VOV4.M’nông: Rơh rlau aơ, yor geh nau khuch bah srê Covid-19, nau kan bonh đă gay yur mham kơl an bah n’gor Dak Lak geh nkol, leo tât nau mô to\ng mham kơl am kơl an tâm nau kan săm ji. Yơn ndrel nau nsôih bah ntu\k kan Huyết học yur mham ndrel Rnâng kan yur mham kơl an ăp gưl, ngăn lah nau mi\n ueh tâm nau kơl an nu\ih bah [on lan, nu\ih tât râng yur mham kơl an tâm yan srê hôm geh âk, rgop rnoh mham ân nau u\ch kơl an săm ji tâm ăp ngih dak si tâm n’gor.

{ư ti\ng nau rđau mrô 16 bah Thủ tướng Chính phủ mpeh nau tâm nkhah nu\ih gay ma njrăng rdâng srê Covid-19, nau nchrăp yur mham tâm khay 4 bah ăp rmôt kan ko\ geh nsru\\ng. Rnôk nê, rnoh mham ndrel ăp ntil bah mham tâm ntu\k mât prăp mham gay ma yur an n’gor Dak Lak knu\ng hôm 300 đơn vị, tâm rnôk êng nau u\ch do\ng săm nu\ih tâm Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên lah 70 đơn vị mham du nar. Gay rdâng đah nau tât bah năp măt, Ntu\k pă yur mham kơl an bah n’gor ho\ kơl nau do\ng rnoh mham hôm e nê gay ma săm. Ăp nu\ih ji geh rek răm ri rnơm tâm rnoh mham aơ kơl an tă bah “ntu\k prăk mham rêh” ndrel kuăl jă nau kơl mham bah nu\ih tâm rnăk vâl. Kơt ri, lah mô geh nau ntop pă tay mham, ngih dak si mra rdâng đah nau mô to\ng mham. Ăp nu\ih geh kơl rek săm mô geh mham, mra khi\r, ê nkoch tât nu\ih geh nau ji jru ân geh ntop tay mham gay ma rêh tay.

Bah năp nau nê, Ntu\k kan têm mham ndrel yur mham kơl an ho\ njoăl săm [u\t tât N’gâng kan dak si gay ma tâm nchră nau ân UBND n’gor ntơm leo nau kan lo\ yur mham kơl an. Nkre tâm rgop nsum đah Rnâng kan rđau nau kan yur mham n’gor n’hao nau nkoch mbơh, kuăl jă nau lăp kơl an, rgop n’hâm tă bah [on lan, nsôih râng yur mham, pă nau jêr đah ăp ntu\k ngih dak si tâm rnôk geh khuch bah srê.

Mplơng nau kuăl jă yor nau kơl an, ăp kơn [on lan tâm n’gor Dak Lak ho\ nsôih kơt ti\ng. Jêh ri geh nau ân bah UBND n’gor mpeh nau lo\ yur mham, knu\ng tâm 2 nar [ư, Ntu\k kan rgum mham ndrel yur mham ho\ rgum geh 500 đơn vị mham ndrel tât rnôk aơ, Ntu\k aơ ho\ to\ng dơi nau u\ch săm ji ân nu\ih ji.

Aơ lah rơh tal 2 yuh Hồ Thị Thuý Toàn, nai nti ngih săm [u\t Tỗ Vĩnh Diện, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak râng yur mham kơl an. Bol ma mô geh tâm rnoh nu\ih râng yur mham rơh aơ, yơn yor u\ch rgop n’hâm bah nơm tâm rnôk râng srê Covid-19, yuh Toàn ho\ đăng ký êng. Yuh Hồ Thị Thuý Toàn, nkoch:

‘Gâp râng yur mham kơl an rơh aơ lah rơh tal bar. Ntu\k kan geh nau nchrăp lah 3 nu\ih hăn, yơn gâp lah nu\ih u\ch hăn yur êng. Gâp mi\n ăp nu\ih dôl ma lơh rdâng dah srê ji, tâm rnôk rnoh mham mô to\ng yor ri ma moh nau dơi kơl ri gâp kơl, moh nau geh dơi [ư tâm nau dơi bah nơm ri gâp mra [ư”.

Ti\ng wa Nguyễn Đức Phú, Chánh văn phòng Rnâng kan rđau nau yur mham kơl an n’gor Dak Lak, bah năp aơ, rnôk ê geh srê Covid-19, tâm du đê| nkuăl, rnoh nu\ih hăn yur mham ê geh to\ng nau nchrăp, yưn rnok geh srê ri, rnoh nu\ih hăn yur mham bah ăp nkuăl aơ ri lơn ma âk. Rnoh mham geh rgum si\t geh âk ndrel rlet nau nchrăp. Nau nê ân saơ nuih n’hâm ueh ro\ng kơl an đah nu\ih ndrel ma nu\ih mro geh nau ueh. Rnôk mâp nau khuch ri ăp nu\ih mra kơl an. Wa Nguyễn Đức Phú lah rjăp:

‘Ta Dak Lak, geh nau kơl an bah âk nu\ih, bah [on lan, cán bộ, nu\ih pah kan ndrel rmôt tahen nsôih râng yur mham kơl an, yor ri ma ntơm bôk năp tât rnôk aơ ho geh [ư 15 tơ\ hăn yur mham, ndơn geh nklăp 6000 đơn vị mham. Tâm nrôk aơ, rnoh mham ndơn geh tong dơi nau u\ch kơl săm nu\ih ji”.

Gay đăp mpăn ân nu\ih [on lan rnôk yur mham kơl an tâm rnôk srê Covid-19, Ntu\k kan yur mham kơl an ho\ ntoch jong nar yur kơl. Bah năp nơh, 300 tât 400 đơn vị mham mra geh so\k tâm mông ôi, ma rnôk aơ, ân geh [ư ntơm 2-3 nar gay đăp mpăn mô geh rgum âk nu\ih tâm rnôk nê. Tâm rnôk rnoh nu\ih râng yur ri âk, ntu\k kan mra pă jêng âk ntu\k gay ma so\k mham, pă ntop nar ân tâm di đah ăp rmôt tât đăng ký yur mham gay ma der nau kâp. Nai dak si Trần Thị Kim Hồng, Groi Giám đốc Ntu\k yur mham kơl an n’gor Dak Lak ân gi\t:

‘Ti\ng nau năl bah gâp, nuih n’ham yur mham kơl an bah nu\ih [on lan Dak Lak ueh âk ngăn. Lah geh nau ntru\nh đă yur mham kơl an, geh âk nu\ih bol ma mô geh tama nroh moh săk đă hăn, yơn lah ko\ đăng ký râng yur mham. Mô lah âk nu\ih hôm kuăl điện thọai ôp gâp ho\ geh nau mô to\ng mham jêh đo\ng lah mô? Rnoh mham bah nơm ri ân geh  ntop tay mham gay ma bonh đă nu\ih tât yur kơl an. N’ăp ma rnôk cán bộ nai dak si, rnôk geh nau mbơh yur mham lah bu mra tât râng yur nkre”.

Tâm yan srê Covid-19, geh âk nau kan kơl an ho\ ntơm njêng ndrel ma rêng hvi, ntoh ueh ngăn lah nau ueh ơm “u\ch ro\ng kơl an”, “n’ha ueh nku\m n’ha sat” bah nu\ih [on lan Việt Nam, tâm nê geh nuih n’hâm yur mham kơl an nu\ih lah nau ueh khlay bah [on lan nơm. Rnơm geh nau kan bah ăp ntu\k kan, nau tâm ban nuih n’hâm kơl an bah nu\ih [on lan,  nau pă mham kơl an nau săm nu\ih tâm ăp ngih dak si tâm yan geh srê hôm geh đăp mpăn, rgop nau mât n’hâm soan ân [on lan tâm n’gor. Đah nuih n’hâm nê, ngăn lah nơm mra geh dơi rlet rlau ăp nau khuch bah srê ji./.

