Ở vùng cao Tây Bắc hiện nay, việc mua bán, sử dụng thuốc diệt cỏ đang diễn ra tràn lan, tùy tiện, với những hậu quả hết sức đau lòng. Chỉ tính riêng việc người dân dùng thuốc diệt cỏ để hãm hại nhau, hoặc tự tử, mỗi năm, Tây Bắc có tới hàng trăm người chết vì thuốc diệt cỏ. Việc kinh doanh và sử dụng tùy tiện thuốc diệt cỏ đã và đang dẫn đến hệ lụy: hủy hoại sức khỏe con người, hủy hoại môi trường, và hủy hoại thế hệ tương lai.

Căn nhà gỗ đơn sơ của gia đình anh Lò Văn Thót, ở bản Nậm Há 2, xã Noong Hẻo, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu, hơn ba tháng nay vắng tiếng cười kể từ khi vợ anh là chị Lù Thị Thơm tự tử bằng thuốc diệt cỏ. Vắng mẹ, hai đứa con, đứa lớn 6 tuổi, đứa bé 3 tuổi, phải tự trông nhau để bố đi làm và bữa cơm thường ngày phải nhờ vào hàng xóm. 

Nhớ lại cái ngày định mệnh, nước mắt lại ứa ra trên khuôn mặt sạm nắng của anh Lò Văn Thót: "Lần nào phun thuốc xong, còn thừa tôi đều bỏ vào túi để góc nhà. Cứ nghĩ thuốc diệt cỏ chỉ để phun cho đồng ruộng thôi nên khi phun thừa tôi cất đi để vụ sau dùng tiếp. Đâu ngờ vợ lấy thuốc đó uống để rời bỏ chồng con đi. Giờ thì ba bố con phải tự nuôi nhau thôi chứ biết làm thế nào...".

Một trường hợp đáng buồn khác, là vợ chồng anh Giàng Thánh Giống, trú tại bản Huổi Toóng 1, xã Huổi Lèng, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên. Vì mâu thuẫn nhỏ trong gia đình, vợ chồng anh đã pha 7 gói thuốc trừ cỏ AlyAlyalc 200WG hoạt chất Metsulfuron Methyl  20% (w/w) để uống.

May mà 10 phút sau, bà Mùa Thị Pài, mẹ đẻ anh Giống, phát hiện các con mình hôn mê nên gọi điện liên lạc với Trạm y tế xã Huổi Lèng. Cấp cứu và chuyển tuyến kịp thời nên 2 vợ chồng thoát án tử, giờ sức khỏe vẫn trong tình trạng rất yếu.

Bữa cơm đạm bạc của bà cháu Bàn Xuân Cải

Gần  2 năm sau ngày mẹ uống thuốc diệt cỏ để quyên sinh, bố bỏ đi biệt tăm, hai cậu bé Bàn Xuân Cải (10 tuổi), Triệu Quang Tiến (6 tuổi) ở thôn Khe Rồng, xã An Bình, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, phải nương dựa vào bà ngoại đã ngoài 85 tuổi để sống.

3 bà cháu mỗi tháng chỉ có 270 nghìn đồng nhà nước trợ cấp để mua gạo sống lay lắt qua ngày. Ngoài giờ học, hai cậu bé hái rau quanh đồi để nấu với muối trắng ăn cho trôi cơm. Hôm nào may mắn ra khe Rồng bắt được con cá, con tôm thì bữa cơm tươm tất hơn...

Nhìn hoàn cảnh ba bà cháu, xóm giềng  thương lắm, nhưng ai cũng khó khăn nên không giúp được gì nhiều. Các chị trong thôn cho biết: Bà Hoàng Thị Dé thương 2 cháu đang tuổi ăn tuổi lớn mà chẳng làm sao được, bà chỉ biết nhường căn nhà chật chội cho các cháu ngủ ngon giấc, còn bà ở chiếc lán dựng tạm cũ nát bên cạnh.

Với người dân vùng cao Lai Châu, việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật như thuốc sâu, thuốc diệt cỏ trong sản xuất nông nghiệp gầy đây phổ biến hơn. Do ý thức sử dụng, bảo quản nên những vụ ngộ độc xảy ra ngày càng nhiều. Nạn nhân người lớn có, trẻ em có, vô tình sử dụng có và cố ý dùng để tự tử cũng có.

Do phong tục tập quán, địa lý cách trở, xa các cơ sở y tế, đồng bào thường dùng cách chữa trị truyền thống cho uống thuốc lá cây rừng. Một số trường hợp, khi đưa được nạn nhân đến trạm y tế xã hoặc cơ sở y tế tuyến trên thì đã quá muộn. 

Ông Bùi Tiến Thanh, Phó giám đốc Sở Y tế, Giám đốc Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lai Châu, cho biết: Trong y học, các loại thuốc có thể gây ngộ độc, chết người đều được bán theo đơn, dưới sự chỉ dẫn của bác sĩ. Với thuốc bảo vệ thực vật, ai cũng biết độc tố quá cao, nhưng việc mua bán, sử dụng và quản lý lại quá dễ dàng. Khi sử dụng trên cây trồng, liều lượng phun, cách ly khi thu hoạch không đảm bảo. Đó cũng là nguyên nhân từ đầu năm đến nay, đơn vị đã tiếp nhận gần 40 ca ngộ độc thuốc bảo vệ thực vật:

"Tình hình ngộ độc đang gia tăng, đặc biệt là việc phun tẩm thuốc bảo vệ thực vật thiếu hiểu biết hoặc là cố tình. Thuốc bảo vệ thực vật hiện nay trôi nổi rất nhiều trên thị trường, người dân tự mua rất dễ, có thể mua ở chợ, mua ở quán, mua ở cửa hàng. Nếu ăn phải, nhẹ có thể cứu chữa được, nếu như liều lượng quá lớn, ngộ độc có thể suy thận, suy gan và chết".

Thuốc bảo vệ thực vật bán tràn lan ngoài chợ. Không ai để ý tới sự nguy hại của thuốc

Thạc sỹ Nguyễn Thế Dũng, Trưởng khoa Hồi sức – Chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Điện Biên, cho biết: 90% ca ngộ độc thuốc diệt cỏ có chất Paraquat đều tử vong khi đến viện, số còn lại khó có khả năng phục hồi được đưa về địa phương cũng tử vong thời gian ngắn sau đó.

Điều đáng lo ngại là trong 5 năm trở lại đây, xu hướng ngộ độc thuốc trừ cỏ tại Điện Biên đang có chiều hướng tăng, trung bình mỗi năm có từ 20 - 40 ca, riêng 8 tháng đầu năm 2017 đã tiếp nhận gần 30 ca. Cũng theo Thạc sỹ Nguyễn Thế Dũng, chất Paraquat trong thuốc diệt cỏ còn gây những di hại nguy hiểm cho các thế hệ tiếp theo nếu người ngộ độc qua cơn nguy kịch.

Được coi là chất cực độc, nhưng hiện nay việc mua bán, sử dụng thuốc diệt cỏ ở vùng cao Tây Bắc đang diễn ra một cách dễ dàng, công khai, với con số mỗi năm trên 500 tấn thuốc diệt cỏ được phun vào cỏ cây, đất đai và môi trường.

Và thực tế là thuốc diệt cỏ không chỉ được dùng trong sản xuất nông nghiệp mà nhiều người dân còn biến loại thuốc này thành “sát thủ” hủy hoại mạng sống hàng trăm con người mỗi năm. Việc mua bán, sử dụng tùy tiện thuốc diệt cỏ đã và đang dẫn đến hệ lụy: hủy hoại sức khỏe con người và hủy hoại môi trường sống, hủy hoại thế hệ tương lai.

Vậy, việc quản lý loại hàng hóa “Có điều kiện” này được các tỉnh Tây Bắc thực hiện ra sao? Mời đọc phần 2 của loạt bài “Thuốc diệt cỏ - sát thủ” vùng cao Tây Bắc”: “Thuốc diệt cỏ - Nhà quản lý ở đâu?”

Nhóm Phóng viên/VOV-Tây Bắc