VOV4.M’nông – Le\ rngôch ăp rnoi mpôl đêt ta Tây Nguyên t^ng nău brah yang, jêng du\t âk nău [ư brah kuăl yang. Tâm rnôk [ư ăp nău kuăl brah ôp yang, geh du ntil ndơ mô dơi mô geh, ne\ lah yăng. Đah nu^h Bunong, yăng mô êng lah drăp ndơ, ndơ do\ng, ma hôm geh ue\h tam.

Rnăk Bu ranh [on Y Krai Cil (deh năm 1947), ta [on Jiê Juk, xă Đăk Phơi, nkuăl Lắk, n’gor Dak lak hôm e mât ndray âk ndơ khlay đah văn hoá bah nu^h Bunong. Bah meng jay xây têh ue\h, wa hôm mât jay si bah u che an. Ne\ nkre lah ntu\k an ba, ndoh ndơ pah kan n’hanh mât prăp âk ntil ch^ng, sah waih, yăng gri. Ndrel đah ăp yăng dơi u che, me bơ\ n’glơi an, wa hôm rgum joi ăp ntil yăng yău êng êng bah ăp [on lan. Wa Y Krai Cil an g^t: Kăl e, ta ăp [on lan, geh yăng yău âk ngăn, yơn a[aơ le\ roh mbrơi mbrơi.

“Êng rnăk wâl gâp hôm e mât geh 4 mlâm yăng yău. Rlău ma rnăk wâl rgum joi tay 20 mlâm yăng yău, n’hanh âk yăng mhe bah kăl e n’hanh geh n’ăp yăng a[aơ. Yăng yău rnôk u che rwa\t khlay bah 2 tât 3 mlâm rlu. Yăng yău ngăn lah yăng Tôk, yăng Rlung, Rleng, yăng Tang suh. Kăl e bu tăch kơt ne\ knu\ng geh u che gâp mư dơi rwa\t. hôm a[aơ gâp hôm e mât drăp ndơ bah u che n’glơi an ân kon sau bah kơi. Yăng lah du drăp ndơ khlay u che n’glơi an, gâp mât mô dơi an tăch”.

Wa Y Krai Cil mât prăp âk yăng yău

Nu^h Bunong moh âk ntil yăng êng êng, n’hanh geh săk moh yăng yău lah: Yăng Ndrang, yăng Rlung, yăng suh, yăng Rleng, yăng Bô, yăng tê, yăng Ruh, yăng ntang Krak, ntang nglang,... Bah năp đaơ nu^h Bunong tâm rgâl mô lah tăch rwa\t yăng đah ăp ndơ geh tâm rnăk wâl kơt, su\r, ndrôk, rpu, ba. Ăp ntil yăng yău ngăn lah yăng Ndrang, yăng Rlung, Rleng, yăng Suh, rgâl bah du mlâm ndrôk tât 2 mlâm rlu. Ăp ntil yăng yău knu\ng do\ng tâm ăp nău [ư brah khlay kơt m’ham ba mhe, [ư săk, nsông nsao.

Đah nu^h Bunong, yăng mô knu\ng êng lah nău do\ng gay n’gôn ndrănh ma pơng lah drăp ndơ ntêm nkem bah rnăk wâl. Yăng lah drăp ndơ [ư an kon sau, nsông nsao n’hanh drăp ndơ nsăt an nu^h roh n’hanh tâm kuh đah ăp nu^h geh tih nău way ơm bah ntu\k gu\ rêh. Yor r^, bah kăl e, tâm uănh đah nău sâm geh n’hanh ntoh lư bah rnăl tâm nău nsum mpôl [on lan. Nô Y Tuăn H’Long, ta thôn Phú Lợi, xă Quảng Phú, nkuăl Krông Nô, n’gor Dak Nông an g^t, rnăk wâ lơ âk yăng ri lơ ndro\ng n’hanh dơi âk nu^h uănh khlay lơn:

“Yăng Rlung do\ng n’gôn ndrănh gay [ư brah yăng. Rnôk [ư wơt nu^h têh ndro\ng, nsing nơm ri mư do\ng yăng Rlung. Hôm yăng Rleng do\ng ăp lễ hội têh, yăng Suh mư wơt năch oh nô, băl mpôl n’hanh yăng Ndrang do\ng ăp wât [ư mir ba, m’ham ba mhe. Tâm mham ba mhe, bu rgum đah ndrănh yăng gay nt^m ntăn kon sau nti nsơm, [ư sa. Nar m’ham ba mhe, nu^h Bunong rgum rnăk wâl, rnoi mpôl. Aơ lah nău khlay ue\h ơm mô dơi roh, dơi u che bah kăl e lah neh du ndoh, prăn pơh njăr”.

Yăng Ndrang nu^h Bunong

Đah nu^h Bunong uănh yăng lah du drăp ndơ n’hanh mât ndray yăng du\t ue\h, ăp tơ\ geh nău tâm rnăk wâl mham yăng, nkre yăng lah drăp ndơ mô dơi mô geh tâm ăp lễ hội [ư brah ăp yang. Yuh H’Trong Yuh Yuh ta thôn Phú Lợi, xă Quảng Phú, nkuăl Krông Nô, n’gor Dak nông an g^t: yăng way do\ng n’gôn ndrănh, lah ndơ ngêt gay nsơr an yang n’hanh do\ng tâm nău rêh gu\ âm nsum mpôl. Aơ lah du ndơ gay tâm nđu\r đah brah yang, geh nău ue\h nău way ơm bah nu^h Bunong.

“Yăng ndrănh tâm nău rêh nu^h Bunong mô dơi ntlơi. Yăng mô dơi mô geh tâm rnăk wâl he, yăng geh mro, gâp mô dơi ntlơi yor pơng geh bah u che, me bơ\ gâp hôm. Yăng ndrănh du\t khlay tâm ăp nău wât săk tâm rnăk wâl, [on lan, lễ hội têh jêt yăng dơi do\ng le\ rngôch tâm nău rêh ăp nar bah he

Gay [ư du yăng ndrănh kah pư năch mô lah ôp brah kuăl yang tâm năm lah n’gôn ndrănh du\t jo\, đah âk gưl. Du yăng ndrănh n’gôn do\ng tâm ăp nar êng êng. Nô Y Nai, ta thôn Phú Lợi, xă Quảng Phú, nkuăl Krông Nô, n’gor Dak Nông lah.

Yăng Ntang ngêt [ư lăp jay mhe nu^h Bunong

“Yăng jêt ngăn bôk năp [ư lih kon sau, wât săk n’hanh ăp nău [ư jêt tâm rnăk wâl. Đah Bunong he pơng khlay ngăn lah jă năch đah yăng Ruh. Hôm đah nău way he kăl e yăng Prum, yăng đan, ndrănh yăng gay pư năch têh kuăng, ne\ lah du gâl pư năch, hôm du gâl [ư wât săk, nsăt rhe n’hanh mham ba mhe”.

Nar aơ, yor khuch bah nău tâm ntưp, văn hoá ăp rnoi mpôl nău tăch rwa\t, tâm rgâl n’hanh do\ng yăng tâm nău rêh nu^h Bunong mô hôm âk kơt bah năp le\ roh rui. Yơn lah tâm ăp lễ hội n’hanh nău gu\ âm bah kônh wa mô dơi mô geh ndrănh yăng dơi n’gôn tâm ăp yăng yău. Nu^h Bunong g^t wât prăp, mât ndray nău ue\h ơm bah nơm.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja