tât nau njroh xoè bah Tây Bắc. Yơn lah, nau hyơt bah Tây Nguyên geh du nau êng đo\ng nê lah nteh tur chi\ng, gong gong ngăch lơn, păng jă têk nu\ih âk lơn. Nơih ngăn kơt. Ăp nu\ih knu\ng uănh du mlât lah u\ch lăp hyơt ndrel ăp băl Jarai aơ ro. Ueh ngăn”.

Nô Ksor Phúc ta xã Ia Phí nkoch, rnoi Jarai tâm ntu\k nơm gu\ ri geh âk nau hyơt ngăn:

‘ Hyơt ri geh âk ntil ngăn. Nsing tâm ntil nau ngêt sa, sa rpu rhơn nau geh dơi rklaih ueh ri hyưot du nau êng, lah hyơt rnôk khi\t ôm, lơi môch ri nau hyơt êng, sa ba mhe ri hyơt du nau êng đo\ng. Ty ri tama kuăn n’hao prêh, njur tâm dâng ti\ng nau nteh chi\ng dơm”.

Wa Nau Kỳ Hiệp, Groi Gíam đốc Sở Văn hoá Thể thao ndrel Pâl n’aih n’gor Gia Lai, du hê nu\ih kon bah rnoi Jarai tâm nkuăl Chư Pah ri geh nau nkoch tât nau hyơt kơt aơ:

‘Rnoi Tây Nguyên lah nkah tata hyơt ri bu nkah tât nau lơi môch ri âk lơn lah njroh. Hyơt lah du ntil nau ueh lơn ndrel du nau njroh ri knu\ng geh do\ng tâm rnôk lơi môch kơt tâm nkuăl Tây Nguyên. Kơt lah đă lah hyơt dơm dam ri bu gi\t nê lah nau hyơt tâm kuăn ti êp tâm ngih môch đo\ng lah mô. Hyơt A Ráp, A Ráp nkre lah moh knu\ng ân ma chi\ng ma chi\ng nê do\ng ân bu khi\t, tur ân nu\ih khi\t dơm. Nau nteh chi\ng nê lah tur rnôk rhơn m’ak ri mô geh ôh, ngăn lah ân tur tâm rnôk khi\t ôm, lơi môch. Ndri ri hyơt ko\ lah du nau a bu ân nau hyơt tâm rnôk lơi môch. Hyơt geh âk ntil, âk nau [ư êng êng ngăn. Tâm di nkuăl geh du nau hyơt êng êng. Yơn nsum ma nê knu\ng geh du nau mpât dơm ndrel tâm ban kơt lah bu tâm kuăn ty hăn ju\m dar tâm môch nê, choat jâng ti\ng nteh chi\ng. Du nhoat hăn bah năp, du nhoat ru\ch ba kơi, du nhoat njưh du ntu\k ndrel du nhoat lo\ hăn bah năp. Ti\ng nau nteh chi\ng kơt nê ri ngăn lah hăn rlơ\ ma mông chuăt. Nkô| lah yor mhâm bu [ư hanư rlơ\ ma trong mông chuăt. Nau bôk năp ri bu nơih choat jâng đah ma ri bu choat nhoat jâng bôk năp lah jâng đah ma hăn lor yor ri ma păng jêng rlơ\ ma trong mông nchuăt”.

Lơi môch ma wa Nay Kỳ Hiệp, Groi Gíam đốc Sở văn hoá, Thể thao ndrel pâl n’aih n’gor Gia Lai mhe nkoch lah nau lơi môch bah rnoi Jarai. Nê lah du nar ngêt sa têh bah [on. Rnoi Jarai ân tât rnôk aơ hôm mât nâm ơm nau vay ti\ng mpeh ur. Ti\ng nau vay ri ăp nu\ih ndrel du ndul ri rnôk khi\t geh tâp tu ntu\k. Tâm du trôm môch nsum nê, ăp bong dơi geh tâm dăp tâm êp ti\ng trong rkăng, jêh ri dăp klơ. Rnôk ma bong le\ tâm ban ma mặt neh ri bu lo\ so\k kđar gay ma dăp klơ gay ma nơih tâp tay geh bar pe tơ\ đio\ng ri mơ [ư lơi môch du tơ\. Yor ri aơ lah du nau vay têh ngăn tâm rnôk bu lơi môch, ăp [on lan bu tât râng da dê. Tiến sĩ Lưu Hùng, Goi Giám đốc Bảo tàng dân tộc học Việt Nam ngơi:

‘ {on lan nar nê bu rlu pah kan, ăp nar lơi môch vay geh [ư 2-3 nar ngăn, di\ng le\ geh rgum tâm nê. Ăp nu\ih tât râng di du hê nu\ih ndjôt ti\ng du yăng ndrăngh, Ach o ngăn ko\ geh du mlâm tăp djăr, mô ri ko\ geh phe m’êt, du mbăt phe ngăn. Mô lah tâm băl mpôl, oh nô tâm mơng ri du mlâm djăr, du mlâm sur. Kơt lah ăp nu\ih hăn râng mô êng tât râng, tât kơl an ân nau lơi môch nê ma bu hôm rgop du đê| ndơ bah nơm tâm nau dơi bah nơm kơt nê. Kơt ri, nau tâm rgop kơl nsum păng ntoh ueh ngăn”.

Nkô| nau bah ăp nau vay nê lah u\ch nti\ng lơi ăp nu\ih le\ khi\t si\t hăn ma drâu phan, ma u che yau ye, si\t đah ntu\k [on ơm. Knu\ng jêh rnôk [ư lơi môch, ri mơ nu\ih khi\t geh si\t ma u che yau ye, mô hôm geh nau tâm boh tâm kol đah nu\ih rêh ma nu\ih khi\r. Ndrel tâm nar lơi môch aơ, ăp nu\ih bu hyơt đah nau nteh chi\ng A Ráp nsum gay ma [ư ueh nuih n’hâm nu\ih khi\t. Nee lah nkô| mhâm [ư hyơt mro geh bu [ư tâm rnôk bu lơi môch bah rnoi Jarai ko\ kơt lah du đê| rnoi mpôl êng tâm nkuăl neh Tây Nguyên.

Nu\ih rblang: H’Thi