Ngoh Tạ Duy Thanh ối a cheăm Ea Tân, tơring Krông Năng ai 3 ha kơphế. Hdrối nah, ngoh pêt kơphế tiô túa hmâ sap ing vâi krâ nah, ngăn to kong prâi, mêi tô ‘ló tơdroăng mê nếo châ plâi hên [ă yă kơphế chía kơnâ maluâ mơ’no liăn pêi hên la tơdroăng pêi lo kơphế ôh tá tơxâng klâi. Hơnăm 2015, ngoh Thanh pơkâ ki veăng tung Khu pêi cheăng tơru\m cheăm Ea Tân vâ mơnhông pêt kơphế ki dâi le\m. Phá [ă tơdroăng pêi pêt, tơdroăng têng, uâ mơdiê kơphế tiah hmê, hdrê kơphế ki xú ho\m hiăng kum ăm châ kơnâ liăn hên luâ tâ 3 hdroh tâng vâ pơchông ngăn [ă tơdroăng pêi pêt tiah hmâ:

‘’Kơphế ki dâi le\m kố athế krí plâi ki hiăng tum châ 90%, hdrối nah tiô tơdroăng ki tơ’lêi mê ngin krí tá plâi ối drêh, la klêi kơ’nâi mot tung khu krí kơphế ki xú le\m kố ngin athế plâi tum châ 90% ‘nôi. Ki má péa nếo, xúa phon ki tơtro [ă ‘ló tiô túa ki kơdroh [ă kơxo# liăn mơ’no’’.

Kuăn pơlê tơru\m tung pêt kơphế dâi le\m

Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu ngăn mơdró 2/9 Dak Lak cho kong pơlê ki djâ troăng ahdrối ‘na pêi pêt, uâ mơdiê kơphế ki xu\ le\m. Ahdrối nah, [ă inâi ‘’Fine Robusta Buôn Ma Thuột’’ ko\ng ti hiăng kum ăm mâu hngêi kơchơ ai dâng 30 ta#n kế tơmeăm ki mơjiâng ing kơphế ki xu\ le\m [ă yă ki kơnâ châ dâng 40% tâng pơchông ngăn [ă mâu hngêi kơchơ. Séa mơnhên ngăn ‘na hnoăng cheăng ki mơnhông pêt kơphế ki xú le\m, pôa Lê Đức Huy, Kăn xiâm pho\ pơkuâ ngăn Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó, môi tung mâu tíu ki tê rôe kế tơmeăm [ă kong têa ê a lơ 2 khế 9 tối tiah kố, Dak Lak nếo xiâm pêi pro mâu hnoăng cheăng ki ối kân luâ kơ mê nếo, [ă kơxo# tơnêi tíu, tơmeăm ki mơjiâng ing kơphế tá hâi teăm hên.

Vâ kơphế ki xú le\m dêi Dak Lak châ ‘nâi hên rơdâ tung mâu kơchơ, mê tá kuăn pơlê [ă khu mơdró kâ athế to\ng kum hên tâ nếo troh tơmeăm khoăng, kih thuât rơtế [ă tơdroăng mơjiâng troăng hơlâ mơnhông tơtro khât vâ mơdêk hnoăng cheăng ki dâi le\m, tơtro khât dêi kơphế Việt Nam:

‘’Vâ po rơdâ luâ tâ kơ mê nếo mê pin kal athế mơnhên tối ki dâi le\m dêi tâi tâng kơphế Việt Nam pin, tá xê to châ krí xo hên plâi mê ối kal athế mơdêk ngăn ki kơnâ khât dêi kơphế, drêng mê, mâu ngế ki rôe dêi kong têa ê vâ troh rôe kơphế ki xú le\m a mâu kong têa ki ê a châu Phi, Indonesia, Ấn Độ [ă hên mâu tíu ki ê hía, drêng mê vâi nếo tăng troăng lăm troh a Việt Nam, ngăn Việt Nam cho tíu ki xiâm pơtroh tê kơphế ki dâi le\m ăm lâp plâi tơnêi, drêng mê, pin nếo kâi mơnhông ‘na tơdroăng pêi pêt, uâ mơdiê. Á tơmiât tiah kố, tâng lơ kal ai troăng hơlâ mơni Việt Nam kô chiâng vâ pêi mơjiâng kơphế ki xú le\m khât, tơtro [ă hnoăng cheăng pơkâ dêi lâp plâi tơnêi’’.

Tơdroăng ki mơdâ pê kơphế dâi le\m a Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu tê rôe kế tơmeăm [ă kong ê 2/9 Dak Lak

Tiô pôa Trịnh Đức Minh, Kăn xiâm rak ngăn kơphế {uôn Ma Thuột tối, kơchơ kơphế ki xú le\m châ mơjiâng kơtăn kố hiăng châ dâng 30 hơnăm, ki apoăng cho a Mih, klêi mê, cho mâu kong têa châu Âu, Nhuk [ă hên mâu tíu ki ê. Mê tơdroăng ki pêt kơphế kố hiăng châ dâng 2% kơxo# kơphế dêi lâp plâi tơnêi. Maluâ ti mê, hnoăng ki châ tê kơphế ối iâ la ga xuân hiăng pêi châ hên kơxo# liăn, châ tâk sap ing 5 troh a 10 hdroh, ngăn tiô kơ rêm hdrê kơphế.

A Dak Lak, tung rơnó pêt  kơphế hơnăm 2017-2018, mê Khu xiâm rak ngăn ‘na kơphế {uôn Ma Thuột hiăng xo ai 130 túa kơphế a kơpong ki pêt mơjiâng vâ mâu ki hriăn ple\ng châ mơnúa ôu ngăn vâ ‘nâi ki dâi le\m. Klêi mê, ai lối 10% túa kơphế ai điêm ki châ mơnúa ôu 80 điêm tơngi klêng [ă mơni kô mơjiâng kế tơmeăm kơphế ki xú le\m. Kố cho troăng prôk ki vâ mơdêk tơdroăng ki kơnâ dêi inâi ăm kơphế ai inâi Mơhno djâ troăng prôk ăm {uôn Ma Thuột. Tơdrêng amê, tơdroăng ki ai mâ dêi kơphế xú le\m ối veăng kum mơnhông ăm ki tơ-[rê pêi cheăng kâ ăm mơngế pêt kơphế.

‘’Hdrối mê hía nah, ngin hiăng pêi pêt, mơjiâng túa pêt kơphế ki mơdró tiah hmâ, pêi pêt kơphế krá tơniăn, chôu phut kố kơphế ki xú le\m cho tơmeăm khoăng ki pin pơtối mơnhông mơdêk tơ’nôm. Tăng troăng vâ mơdêk ki kơnía dêi kơphế Việt Nam.

Ki kal mê cho vâ tơdjêp tơdroăng tơru\m tê mơdró kâ pơla mơngế ki pêi pêt [ă mâu ngế ki kal vâ rôe kơphế ki xú le\m, mâu hngêi ki kơ-óu tâng lơ vâ ai châ rôe kơphế dâi le\m. Ki má péa, cho mơnhông ivá cheăng ăm mơngế ki pêi pêt, uâ mơdiê kơphế ki xú le\m. Ki má pái, mê cho tơdroăng ki mơjiâng tíu mơdró kâ, môi túa cheăng ki pêi pêt ăm troh tơdroăng ki vâ xúa kơphế ki xú le\m la ôh tá xê to tung tơnêi têa mê ối châ mơ’no tê troh a mâu kong têa ki ê’’.

Tơpoăng kơphế ki dâi le\m Việt Nam châ tơbleăng mơhno a kơphế lâp plâi tơnêi

Pôa Nguyễn Hải Ninh, Kăn pho\ hnê ngăn Vi [an kong pơlê Dak Lak mơnhên tối, loăng kơphế xuân cho hdrê loăng ki pêi lo liăn xiâm má môi xuân cho tơmeăm ki tê hên dêi kong pơlê. Dak Lak kô ngăn khât tâ ‘na hnoăng ki mơjiâng plâi kơphế xú le\m luâ tâ kơ mê nếo a mâu kơpong ki pêi pêt kơphế; thăm mơdêk tơdroăng krếo thế, tơ’mot hên mâu khu mơdró kâ [ă uâ mơdiê krá tơniăn, thăm mơdêk tơdroăng tê mơdró kâ tơmeăm tung tơnêi têa; thăm mơnhông ăm tơdroăng kring vế kơphế ki ai troăng hơlâ vâ mơhno tối {uôn Ma Thuột a mâu hngêi kơchơ dêi kong têa ê:

‘’Roh kố, ngin ai mơnhông kơchơ rôe kơphế ki xú le\m. Kố châ ngăn cho ki xiâm [ă troăng hơlâ ki kal tung lâp plâi tơnêi. Ki má péa nếo, ngin pói rơhêng vâ mơnhông kơphế ki xú le\m xua tơdroăng ki kơnâ dêi kơphế. Tâng pin pêt hên kơphế [ă mơ’no tê hên kơphế troh a mâu tíu tung lâp plâi tơnêi hên tiah mê ôh tá ‘nâi tơmiât tơdroăng ki mơhno tối, tơbleăng mơđah kơphế dâi le\m vâ lâp plâi tơnêi ‘nâi tiah kố, kơphế tê mơ’no troh a kong têa vâi ê hên má 2 tung lâp plâi tơnêi, la xuân ai kơphế ki xú le\m’’.

Kơphế ki xú le\m mê cho ki xiâm troăng hơlâ ki mơnhông mơdêk nếo a Việt Nam. Roh leh tơbleăng kơphế pơla kố cho vâ Dak Lak châ mơđah tơbleăng mâu hnoăng cheăng ki châ tơ-[rê ki apoăng tiô troăng hơlâ kố. Vâ ing mê ah, kơphế ki xú le\m Dak Lak tối krê, mê Việt Nam tối tơdjuôm, châ po rơdâ hên a mâu hngêi kơchơ tung tơnêi têa [ă chôa ‘lâng châ tê mơ’no hên troh a mâu hngêi kơchơ tung lâp plâi tơnêi.      

Hương Lý chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng