Tung hngêi ối hiăng vâ tơ’nhiê, oh tá ai ki klâi, ôh tá ai tơmeăm khoăng ki kơnâ, pôa Sùng Giống Lù hơ‘muăn tối ‘na tơdroăng xôi kân dêi ngế muăn Sùng A Châu. Drêng nếo 18 hơnăm, Châu ai xôi pro pơlăm pơlối o kơdrâi, tro hngêi tơleăng pơkâ thế kroăng phâk 10 hơnăm.

Kơnôm tung pơla phâk rak pro tro luât, mê A Châu hiăng kơdroh hnăm kroăng phâk ối pá 4 hơnăm. Drêng hiăng lo ing hngêi phâk, ôh tá vâ mơ-eăm pêi cheăng kâ, A Châu tơru\m [ă mâu vâi pú ki ối tung hngêi kroăng phâk nah pâk chik ma tu\i.

Pôa Sùng Giống Lù ối pak^ng hngêi ki hiăng tơ’nhiê dêi Sùng A Châu.

Vâ ai liăn pâk ma tu\i, A Châu xo x^ng xoăng tê ma tu\i ăm mâu ki chik. Ai to lâi tơmeăm khoăng tung hngêi ga tê pơtâi, klêi mê tong tơmeăm kuăn pơlê.

‘’Tung hngêi dêi nôu pâ gá xo hên tơmeăm. Liăn ngân [ă mâu tơmeăm khoăng tung hngêi dêi nôu pâ ‘măn vâ xúa gá xo tâi tâng. Hngêi cháu Gia kố xuân tro hiăng hên tơmeăm [ă cháu Châu’’.

Ngoh Phàng A Là châ rế hrế hrối ối tung hngêi ki hiăng tơ’nhiê

Tối ‘na ngoh Phàng A Là, kot mâ hơnăm 1981 [ă mâi gá Cứ Thị Nô, kot mâ hơnăm 1982 hiăng chiâng mơngế ki chik drêng tu\m prếi on veăng kố xúa trếo ma tu\i vâ pơlât tơdroăng châi. Tiô rơkong ngoh Là tối, mâi ngoh tro êi tơxui pâu kuăn, tơná ngoh châi pơtok nong.  Tơmâng tiô rơkong mâu ngế tung thôn tối ki pơlât xêt ăm kơdroh châi mê [ă ma tu\i, prếi on veăng ngoh Là hiăng tê dêi ro vâ rôe ma tu\i vâ ôu.

Nâ Sùng Thị Chay lăm kơ’nêi kơpôu vâi vâ tăng liăn rôe phái kâ

Kơ’nâi 3 hơnăm pơlât, tơdroăng châi oh tá kâi prêi, trếo ki pâk mơngiơk rơbông mê hiăng hía tâi 3 ha chêk, 3 sào klâng, 2 to ro [ă 2 to kơpôu dêi rơpo\ng hngêi. Nôkố prếi on veăng dế ối pơlât mơgât chik a tíu pơtâp mơgât chik, ngăn ngoh Là châ hrế ối tung hngêi hiăng tơ’nhiê:

‘’Drêng hiăng pâk chik ôh tá kâi gât chik xếo á châi tamo hên, á hlo khéa kho ó păng ‘nâng, vâ lôi la ôh tá chiâng lôi mê pá ‘nâng. Rơpo\ng hngêi pa ai ki klâi xếo, vâ kro mơdro\ng môi tiah hdrối nah ôh tá kâi kro xếo. A pui vâ pro ti lâi vâ kâi lôi dêi ki chik mê, ôh tá hêng chik xếo ‘nâng la ôh tá kâi’’.

Ma tu\i xuân hiăng xo tâi tơdroăng rêh ối ki hơniâp ro dêi rơpo\ng nâ Sùng Thị Chay, xua kơnốu nâ chik ôh tá kâi gât. Sap ing tro chik ma mu\i, mâi nâ ôh tá vâ pêi cheăng. Tung rơpo\ng hngêi ai 5 sào tơnêi châ tơnêi têa ăm xuân hiăng tro mâi nâ tê vâ rôe ma tu\i.

Kơ’nâi kuăn lăm pêi cheăng vâi tăng liăn vâ rôe phái xuân tro mâi nâ xo phái ki mê djâ tê. Hên drêng ‘nâ mâi nâ troh dêi chôu ki hêng chik, pâ liăn dêi kơdrâi ôh tá châ, mê mâi nâ pâm dêi kơdrâi kuăn. 4 ngế kuăn dêi nâ hiăng pơtê lôi hriâm xua vâ lăm pêi cheăng vâi:

‘’Kơdrâi kuăn lăm pêi cheăng vâi tăng liăn vâ rôe phái la troh a hngêi tro gá xo phái mê djâ lăm tê rôe pơkeăng chik. Tơnêi têa kum liăn ăm rơpo\ng kơtiê xuân tro gá xo há liăn ki mê, tâng ôh, kơdrâi kuăn kơ tro gá tôu pâm’’.

Pôa Sùng A Thọ, Kăn hnê ngăn Chi [o# thôn Giang Đông, ăm ‘nâi: thôn kố ai 168 rơpo\ng tung mê ai 4 rơpo\ng ôh tá kơtiê. Kuăn pơlê a kố to mâu ki lo ing peăng kơnho\ng tơnêi têa troh ối akố djâ tơdroăng ki chik ma tu\i klêi mê hlối mơhnhôk mâu ki ê veăng chik, ‘măn kơtôa [ă tê rôe ma tu\i.

Nôkố tung thôn kố ai chât ngế ki chik ma tu\i vâi ối hriăn to vâ lăm tong tơmeăm vâi, pro tơxul tơxal tung pơlê. Tung hơnăm kố, ko\ng an cheăm hiăng châ rup 4 ngế ki tê rôe ma tu\i, pơto chơ tê ma tu\i hên sap ing 2 kơlêa troh a 1 rơpâu kơlêa ma tu\i:

‘’Tơdroăng ki chik ma tu\i ôh tá xê nếo to a chê kố djâ kuăn pơlê ki ê veăng chik, mê vâi hiăng hmâ chik dêi sap ing ối a peăng kơnho\ng nah, drêng mot troh a kố mâu kuăn pơlê kơtôa lăm vêh dêi pơlê vâ xo trếo chik.

Nôkố tơring cheăm hiăng tơmâng tăng rup hên mâu ngế ai xôi la ôh tá kâi châ rup phâk tâi hlối’’.

Ea Đah cho cheăm hơngế hơngo tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak. Pêi lo kế tơmeăm riên rêm hơmăm bú châ 25 rơtuh liăn. Lối 1/3 rơpo\ng tung cheăm kơtiê. Pôa Đinh Xuân Hạnh, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Ea Đah ăm ‘nâi, tơdroăng chik ma tu\i cho tơdroăng ki tô tuăn ó má môi a pơlê cheăm, pro chiâng  tơdjâk hên tơdroăng ki vâ mơnhông cheăng kâ – rêh ối.

Mâu kăn [ă mâu kơvâ cheăng tơring cheăm đi đo hnê tối mâu ki tê mơdró, mâu pâk chik ma tu\i mê pôi tá pâk chik, la pá vâ ‘nâng:

‘’Tơdroăng pâk chik tung tơring cheăm chiâng ai tơdroăng tê mơdró ma tu\i, tơdjâk kân troh tơdroăng ki pro ‘mêi ivá ăm mâu ngế ki chik pâk chik [ă hlối tơdjâk kân troh a cheăng kâ tung rơpo\ng hngêi, kơdrâi kơnốu on veăng chiâng tơhôu dêi rơpó, ôh tá tơniăn ‘na che\m mơ’rêh kuăn ‘ne\ng ăm vâi châ hriâm.

kăn

‘’Khía mơhot kân’’ ma tu\i hiăng ‘’plong mot’’ a thôn Giang Đông, ing mê, cheăm Ea Đah, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak chiâng kơtiê ó. Tâi tâng mâu rơpo\ng tung thôn to mâu rơpo\ng kơtiê, hên on veăng ki ‘nâ chiâng tơklâ, tơlôi dêi rơpó, hên ngế hiăng châ rup kroăng tung hngêi phâk xua ai xôi pâk chik tê mơdró ma tu\i.

Tơdroăng hnê tối, mơhnhôk mê ôh tá kâi tơ–[rê. Tiah mê ‘’Pơkeăng‘’ ki lâi vâ pơlât prêi ăm thôn ki chik ma tu\i a Đông Giang kố?

            Nam Trang chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng