Với trên 52.000 héc ta và chủ yếu được trồng ở vùng đồng bào Dao sinh sống, bình quân mỗi năm huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho khai thác trên 5 nghìn tấn quế vỏ các loại, tận thu trên 65 nghìn tấn cành lá quế, hơn 60 nghìn mét khối gỗ quế, đem lại doanh thu từ hơn 600 đến 800 tỷ đồng. Cùng với đó là hàng vạn người dân ở địa phương có việc làm và thu nhập ổn định.

Với diện tích quế như hiện nay, ở Văn Yên có khoảng 80% số hộ dân trồng hoặc có nguồn thu nhập từ quế.

Hiện đã có 86 doanh nghiệp, 29 hợp tác xã và trên 200 hộ gia đình sản xuất, kinh doanh các ngành nghề, sản phẩm hàng hóa liên quan tới quế, và với trên 50 dòng sản phẩm các loại như Quế khâu, Quế chẻ, Quế bào ống điếu, Quế khúc, Quế thuốc lá, Quế bột, tinh dầu quế... và các sản phẩm đồ thủ công mỹ nghệ từ vỏ Quế  độc đáo, có giá trị và mang sắc thái riêng của vùng đất Quế Văn Yên, trong đó có quế số 3.

Quế số 3 là loại sản phẩm được định hình, kẹp ép như hình số 3 từ vỏ quế. Đây là sản phẩm chất lượng cao bởi nguyên liệu đầu vào là vỏ quế được khai thác từ những cây quế có tuổi đời hàng chục năm. Do đó, hàm lượng cũng như chất lượng tinh dầu có trong vỏ quế cũng luôn đứng số 1.

Để làm được sản phẩm quế kẹp số 3, trước hết phải lựa chọn quế ở 8 xã vùng trọng điểm quế của huyện như Viễn Sơn, Đại Sơn, Nà Hẩu, Mỏ Vàng, Xuân Tầm… đã được chứng nhận chỉ dẫn địa lý.

Nhờ khí hậu và thổ nhưỡng, quế ở những địa phương này có độ tinh dầu cao, chất lượng vượt trội hơn quế một số nơi khác trong vùng. (Ảnh công nhân Công ty TNHH Quế Lâm xã An Thịnh sơ chế quế vỏ để làm quế số 3)

Quế kẹp số 3 tốt nhất là phải lựa chọn được cây quế già 30 năm tuổi trở lên, thân cao, thẳng; vỏ mịn, dày từ 1 đến 1,5 cm, tinh dầu từ 40-45% trở lên so với độ dày, có màu nâu đỏ tự nhiên. Người bóc phải tuân thủ theo các kích thước, kỹ thuật của người thu mua, khéo léo để không làm nứt vỏ thì mới có giá trị cao. (Trong ảnh: một người thợ đang định hình vỏ quế)

Cây quế càng lâu năm, vỏ càng dày, chất lượng dầu cao thì giá trị càng lớn, nhiều cây quế có giá trị tới vài chục triệu đồng. Với giá hiện tại, quế bẹ tươi loại 1 (tức là loại có giá trị cao nhất để làm quế số 3) có giá từ 70 đến 100 nghìn đồng/kg, chưa kể người trồng còn bán được gỗ, cành, lá quế.

Không giống các sản phẩm khác, sản phẩm quế kẹp số 3 có cái khó là làm sao để thanh quế được uốn theo hình số 3, đáp ứng được theo nhu cầu của thị trường xuất khẩu.

Để tạo dáng, vỏ quế tươi sau khi thu mua về được phân khổ theo quy cách, tề bỏ phần vỏ ở hai đầu thanh quế để lộ ra phần dầu và không bị vỡ khi tạo hình.

Người thợ làm sản phẩm quế số 3 phải khéo tay, tỉ mỉ trong tạo khuôn, néo buộc... để quế khô dần, tránh ẩm mốc ở phía trong vỏ và giữ được hàm lượng tinh dầu cao nhất.

Theo các thợ làm quế số 3 chia sẻ: Kẹp quế có 4 công đoạn, đầu tiên là “lên cây”, sau khoảng 3 ngày thì qua công đoạn xiết lạt, 2 ngày tiếp nữa là đến công đoạn gọi là “nước nhất”, bắt đầu từ “nước nhất” đến “nước nhì” (ép quế hình thành số 3) thời gian dài bao lâu phụ thuộc thời tiết. Thông thường 4 công đoạn này mất khoảng nửa tháng.

Điểm đặc biệt của loại sản phẩm này là không được tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời để tránh bay hơi tinh dầu. Vì vậy, sau khi định hình, quế số 3 được phơi trong nhà có mái che, nơi khô ráo, tránh gió để hạn chế sự giảm sút lượng dầu. Khoảng 2 tháng sau là dỡ cây kẹp và thực hiện các công đoạn đánh bóng, cho vào bao bì.

Với cách làm công phu, tốn nhiều thời gian này, sản phẩm quế số 3 Văn Yên có những đặc thù riêng biệt, giá trị tăng lên rất nhiều so với quế vỏ thông thường, vì vậy chủ yếu phục vụ cho xuất khẩu sang các thị trường như Nhật Bản, Ấn Độ, Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)...  sử dụng trong y học, chiết xuất tinh dầu làm nước hoa cao cấp, gia vị, trang trí trong gia đình...

Với diện tích và sản lượng hiện có, cây quế đã và đang góp phần quan trọng vào xây dựng và phát triển kinh tế- xã hội của huyện Văn Yên, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống chỉ còn 18% trong năm 2021.

Để nâng cao hơn nữa giá trị của cây quế, mở rộng thị trường cho các sản phẩm quế, hàng năm huyện Văn Yên đều tổ chức các hoạt động giới thiệu, quảng bá, đặc biệt là Lễ hội Quế với nhiều nội dung hấp dẫn, mới lạ như: Dâng hương ông Tổ trồng quế; Triển lãm máy móc, nông cụ trồng chế biến quế; Hội thảo nâng cao giá trị quế; thi chế biến các sản phẩm từ quế…/.

 Thừa Xuân/VOV Tây Bắc