Yur an mham mô knu\ng lah du nau nău ue\h khlay [ư nuih n’hâm kơl nu^h, tâm yô| tâm kơl bah rnoi mpôl Việt Nam ma nău [ư aơ hôm ns^t âk nău ue\h an săk soan n’hanh nuih n’hâm bah nu^h yur. Yơn lah, gay mât njrăng săk soan rnôk yur an mham, lơn lah tâm yan srê Covid-19, nu^h hăn yur an njrăng nău nău bah kơi aơ:

Tât rnôk a[aơ hin, mham lah chế phẩm sinh học mô ho\ dơi nkra njêng. Yor nê, yur an mham lah trong ngoay dơm gay kơl rêh ăp nu^h yur an mham.

Nu^h yur mham an lah nu^h ngăch dăng, n’ăp săk soan n’hanh nuih n’hâm. Mpeh năm deh, bu klô bah 18-60 năm; bu ur bah 18-55 năm, mô geh ntưp ăp nău ji tâm tưp bah trong mham kơt viêm gan B, C, giang mai, HIV… tâm [ah đah ăp rơh yur mham lah 3 khay.

Kơt ăp ndơ tâm săk, mham rgâl mro, dơi rgâl mhe, luh deh ăp nar. Rnôk jêh yur mham, mham ta klơm, lăch mbra dơi ntrôl trong mham gay tâm pă rnoh mham le\ yur. Jêh ne\, glô, nting mbra n’hao nkra njêng mham, dơi âk bah 4-10 tơ\ nâm ơm gay ntrok an rnoh mham mhe an. Jêh đêt nar, săk nu^h yur an mham mbra plơ\ tay nâm ơm jêng geh âk nu^h le\ yur an mham rhiăng tơ\ hôm e ngăch dăng.

Rnôk hăn yur mham, nu^h yur geh du\t âk nău ue\h. bôk năp, dơi uănh nđôi săk soan, uănh nđoi ăp nău ji tâm tưp, ntưp bah trong mham. Tal 2, dơi uănh nđôi ăp nău ji ntưp kơt huyết áp, play nuih. Rnôk săk deh luh mham mhe, he mbra ngăch dăng lơn. Rlău ma nău ue\h đah săk soan, yur mham hôm geh nău ue\h nuih n’hâm têh, ne\ lah saơ ue\h an naư rêh jêng kon nu^h le\ kơl rêh ăp nu^h u\ch ham.

Kêng măng lor rnôk yur mham an săk nâm ơm, mô ngăr măng, mô ngêt ndrănh bia n’hanh mô sa ăp ndơ sa nju\ng, lăi. Kêng ôi lor rnôk yur mham an sa ôi đêt. Jêh rnôk yur mham s^t jay, an gu\ âm, ngêt sa nâm ơm, rlu rlău ue\h; dêr ngêt ndrănh bia, mô ăp nău [ư roh n’hâm soan, mô ji o\k kơt chưng play, ntrôl tạ, nchoăt… N’hao ngêt sam ntop kan an săk soan.

Tâm rnôk Srê Covid-19 hôm e, ăp nu^h bah kơi mô râng yur mham; nu^h geh saơ kơt duh, siăl, jêr nsôr; nu^h geh hăn rlău nkual srê; nu^h geh mâp đah nu^h ntưp mô lah ntôn ntưp Covid-19. Ăp nu^h ji ntưp Covid-19 le\ dơi săm bah ri bah kơi đêt ngăn 28 nar mư dơi yur mham. Rnôk hăn yur mham an wa\n bok put mbung, rao ty t^ng nău ntru\nh, mât tâm [ah đah nu^h êng đêt ngăn 2 mét n’hanh lơi ir nkoch bri.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja