Chiều đầu đông se lạnh giữa tháng mười, bà Lương Thị Đại, ở Noong Luống, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, ngồi bên chiếc bàn nhỏ quen thuộc miệt mài đọc, dịch, ghi chép lại những tài liệu chữ Thái cổ mà mình thu thập được. Đây là công việc mà bà dành hơn nửa đời người  để theo đuổi.

Những tập giấy dó nhàu nhĩ, sờn mòn, bạc màu theo năm tháng khiến những dòng chữ nhòe đi, khó đọc. Đôi mắt của người nghệ nhân già nhiều khi phải mở căng. Đối với bà Đại, công việc này không chỉ là niềm say mê đối với văn học dân gian từ nhỏ, mà còn là trọng trách của một người con dân tộc Thái trong việc nối truyền những nét văn hóa của cha ông để lại cho thế hệ sau.

Công việc - niềm vui của nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại

Một trong những cuốn sách chữ Thái cổ mà người phụ nữ này đã dành trọn hơn nửa đời mình để sưu tầm, dịch thuật

Nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại nói: "Chúng tôi quan niệm chữ Thái cổ là chìa khóa để mở hết tất cả những vốn quý văn hóa của dân tộc, vốn quý của cha ông để lại. Nhờ người Thái có chữ nên chúng tôi gìn giữ được rất nhiều tư liệu quý của cha ông. Nếu không có chữ mà chỉ bằng truyền miệng thôi thì sẽ không đầy đủ. Nếu mình không gìn giữ lại, không đi thu thập lại để mà giữ lại cho con cháu mai sau thì sẽ mất hết".

Hơn thế kỷ qua, hễ phong thanh ở bản làng nào có những bản chữ Thái cổ, có những người còn biết những nghi lễ của tổ tiên xa xưa là bà Đại tìm đến. Hành trang là giấy, bút, máy ghi âm, máy ảnh. Tư liệu mà bà thu thập là các lễ hội cổ truyền, các tác phẩm văn học cổ, các bản chữ cổ, những phong tục, tập quán sinh sống của người Thái đã và đang dần mất đi.

Và suốt từ năm 1963, khi đang công tác ở Phòng sưu tầm văn hóa của Ty Văn hóa Lai Châu cũ cho đến nay, bà Đại đã giữ lại được hàng ngàn sản phẩm văn hóa dân gian độc đáo của người Thái, cho xuất bản gần 10 đầu sách, với hàng ngàn trang viết về phong tục tập quán và tác phẩm văn học cổ dân tộc Thái nổi tiếng, như: “Tang lễ người Thái” (nghiên cứu, dịch thuật); “Tạo Sông Ca, nàng Si Cáy” (truyện thơ cổ, song ngữ Thái - Việt),  “Lời ca trong lễ hội xên bản, xên mường của người Thái” (Nghiên cứu), “Xên phắn bẻ”…

Với những cống hiến  đó, năm 2015 bà Đại được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú loại hình tiếng nói, chữ viết, tập quán xã hội và tín ngưỡng đầu tiên của tỉnh Điện Biên. Đầu năm 2017, bà được tặng Giải thưởng Nhà nước cho 3 tác phẩm sách quan trọng.

Đối với các đồng nghiệp đang làm việc trong lĩnh vực bảo tồn văn hóa di sản dân tộc của tỉnh Điện Biên, bà Đại không chỉ là người thầy đáng kính, một kho kiến thức sống mà còn là người truyền cảm hứng cho các cán bộ trẻ dám dấn thân, tiếp tục phấn đấu thực hiện tốt công việc khó khăn này.

Bà Đại chia sẻ một vài năm tới sẽ cho ra lò những đầu sách có sức nặng khác là “Chuyện kể bản mường” (Quán Tố Mướng) và “Lịch vạn niên” (Sổ Chóng Bang). Đây là 2 tác phẩm được nghiên cứu, dịch thuật dựa trên cơ sở những bản gốc cổ, mà ông nội bà - một thầy mo, đã gìn giữ và truyền lại cho bà trước lúc mất. Nghiên cứu những nét đặc sắc của ngành Thái trắng ở Mường Lay về 2 loại hình hát Then và Kim Pang Then, bà cho biết đã viết được tài liệu hơn 1.000 trang và gửi cho Hội văn học dân gian Việt Nam.

“Đào sâu suy nghĩ, đi thật nhiều, ghi chép thật nhiều” - đó là điều mà nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại đã và đang làm.

Vũ Lợi/VOV-Tây Bắc