Mơ’nui hơnăm 2018, kong pơlê Dak Lak hlo hên ngế tro tâ pơrea\ng lo xêi a tơring {uôn Đôn. Tung pơla 2 khế sap ing châ hlo ngế tro tâ pơrea\ng apoăng, pơrea\ng kố hiăng tâ tú re\ng tung lâp tơring [a\ 70 ngế nhôm tro tâ pơrea\ng lo xêi, tung mê ai 25 ngế dương t^nh [a\ virus lo xêi. Drêng ai tơdroăng kố, kơvâ ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât kong pơlê Dak Lak hiăng po rơdâ hên túa hbrâ mơdât ki tơtro, kơdroh pơrea\ng xông tâ tú rơdâ. Laga pơrea\ng xông tâ tú bu kơdroh tung pơla lối 1 khế [a\ nôkố pơxiâm tâk nếo sap apoăng hơnăm 2019.

Khoa pơlât vâi hdrêng, hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, bu tung 2 khế apoăng hơnăm kố, hiăng tơdah [a\ pơlât ăm lối 40 ngế tro tâ pơrea\ng lo xêi, tung mê ai 6 ngế châi râ môi tiah: tro tâ pơrea\ng ó, êi xôu, êi troăng hiêm [a\ hía hé. Ing séa ngăn tơdroăng tâ tú pơrea\ng apoăng, mê tâi tâng mâu vâi hdrêng ki châi mê pơrá tá hâi pâk pơkeăng vaccine lơ  pâk tá hâi tu\m pơkeăng vaccine. Ki rơhêng vâ tối ai mâu vâi hdrêng tá hâi troh hơnăm pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng lo xêi xuân hiăng tro tâ pơrea\ng xua ing châ nôu ôh tá ai ivá hbrâ mơdât pơrea\ng. Tiên sih Trần Thị Thúy Minh – Kăn pơkuâ khoa pơlât vâi hdrêng, hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tối ăm ‘nâi:

‘’Ai môi tơdroăng ki phá tung roh kố cho ai mâu vâi hdrêng tá hâi troh hơnăm pâk pơkeăng vacine hbrâ mơdât lo xêi hiăng tâ pơrea\ng, mê cho mâu vâi hdrêng dế sap ing 6 – 9 khế. Tiô tơdroăng gá, mâu vâi hdrêng kố kô châ rak vế xua ing ivá hbrâ mơdât pơrea\ng ing nôu. Laga xua ivá hbrâ mơdât pơrea\ng ing châ vâi hdrêng ôh tá tu\m lơ ivá hbrâ mơdât pơrea\ng ing nôu ăm kuăn ôh tá kâi [a\ pơrea\ng, xua mê nếo tâ tú pơrea\ng lo xêi’’.

Nếo lối 7 khế, tá hâi troh hơnăm pâk pơkeăng vacine hbrâ mơdât pơrea\ng lo xêi laga muăn Phạm Thiên Ân ối a cheăm Ea Khanh, tơring Ea H’Leo, kong pơlê Dak Lak hiăng tro tâ pơrea\ng lo xêi. Nâ Nguyễn Thị Thành, nôu dêi muăn Ân tối ăm ‘nâi ahdrối mot pơlât a Khoa pơlât vâi hdrêng, hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, muăn Ân tơngê, klêi mê rơpo\ng ai djâ muăn lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng tơring [a\ kơbong pơlât a pakong, klêi mê châ tối cho êi xôu, êi troăng hiêm. Bu drêng rơkong muăn âu, lâp châ lo khêi, tơngê râ đi đo mê rơpo\ng nếo djâ muăn koi pơlât a hngêi pơkeăng. Nâ Nguyễn Thị Thành hơ’muăn.

‘’Apoăng á lăm rôe pơkeăng tơngê ăm gá ôu laga ôh tá kâi kơdroh tơngê. Lăm khăm a [ok thái pơkeăng mê [ok thái pơkeăng tối gá êi  troăng hiêm. Ôu tơ’nôm 4 hâi laga rế hía rế râ, gá âu a rơkong xua mê á djâ gá lăm pơlât a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên’’.

