Làm hương là nghề truyền thống từ nhiều đời nay của người Tày, Nùng xứ Lạng. Nén hương không chỉ gắn liền với văn hóa mà còn được coi là cầu nối cuộc sống hiện tại và thế giới tâm linh.  

“ Chợ phiên ngày bảy, ngày hai/ Không đi thì nhớ, đi hoài mỏi chân”- chợ Kỳ Lừa những ngày giáp tết náo nhiệt và sầm uất. Không chỉ độc đáo là chợ phiên lâu đời tổ chức vào các ngày 2 , 7 ,12, 17, 22 và 27 âm lịch hàng tháng, đây còn là nơi bày bán những mặt hàng dân gian truyền thống nổi tiếng bên cạnh các sản phẩm mới của thị trường.

Những người đến chợ phiên sẽ cảm thấy rất dân dã và gần gũi trước các mặt hàng như: đôi quang gánh, chiếc bu gà, lưỡi cày, lưỡi xẻng, con dao rèn thủ công, chiếc chạn gỗ hay cái thang tre mộc mạc…

Nhưng điều ấn tượng nhất có lẽ là mùi hương thảo mộc dễ chịu lan tỏa trong tiết trời se lạnh cuối đông. Những bó hương đều tăm tắp được bày bán ở mọi ngóc ngách của chợ. Đặc biệt, hương bày bán được làm hoàn toàn thủ công và gia đình ông đã 3 đời làm nghề này.

Ông Lương Văn Quỳnh, một người bán hương ở chợ Kỳ Lừa cho biết: gia đình ông gắn bó với nghề làm hương truyền thống từ mấy chục năm nay. Vừa bán ở chợ vừa giao cho nhiều nơi ngoài tỉnh và trong thành phố Lạng Sơn, chủ yếu là giao cho những người làm nghi lễ, thực hành Then; rồi những đám cưới đám hỏi của người dân.

Đa số người dân Lạng Sơn chỉ thích thắp loại hương này mà không dùng hương nơi khác; do hương ở những nơi khác có mùi khét, hương xứ Lạng ít khói, lại không ảnh hưởng đến sức khỏe.

Từ chợ Kỳ Lừa, đi một quãng đường không quá xa, rẽ vào một ngõ nhỏ thuộc khối 6 phường Đông Kinh, thành phố Lạng Sơn là đến một làng nghề sản xuất hương truyền thống tồn tại hàng trăm năm nay. Từ cổng, đến góc sân hay đầu hồi mỗi ngôi nhà, hương được người dân trải đều, dựng, phơi ngay ngắn trên những chiếc sạp tre.

(Từ cổng, đến góc sân hay đầu hồi mỗi ngôi nhà, nén hương được người dân trải đều, dựng, phơi ngay ngắn - Ảnh: VOV)

Hình thức không quá khác hương thông thường, nhưng nguyên liệu mới làm nên nét độc đáo của loại hương này.

Ngay từ đầu tháng, người dân đã tìm mua một loại tre (tiếng Tày-Nùng gọi là Mạy Mười) - loại tre dóng dài, thẳng làm chân hương; lên rừng tìm lá dính (còn gọi là lá Bơ hắt) có nhiều nhựa, mọc thành bụi ven khe suối. Ngoài ra, họ còn tìm vỏ cây nghiến đỏ, mùn cưa, cây thung... để tạo mùi.

(Loại lá dính được người Tày, Nùng sử dụng làm bột hương- Ảnh: VOV)

Trong làng, người già, người trẻ, ai cũng biết làm hương nhưng chủ yếu là phụ nữ do công việc đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mẩn. Những người làm hương lâu năm ở đây cho biết: làm hương gồm nhiều công đoạn như chẻ tăm, trộn bột, se hương,…  nhưng quan trọng và mất thời gian nhất là công đoạn phơi khô: nắng nhiều thì phơi một ngày, nắng ít thì phải phơi hai ngày tùy theo, cho đến lúc khô. Nhưng không được phơi nắng quá vì sẽ làm nứt hương, khi đốt, hương chỉ cháy được đến vết nứt là tắt. Nắng to quá thì phải đậy lại hoặc cất vào chỗ râm. Toàn bộ đều làm thủ công, không hóa chất.

(Ai cũng biết làm hương nhưng chủ yếu là phụ nữ do công việc đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mẩn - Ảnh: VOV)

Với người làm hương xứ Lạng: que hương là sự thanh bạch, không dùng tạp uế của trần gian. Chỉ dùng những loại cây trên rừng về làm bột hương rồi làm que hương cháy. Cũng giống như Phật giáo người ta dùng những thứ thanh tịnh nhất để dâng lên Phật Thánh.

Mỗi làng quê ở Lạng Sơn lại có cách làm hương khác nhau. Từ đời này qua đời khác, những người dân nơi đây truyền dạy nhau công thức, cách làm ra những que hương, dù công việc có phần bụi bặm, vất vả, nhưng nét đẹp truyền thống ấy vẫn đang được phát huy và gìn giữ.

(Nét đẹp truyền thống của nghề làm hương vẫn đang được phát huy và gìn giữ - Ảnh: VOV)

Cứ mỗi dịp tết đến xuân về, làng hương Đông Kinh lại tràn ngập không khí rộn ràng. Làng nghề làm hương truyền thống đã và đang góp phần bảo tồn những nét văn hóa tâm linh đẹp đẽ.

Những nén hương thắp lên cùng mùi thơm ngào ngạt trong những nếp nhà của đồng bào Tày, Nùng xứ Lạng như gợi lên trong ký ức mỗi người về khoảnh khắc sum họp quây quần bên gia đình trong đêm giao thừa hay ngày lễ tết đầm ấm, an vui./.

VOV Đông Bắc