On veăng ngoh A Trung, nâ Y Đếp kuăn ngo Rơteăng, ối a pơlê Đăk Rong, cheăm ki kơtiê xahpá má môi Đăk Pơxi, tơring Đăk Hà, kong pơlê Kon Tum ai 8 ngế kuăn. Kuăn hên, tơdroăng cheăng kâ kơtiê xahpá pro tơdroăng rêh ối rêm hâi dêi rơpo\ng hngêi pú pêi to klâng chiâk [ă  pế pơchên hmê kâ, cho ‘’tíu ki tơngah’’ mâu rôh kâ hmê kơchâi kong. Pá puât tơmeăm ki kố ki mê ôh tá ai hiăng tơdjâk kân troh ivá rêm ngế tung rơpo\ng hngêi, malối cho vâi ‘ne\ng. Xua mê, mơhé hngêi vâ hơngế ing cheăm troh 10km la môi tơdroăng cheăng ki ngoh Trung prế nâ Đếp hmâ pêi rêm hâi pro ti lâi vâ ăm dêi mâu kuăn ‘ne\ng châ lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng. Ngoh A Trung ăm ‘nâi, hngêi trăng kơtiê la ai theh khăm pơlât kơdroh iâ tơdroăng ki tô tuăn tung khăm pơlât:

‘’Rơpo\ng hngêi ai 8 ngế kuăn ôh tá ai liăn. Baoh hiêm khăm pơlât tung rơpo\ng hngêi prếi on veăng ai tu\m tâi tâng. Tâng châi tamo kô ai baoh hiêm [ok thái pơkeăng khăm ăm kuăn, ăm nôu pâ, ăm pơkeăng ôu gá chía kơdroh iâ’’.

Cheăm Đăk Pơxi, tơring Đăk Hà ai 9 thôn pơlê [ă lối 4.000 pơ’leăng mâ mơngế, kuăn ngo Rơteăng châ 99%. Rêh ối tung kơpong ki pá puât, tâi tâng rêm ngế kuăn pơlê tung cheăm xuân châ ăm theh khăm pơlât tê kơtê ing hngêi rak liăn tơnêi têa. Riên troh tâi khế 9 hơnăm kố, hngêi pơkeăng cheăm Đăk Pơxi hiăng tơdah khăm pơlât ăm vâ chê 10.000 hdroh ngế châi tamo, tung mê ai 63 ngế pơtroh pơlât a hngêi pơkeăng râ kơpêng. Mâu tơdroăng châi ki hmâ hlo cho êi krôk, êi tơxui xôu, mâu tơdroăng châi a kéa môi tiah the\n [ă hên ki ê. Nâ Y Bă, Ngế pơkuâ hngêi pơkeăng cheăm Đăk Pơxi ăm ‘nâi, kơnôm ai theh khăm pơlât, châ kơdroh ôh tá êa nâp liăn sap ing 80% troh 100%  kơxo# liăn khăm, mê kuăn pơlê tung cheăm ki ai liăn vâi hriăn tơmâng khât troh dêi ivá.

‘’Ai theh khăm pơlât kuăn pơlê ôh tá êa tô tuăn ‘na kơxo# liăn, kuăn pơlê hmiân tuăn. Tung hơnăm 2018 kố, nôkố kơxo# mơngế khăm pơlât hiăng tâk vâ chê 10.000 ngế. Tâng vâ pơchông [ă hơnăm hdrối mê hơnăm kố gá tâk lối tâ 1.000 ngế, nôkố hâi teăm tâi hơnăm. Tiah mê ki hlê ple\ng dêi kuăn pơlê nôkố ‘na rak ngăn ivá vâi hiăng châ tơmâng khât tâ nếo, tơmâng khât troh ivá dêi tơná tâ’’.

Kong pơlê Kon Tum nôkố ai lối 265.000 ngế kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ai theh khăm pơlât, châ 95%. Ai mâu tơring, môi tiah Kon Plông, Tu Mrông châ 100%. Tơdrêng [ă tơdroăng pêi pro ki xúa ing tơdroăng khăm pơlât [ă [aoh hiêm, mơngế ki châi tamo cho mâu kơtiê a kong pơlê ối châ mâu kăn veăng kum liăn tung pơla khăm pơlât [aoh hiêm ăm mâu kơtiê, kơxo# liăn chơ mâu ngế châi tamo, kơxo# liăn khăm pơlât pak^ng kơxo# liăn ăm dêi dêi Khu rak liăn ‘măn kơd^ng [aoh hiêm khăm pơlât. Pak^ng mê, rêm hâi ngế ki châi tamo kô châ kum 41.700 liăn kâ kế. Chât hơnăm pêi cheăng ‘na khăm pơlât tung kơpong kuăn ngo, [ok thái pơkeăng Phạm Văn Khương, Tíu xiâm ngăn pơkeăng dêi tơring Đăk Hà tối tiah kố:  