Ki ê nếo cho muăn H’ Kỳ Vọng Êban, 13 khế, a cheăm Hòa Phú, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak tro pơrea\ng lo xêi [a\ châ pơlât vâ chê tơdế khế a Hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột. Laga, xua pơrea\ng êi xôi xua mê gá châ pơtroh pơlât a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Hdrối mê, muăn H’ Kỳ Vọng tá hâi pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng lo xêi. Nâ H’ Mê Ra Êban, nôu muăn H’Kỳ Vọng Êban, tối:

‘’Sap ing kot mâ mê gá hiăng ôh tá mo, hmâ tro châi tơdroăng kố tơdroăng tá. Troh hâi pâk pơkeăng mê tơngê xua mê chiâng pơtê pâk. Drêng tro tâ pơrea\ng lo xêi, mê gá tơngê tô. Rơpo\ng djâ gá khăm pơlât a hngêi pơkeăng pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột mê [ok thái pơkeăng tối gá tơngê siêu vi. Vêh a hngêi ôu pơkeăng péa hâi laga ôh tá kâi le\m [a\ hlo mâ khêi. Rơpo\ng vêh pơlât a hngêi pơkeăng pơlê kong kơdrâm mê châ tối gá tro pơrea\ng lo xêi’’.

Tiô [ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh – Pơkuâ khoa nhi tổng hợp, hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tối, pơrea\ng lo xêi cho pơrea\ng ki ôh tá rơ-iô [a\ kô chiâng hbrâ mơdât [a\ túa pâk pơkeăng vaccine. Châ tơ-[rê ing tơdroăng pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng mê châ troh 95% vâi hdrêng ôh tá tro tâ pơrea\ng. Laga, hên nôu pâ hiăng lôi tơdroăng kố pro pơrea\ng lo xêi tâ tú rơdâ tung pơla kóo nah xua kố cho pơrea\ng tơ’lêi tâ tú [a\ mâu vâu hdrêng tá hâi ai ivá hbrâ mơdât pơrea\ng mê kô tơ’lêi tâ pơrea\ng.

Tiô xêo dêi Tíu xiâm khăm pơlât hbâ mơdât pơrea\ng kong pơlê Dak Lak, tung péa khế apoăng hơnăm 2019, lâp kong pơlê châ hlo vâ chê 160 ngế tơngê, lo khêi tung châ nhôm tro pơrea\ng lo xêi, tung mê ai 62 ngế châ mơnhên dương t^nh [a\ virus lo xêi. Pơrea\ng hiăng hlo tâ tú a 8/15 tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm, mê cho: Pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, mâu tơring: Ea H’Leo, Krông Bông, }ư M’Gar, M’Drak, Lak, Krông Ana, Krông Pa]. Tiô mâu [ok thái pơkeăng chuyên khoa, pơrea\ng lo xêi xông tâ tú tung mâu tơring pak^ng xiâm kối xua kong prâi mê ối ai mâu xiâm kối ki ê nếo ing tơdroăng kuăn pơlê xe\n ối hmâng vâ. Tâi tâng vâi hdrêng tiô nôu pâ xe\n ối hmâng vâ pơrá ôh tá châ pơkuâ [a\ ôh tá châ pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng tu\m, ki rơhêng vâ tối cho pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng lo xêi.

Mơhé cho pơrea\ng ki ôh tá rơ-iô lag pơrea\ng lo xêi cho môi pơrea\ng tơ’lêi tâ tú [a\ kô chiâng pro châi râ, tơdjâk troh ivá dêi vâi hdrêng. Vâ ‘nâi tơ’nôm ‘na pơrea\ng lo xêi xuân môi tiah túa hbrâ mơdât pơrea\ng kố, Tiên sih [ok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh – Kăn pơkuâ Khoa nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên hnê mơhno túa hbrâ mơdât pơrea\ng nhên tâ:

-Ô [ok thái pơkeăng! Lo sêi cho pơreăng  ki tiah lâi [ă xiâm ăm ‘nâi dei pơreăng kố ga ti lâi.

{ok thái pơkeăng Minh: Lo sêi cho pơreăng ki tâ tú ing troăng krôk, xua ing mâu têa pơtong pơchêh kơte#ng drêng ối a chê dêi rơpó. Xiâm apoăng pro ngế ki lo sêi mê tơngê iâ, kơ – o, lo têa môh, êi troăng krôk. Kơ’nâi sap 24-72 chô nếo hlo lo tum bhri hbríu  klêi mê ah gá hía gá lo môi tiah x^ng xoăn hơ’lêh dêi rơpó lo. Mê ki tum hbri hbríu xua lo sêi mê gá phá klâi tơdroăng ki pro lo sêi apoăng xua pro chiâng tơngê? {ă mâu tíu lo sêi xua ing tơngê, ki lo sêi mê gá gá pro tum khêi iâ, ah gá kô hía xêh oh tá hlo  xêt tíu mê. La lo sêi mê ôh tá kâi chiâng hía tâi mê gá kô ối ăm hlo tíu xêt a tíu ki lo mê prâp ki vâi hmâ tối dêi ki xêt dêi kéa klá, [ă ah gá kô hía xêh kơ’nâi 1 pơla măng t^ng. Mê cho mâu tơdroăng ăm hlo xiâm dêi pơreăng lo sêi.

-Tiô [ok thái pơkeăng, Ki xiâm ing lâi pro pơreăng lo sêi tâ tú rế hên tung mâu hâi achê pơla kố?

{ok thái pơkeăng Minh:  Pơreăng lo sêi nôkố dế hlo tâ tú rế hên tung lâp plâi tơnêi ôh tá xê to a tơnêi têa. Ki xiâm dêi pơreăng lo sêi cho xúa ing hyôh kong prâi tơ’lêi pro ăm virus xông tâ tú lơ xua ing tíu ai tru\m ing pơtê têa sêi tro pơchêh drêng ki mơdât xêt dêi vắc xin ôh tá tơniăn. Lo sêi ai péa tơdroăng ki tô tuăn xâu rơ iô, mê cho hên ngê stơ’lêi tro, môi ngế hâi ai miễn dịch kô tơ’lêi tro tâ tud lo sêi châ 90%. {ă drêng hiăng lo sêi kô tơ’lêi pro chiâng châi tơdroăng ki ê xua vi rus pro tơ’nhiê miễn dịch. Xua mê, lo sêi cho pơreăng ki rơ iô [ă vâi ‘ne\ng .

- Ô [ok thái pơkeăng! Drêng hiăng nhôm ngế ‘ne\ng hiăng tro tâ pơreăng mê nôu pâ thế pro ti lâi?

{ok thái pơkeăng Minh: {ă mâu pơreăng pro tâ tú ki ê, drêng hlo hiăng lo sêi ó mê nếo djâ ngế ‘ne\ng lăm pơlât a hngêi pơkeăng. La krê to pơreăng lo sêi, klêi vâi ‘ne\ng hiăng tro lơ nhôm hiăng tâ tú pơreăng lo sêi thế re\ng djâ vâi khăm pơlât, pơpok thái vâ khăm ngăn vâ ‘nâi râ lơ lôh vâ ăm pơlât koi a hngêi pơkeăng tơdrêng hlối.

- Ô [ok thái pơkeăng! Tơdroăng ki vâi ‘ne\ng tâ tú pơreăng lo sêi klêi mê mot pơlât koi a hngêi pơkeăng a khoa nôkố gá ti lâi  [ă pơlât pơreăng lo sêi mê ai tơdoăng klâi ki kal thế tơtro\ng?

{ok thái pơkeăng Minh: ‘na luât pơkâ, tâi tâng mâu vâi ‘ne\ng ki tro pơreăng lo sêi lơ nhôm lo sêi thế mot pơlât a hngêi pơkeăng vâ séa ngăn, pơlât mơhé lơ ai pro chiâng châi tơdroăng ki lâi. Laga, a Khoa Nhi tổng hợp, ngin tơdah xo pơlât hên vâi ‘ne\ng lo sêi ki pro vâi chiâng châi tơdroăng ki ê. Ki hên mâu vâi ‘muăn ki pơlât a hngêi pơkeăng to mâu ki hiăng râ, pro chiâng châi ki ê, chiâng êi xôu, êi tơxui xôu. Ki hên mâu vâi ‘ne\ng ki pơlât a kố hiăng dêi xôu, la hâi teăm ai ngếi ki lâi êi ngôa lơ pro châi tơdroăng ki ê tung rôh kố.

Xua lo sêi cho môi tung mâu tơdroăng ki pro kơdroh miễn dịch, xua virus lo sêi gá kâ mot tung châ mê chiâng pro ăm mâu ngế ki lo sêi chiâng pơlât hlối koi a hngêi pơkeăng  mê tơ’lêi tro rơ tốu tâ mâu ngế ki ê [ă drêng hiăng rơlốu cho hiăng  râ ó tâ mâu ngế ki ê, mê mơngế lo sêi kal thế châ pơlât ki hlối séa ngăn khăm ngăn krâu, pơlât pá tâ mâu ngế ki ê.

Vâ hbrâ ví [ă pơreăng lo sêi lơ rế tâ tú ó, pin hiăng pro chiâng môi kơpong klâ phá môi tơdroăng klâ ki tro kí vâ tơniăn ăm mâu vâi ‘ne\ng ki lo sêi châ klâ ối phá tơniăn, ôh tá chiâng tâ tú troh mâu ngế ki ê. {ă mâu vâi ‘ne\ng ki lo sêi xuân châ pro tơniăn. Tơkéa vâ tối  mâu vâi muăn kuăn cháu ki tro pơreăng lo sêi mot pơlât hlối koi a hngêi pơkeăng kô ôh tá châ tâ tú ăm mâu ki ê pơreăng lo sêi, xuân ôh tá tro tâ tú mâu tơdroăng châi ki ê. La tơdrêng [ă tơdroăng mê, pin kô hbrâ tu\m tơmeăm vâ pêi pơlât, pơkeăng ôu, pik pơlât [ă hbrâ mâu ngế cheăng ngăn pơkeăng mơdêk ki hbrâ rơnáu teăm pơlât prêi pơreăng lo sêi tung rôh kố.

- Ô [ok thái pơkeăng! Vâ ví tâ tú lo sêi mê [ok thái pơkeăng kô ai mâu troăng hơlâ ki lâi vâ hnê tối mâu tơdroăng ăm mâu ngế châi tamo,[ăng ré rôam dêi nôu pâ?

{ok thái pơkeăng Minh: Vâ hbrâ mơdât pơreăng lo sêi, mâu pôa pâ, jâ nôu thế tơtro\ng:

- Má môi cho thế pâk pơkeăng vắc xin lo sêi ăm vâi ‘ne\ng, pâk trum ki apoăng drêng vâi ‘ne\ng hiăng tu\m 9 khế, trum ki pá péa drêng vâi ‘ne#’ng hiăng châ 18 khế. Pâk pơkeăng hbrâmơdât lo sêi cho tơdroăng pêi pro ki tro má môi vâ hbrâ mơdât pơreăng ki rơ iô kố. Mâu vâi ‘ne\ng ki châ pâk mơdât lo sêi péa trum vắc xin lo sêi kô ai troh 95%  ngế ôh át lo sêi xếo mơhé vâ ối a chê ngế hi tâ hên.

-Má péa, ví pôi tá ối achê [ă mâu kuăn ‘ne#ng ki tâ tú pơreăng lo sêi lơ nhôm lo sêi. Má pái, vâ ví lơ nhôm châi râ ró, ví pơreăng lơ pro chiâng châi tơdroăng ki ê ah pro chiâng hlâ mơngế klêi kơ’nâi hiăng ‘nâi dêi kuăn tơná hiăng tro pơreăng lophá, khăm vâ ‘nâi nhên tơdroăng châi, tối túa pơlât. Teăm tơdrêng.

-Hôm mơnê kô [ok thái pơkeăng!

            A Sa Ly - Gương tơplôu [ă tơbleăng