Khi anh chàng mồ côi lớn lên thì mẹ anh mất. Anh rất thương cha và đã đi lên rừng tìm cha, anh tìm thấy cha là một con nai già. Cha anh đã biến thành nai lên rất sợ chó. Anh về bảo cả bản giết hết chó đi để đón cha về nhà. Cha anh về đến nhà, do tò mò nên đã mở vung chiếc nồi đang sôi sùng sục trên bếp lửa, thấy cái mõm chó trong nồi đang nhe hai hàm răng, tưởng sắp bị chó cắn nên vội chạy lao ra ngoài cửa, bị vướng vào cửa gãy mất một bên sừng.

Sau đó, anh chàng mồ côi lại lên rừng tìm cha lần nữa, nhưng nai già bảo không về nữa vì đã quen ở trong rừng rồi. Nai già dặn anh là "Con về nhà hãy lấy dây về buộc chiếc sừng gãy đó kéo đi, bị mắc đâu thì làm ruộng, vướng đâu thì làm rẫy".

Anh chàng mồ côi về nhà làm theo lời cha dặn. Anh kéo chiếc sừng nai đi bị vướng vào cột nhà sàn chỗ dưới gầm cầu rửa của nhà bà góa, anh xin bà góa lấy chỗ có vũng nước dưới cầu rửa đó để làm ruộng. Thửa ruộng rộng chỉ bằng chân chim nhưng khi đến mùa lúa chín thì gặt hết ngày này sang ngày khác, mãi vẫn không xong.

Một hôm có bảy cô tiên từ trên trời đi xuống hái dâu, anh chàng mồ côi kể với các cô tiên về thửa ruộng hái không bao giờ xong của mình. Các cô tiên nghe xong bèn đổi cho anh đi hái lá dâu để các cô tiên gặt lúa giúp anh. Các cô tiên gặt đên đâu thì ngoáy tai lấy dáy tai của mình nhét vào ống rạ đến đó nên lúa không ra nữa, chẳng mấy chốc thửa ruộng đã được gặt xong.

Ngày nay, trong ống rạ vẫn còn những miếng lụa trắng rất mảnh, chính là dáy tai của các cô tiên ngày xưa. Còn anh chàng mồ côi mang túi đi hái lá dâu thì thấy trong mỗi cái túi có một đôi cánh rất đẹp, anh đã lấy đôi cánh đẹp nhất đem cất lên mái nhà. Đến khi chàng mồ côi hái dâu xong, chàng liền giao những túi lá dâu cho các cô tiên, các cô tiên nhận lại túi cùng đôi cánh lại bay về trời.

Nhưng riêng nàng tiên út vì bị mất cánh nên đành ở lại kết duyên với anh chàng mồ côi. Vợ chồng anh sau này sinh được hai người con trai... Mọi niềm vui nỗi buồn đến với anh chàng mồ côi bắt đầu từ đó, câu chuyện rất dài.

Người Tày thường lấy câu của nai già nói với con trai "Cặm hâư hết nà, cà hâư hết lảy" (Mắc đâu làm ruộng, vướng đâu làm rẫy) để làm phương châm sống. Quan niệm đó rất giống với quan niệm hiện sinh của thời kì hiện đại ngày nay. Hoặc khi "Pửt Luông nói Coóc mò dọ pây nả, Cần lủc pjạ lẻ thai" (Sừng bò chĩa về đằng trước, Ai con mồ côi thì phải chết) nhưng anh chàng mồ côi đã nói lại rằng: "Coóc bẻ vẹ pây lăng, Cần lầư hôm hăng lẻ đảy" (Sừng dê chĩa về phía sau, Ai mà dũng mãnh hơn sẽ thắng)... Triết lý sống cuối cùng là phải can đảm và mạnh mẽ. Triết lý sống đó đã được người Tày xưa nay luôn làm theo.

Dương Thuấn (Trích Văn hóa Tày ở Việt Nam và tiến trình hội nhập thế giới)