‘’Tung khăm pơlât ivá tâi tâng kuăn pơlê, ki kal a kơpong kong ngo cho rak ngăn ivá ăm mâu ngế kuăn ngo cho môi tơdroăng pơkâ ki kal dêi Đảng, Tơnêi têa tơmâng khât troh tơdroăng to\ng kum ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, xua mâu kuăn ngo [ă mâu ngế kơtiê kơxo# liăn ăm khăm pơlât gá iâ, la liăn ki khăm pơlât liăn kơnâ hlối hên. Đảng, Tơnêi têa tơmâng khât mê chiâng tơ’lêi hlâu ăm mâu ngế châi tamo hmiân tuăn pơlât a hngêi pơkeăng’’.

Vâ rế hên mơngế rôe [aoh hiêm khăm pơlât [ă kuăn pơlê cho kuăn ngo tâk troh 95% môi tiah nôkố, kong pơlê Kon Tum hiăng mơhnhôk tăng mâu khu xiâm. Tơdrêng [ă tơdroăng pơkâ to\ng kum 100% kơxo# liăn ing hngêi rak liăn Tơnêi têa [ă mâu rơpo\ng kơtiê, rơpo\ng hdroâng kuăn ngo ki rêh ối a kơpong pêi cheăng kâ pá puât, kong pơlê hiăng mơhnhôk tăng ing mâu khu tơru\m cheăng, kơvâ [aoh hiêm pơlê pơla xua kơxo# liăn ‘măn kơd^ng ki rơlối vâ rôe theh khăm pơlât ăm mâu rơpo\ng vâ chê kơtiê, rơpo\ng kuăn ngo. Pôa Võ Công Đức, Kăn pho\ ngăn ‘na [aoh hiêm pơlê pơla kong pơlê Kon Tum ăm ‘nâi, tíu pêi cheăng xuân môi tiah mâu kăn kong pơlê dế pêi hên tơdroăng cheăng vâ pêi tiô pơkâ 100% a kuăn pơlê kuăn ngo kô ai theh khăm pơlât.

                                                                                                                                                                                                                                       ‘’Vâ ai hên châ 100% ngế kuăn ngo ai theh [aoh hiêm khăm pơlât, Kơ koan {aoh hiêm pơlê pơla tơru\m [ă mâu kơvâ cheăng tơdjâk troh tơku\m pêi tơdroăng hnê tối. Vâ mâu ngế kuăn ngo ki ôh tá xê kơtiê châ tơnêi têa kum rôe ăm ph^u khăm pơlât, xâu drêng lơ ai tơdroăng châi tamo râ ‘lo vâ kum kơdroh iâ ki pá puât ăm rơpo\ng hngêi. Pêi tro hnoăng cheăng pro ăm theh [aoh hiêm khăm pơlât vâ teăm ăm mâu kuăn pơlê kuăn ngo. Mơhnhôk veăng kum dêi mâu khu tơru\m cheăng, mâu ngế veăng kum rôe theh [aoh hiêm khăm pơlât ăm kuăn pơlê ki rêh ối a kơpong ki ôh tá xê kơtiê xahpá ki ôh tá xê mâu ngế ki châ to\ng kum’’.  

Kơnôm ai theh [aoh hiêm khăm pơlât, mâu kuăn ngo a kong pơlê Kon Tum nôkố hiăng châ tơmâng hên tâ nếo troh tơdroăng rak ngăn ivá mo le\m. Tung 9 khế hiăng luâ, lâp tung kong pơlê ai vâ chê 115.000 hdroh ngế kuăn ngo lăm troh a hngêi pơkeăng khăm pơlât [ă tâi tâng kơxo# liăn lối 44 rơtal 500 rơtuh liăn. Tơdroăng kong pơlê Kon Tum pêi tro ‘na [aoh hiêm khăm pơlât [ă kơpong hdroâng kuăn ngo hiăng veăng kum pro tơniăn kal kí, rêh ối pơlê pơla [ă mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối dêi kong pơlê xông tơ-[rê.

Khoa Điềm chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng