Yang Tao cho môi to cheăm ki pá puât dêi tơring Lăk, [a\ lối 95% pơ’leăng mâ mơngế cho hdroâng kuăn ngo a kố. A hơnăm 2016, lâp cheăm bu châ hlo ai to lâi ngế tơngê lo mơheăm mê xêo sap a poăng hơnăm troh nôkố, cheăm Yang Tao hiăng châ hlo vâ chê 100 ngế tơngê lo mơheăm, châ lối 70% kơxo# mơngế tro tâ dêi tơring Lăk.

Ngế ki tơngê lo mơheăm a poăng a mơ’nui khế 4 a [uôn Dơng Băk, pơlê tíu xiâm dêi cheăm, kơ’nâi mê tâ tú troh mâu rơpo\ng tung pơlê. Tiô Tíu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât tơring Lăk [a\ Tíu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât cheăm Yang Tao tối, xua hên hơnăm hdrối mê hía nah, cheăm iâ ngế tro tâ pơrea\ng tơngê lo mơhea\m xua mê ôh tá ple\ng hên ‘na hbrâ mơdât pơrea\ng, pak^ng mê, hên ngế ối tơngôu, ing mê, khoh pro mơngế tâ pơreăng tơngê lo mơheăm tâk re\ng.

Nâ Nguyễn Thị Hạnh, ối a [uôn Dơng Băk nếo klêi pơlât tơngê lo mơheăm a hngêi pơkeăng kân tơring Lăk. Hdrối mê nâ tơngê râ, châi ko, rơlâi rơlo, poh rơbe\n lâp châ.

Troh hâi má péa, xuân ối tơngê, rơlâi rơlo mê nâ troh a hngêi pơkeăng vâ khăm pơlât. Nâ Hạnh tối ăm ‘nâi, nâ hiăng tâng tối ‘na pơrea\ng kố [a\ nho\ng o nâ xuân ai hên ngế tro tâ laga nâ ôh tá ‘nâi xiâm kối khoh chiâng tơngê. Nâ Nguyễn Thị Hạnh tối:

‘’Kơxo má riu koi a tâ tung châ rơlâi rơlo, chêng ko\ng rơke\ng  tâi. Á tơmiât vâ rôe pơkeăng ôu laga xâo ôh tá tơniăn, xua mê á lăm a hngêi pơkeăng. Á xuân tâng tối ‘na tơngê lo mơheăm, ối a hngêi á xuân văng krúa hngêi trăng laga xuân ôh tá ‘nâi xiâm kối ing lâi khoh chiâng  tâ pơreăng’’.

Tối ‘na pơrea\ng tơngê lo mơheăm tung tơring Lăk, [ok thái pơkeăng Trần Minh Hùng, ngế pơkuâ ‘na mơdât pơrea\ng HIV/AIDS, Tíu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât tơring Lăk tối ăm ‘nâi:

‘’Sap apoăng hơnăm troh nôkố, tơdroăng pơrea\ng tơngê lo mơheăm tung tơring Lăk tâk châ dâng 40 xôh tâng pơchông [a\ roh kố hơnăm 2016. Ai môi tơdroăng ki pá tung hbrâ mơdât pơrea\ng chiâng pro mơngế tơngê lo mơheăm tâk rế hên, môi tiah a cheăm Yang Tao, lối 80% kuăn pơlê cho hdroâng kuăn ngo [a\ vâi rêh ối kơnôm ing pêi chiâk deăng xua mê mâu kế môi tiah kơtôu rơxế ki hiăng tơ’nhê hvâng tah lôi pa kong trâm kong mêi chiâng tíu ai kuăn kiâ ngu nge\ng, mâu tri trôu’’.

A kơbong pơlât mơngế ki tro tâ pơrea\ng dêi hngêi pơkeăng kân kong pơlê Dak Lak, kơxo# mơngế tơngê lo mơheăm châ hlo kơdroh lối 4 xôh tâng pơchông [a\ roh kố hơnăm 2016, [a\ vâ chê 200 ngế tro tâ. Laga, mâu ngế mot pơlât a hngêi pơkeăng drêng hiăng tơngê râ cho hên.

Môi tiah nâ Cao Thị Mai, ối a cheăm Quảng Tiến, tơring }ư\ Mgar cho vâ pơtih. Nâ Mai mot pơlât a kơbong pơlât mâu ngế tâ tú pơrea\ng drêng tơngê hiăng râ, châi kliâm.

Tiah hmâ, pơrea\ng tơngê lo mơheăm châ pơlât prêi sap ing 5 – 7 hâi. Laga klêi kơ’nâi 13 hâi pơlât, nâ Mau xuân ối châ khăm ngăn a kơbong pơlât mâu ngế ki râ. Nâ Cao Thị Mai tối:

‘’A hngêi mê á tơngê. Drêng lăm pơlât a hngêi pơkeăng séa ngăn mơheăm [ok thái pơkeăng tối tơngê lo mơheăm. Kơ’nâi mê mot pơlât a hngêi pơkeăng. Ối koi pơlât troh hâi má 8 la xuân ối tơngê, mê ối mơđu\ng tung klêa, êi lâp châ, xua mê [ok thái pơkeăng ăm pơlât a  hngêi pơkeăng kân’’.

Tối ‘na tơdroăng mơngế pơlât tơngê lo mơheăm a kơbong pơlât mơngế tâ tú pơrea\ng, [ok thái pơkeăng Nguyễn Hai, {ok thái pơkuâ kơbong pơlât tối:

‘’Hơnăm 2017, kơxo# mơngế tơngê lo mơheăm iâ laga mâu ngế ki tro râ cho hên. Hên ngế mot pơlât tung hngêi pơkeăng tro kơdroh mơheăm râ ‘nâng [a\ kal pâk tơ’mot têa mơjiâng mơheăm. ‘Na ki hlê ple\ng dêi kuăn pơlê [a\ pơreăng kố, ki hên ôh tá ‘nâi xiâm kối pơrea\ng laga tối troh tơngê lo mơheăm mê vâi xâo ‘nâng, kơchăng khât xua mê troh hngêi pơkeăng re\ng khăm pơlât’’.

Pơrea\ng tơngê lo mơheăm cho pơrea\ng ki tâ tú ing mơngế tơngê troh mơngế mo, xua tritrôu pơkhêa pâk, tri trôu kố inâi khoa hok cho Aedes Aegypti.

Pơrea\ng kố tâ tú râ [a\ kô hlâ tâng ôh tá re\ng châ hlo [a\ pơlât teăm tơdrêng. Nôkố pơrea\ng kố xuân tá hâi ai pơkeăng vaccine hbrâ mơdât [a\ pơkeăng pơlât ki prêi le\m xua mê túa ki tro má môi athế hbrâ mơdât kơdê tri trôu [a\ ví tri trôu pơkhêa pâk.

Tơpui tơno [ă [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, Ngế pơkuâ tíu pơlât hbrâ mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak ‘na tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm a Dak Lak.

Troh nôkố, mâu ngế tơngê lo mơheăm tung kong pơlê Dak Lak hiăng kơdroh tơdế tâng vâ pơchông [ă hơnăm hdrối, tơdroăng kố ăm hlo, tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng kơvâ ngăn pơkeăng Dak Lak dế pơtối rak vế ki tơ-[rê. Vâ ‘nâi tơ’nôm ‘na tơdroăng cheăng kố, Khu chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, Ngế pơkuâ tíu xiâm ngăn pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak ‘na tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm a kong pơlê.

-Koh [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào. Mơnê kơ [ok thái pơkeăng hiăng veăng tơpui tơno [ă ngin hâi kố. Ô [ok thái pơkeăng! Êh hlo ti lâi ‘na pơreăng tơngê lo mơheăm a Dak Lak pơla kố tâng vâ pơchông [ă hơnăm nah?

{ok thái Phạm Văn Lào: Tơkéa vâ tối a Dak Lak, tơngê lo mơheăm hơnăm kố ai kơdroh hên tâ hơnăm nah. Pơreăng kố tơku\m hên a pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột, tơring Lăk, MDrăk [ă {uôn Đôn. Tâng vâ pơchông [ă hơnăm nah, hơnăm kố kơxo# mơngế tơngê kơdroh tâ 62%.

‘Na túa virus, xuân môi tiah mâu hơnăm hdrối, ki hên cho tuýp Dengue 2. Hơnăm kố ai môi tơdroăng ki pro phá tơ ê tâ, mâu cheăm tơring hơnăm hdrối nah ki ai hên ngế tơngê lo mơheăm mê hơnăm kố hiăng kơdroh iâ, mâu cheăm tơring ki iâ ngế tơngê nah lơ hâi ai ngế tro tơngê lo mơheăm mê hơnăm kố ai hên ngế tơngê, môi tiah cheăm Yang Tao (tơring Lăk), pơlê kân MDrăk (tơring MDrăk).

-Tiô [ok thái pơkeăng, xiâm ing lâi pro mơngế tơngê lo mơheăm kơdroh tâng vâ pơchông [ă hơnăm nah?

{ok thái Phạm Văn Lào: Má môi, hơnăm nah pin ai tơdroăng cheăng hbrâ mơdât hên mê hơnăm kố kuăn pơlê hiăng hlê ple\ng iâ ‘na vâ ví tro tâ pơreăng.

Malối rêm râ kăn pơkuâ cheăng, khu pơkuâ, kơvâ cheăng, mâu hnê ngăn xuân hiăng tơmâng,to\ng kum, pêi pro sap ing a poăng hơnăm. Sap a mơ’nui hơnăm 2016, apoăng hơnăm 2017, Vi [an hnê ngăn kong pơlê hiăng pơkâ thế mâu kơvâ cheăng ngăn pơkeăng pơkâ tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm ki kơhnâ khât [ă ai ăm liăn vâ rôe pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng sap ing a poăng [ă pơkâ thế mâu tơring xuân veăng pêi môi tiah mê.

A mâu tơring, mâu khu râ, kơvâ cheăng, mâu hnê ngăn xuân hiăng veăng tơmâng pêi pro kơhnâ khât. ‘Na ki hlê ple\ng dêi kuăn pơlê xuân ai mâu kơpong ki hdrối nah hâi ai pơreăng tâ tú mê kuăn pơlê xuân xuân hâi hbrâ tơnáo, ai mâu kơpong ki ê kuăn pơlê hiăng hlê ple\ng ‘na tơdroăng rak krúa dêi châ chăn, hngêi trăng, mơgrúa hyôh kong prâi, kơdê kiâ ngu nge\ng, tri trôu.

Ai môi tơdroăng ki pêi tiô khoa hok nếo mâu kơpong hơnăm nah ai pơreăng tâ tú troh hên ngế kuăn pơlê mê kơxo# mơngế tơngê a mâu kơpong ki kố kơdroh tâ tâng vâ pơchông [ă hơnăm hdrối.

-Ô [ok thái pơkeăng! Sap apoăng rơnó mêi hơnăm kố kơvâ ngăn pơkeăng hiăng tối tơbleăng mâu troăng hơlâ ki lâi vâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm [ă ki tơ-[rê ga ti lâi?

{ok thái Phạm Văn Lào: Tơkéa vâ tối ôh tá xê sap ing rơnó mêi ki pin ai pơkâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm, mê sap ing a poăng hơnăm. Sap ing khế 1, pin hiăng pơkâ klêi môi tơdroăng, tâi tâng mâu tơdroăng tơbleăng pêi pro hiăng châ Vi [an hnê ngăn kong pơlê k^.

{ă Dak Lak xuân cho môi tung mâu kong pơlê ki Kăn hnê ngăn Vi [an kong pơlê hnê mơhno tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng mê Khu hnê hbrâ mơdât pơreăng sap ing kong pơlê troh tơring, cheăm pêi cheăng hiăng tơtro tiô pơkâ.

Má péa, ‘na cheăng kih thuât, pin hiăng séa ngăn mâu tíu tâ tú pơreăng ton nah tung lâp kong pơlê sap ing khế 3 [ă pin hiăng re\ng châ hlo mâu ngế ki tơngê, kố cho môi tung mâu tơdroăng pêi pro ki kal xua re\ng châ hlo mê kô kâi re\ng châ mơdât pơreăng lơ rế tâ tú hên ngế. Xua mê troh nôkố kơxo# mơngế tơngê xuân ôh tá tâ [ă tá hâi ai  ngế ki lâi hlâ.

Má pái nếo, pin tro tơdroăng cheăng hnê tối ing hên tơdroăng. Pin kô ai mâu rôh mơ’no tung rơ’jiu, mơ’no tơdrêng tiâ mơnhên mâu tơdroăng kơ-êng dêi kuăn pơlê, ai mâu rôh tí tăng ‘nâi ple\ng mâu tơdroăng vâ  re\ng châ ‘nâi ‘na pơreăng tâ tú dêi rêm kơpong.

‘Na tơdroăng cheăng, ngin xuân dế tơbleăng hnê ăm mâu tíu pêi cheăng, malối tơdroăng pơlât [ă séa ngăn pơreăng.

Ngin xuân hbrâ lăm troh a mâu cheăm tơring vâ séa ngăn, vâ nhên ‘na tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng vâ teăm pêi pro mâu hnoăng cheăng ki pơtối ki hâi teăm pêi dêi mâu khu râ cheăng.

{ă tơdroăng pêi pro tiah mê, rơtế veăng ai kuăn pơlê veăng pêi, tơkéa vâ tối troh nôkố, ngin hiăng pê klêi roh a poăng mâu tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm. 

-Ô [ok thái pơkeăng, tiah mê tung mâu khế ki pơtối, kơvâ ngăn pơkeăng kô tơku\m a mâu tơdroăng pêi pro ki lâi vâ kơdroh mơngế ki nếo tâ tú?

{ok thái Phạm Văn Lào: {ă tơdroăng pêi pro ki xiâm cho kơdroh kơxo# mơngế tơngê, pôi ta ăm ai ngế ki hlâ, mê kơvâ ngăn pơkeăng xuân thế tơmâng pêi pro tro khât mâu tơdroăng hiăng tối a pêng kố âi. Pak^ng mê, sap nôkố ta troh tâi rơnó mêi, pin thế mơhnhôk tâi tâng kuăn pơlê veăng kơdê kiâ ngu nge\ng, tri trôu, mơgrúa hngêi trăng, kơdrum deăng, troăng klông. Pêi pro tro tơdroăng pơxá ‘’Pôi tá ai kiâ ngu nge\ng, pôi tá ai tri trôu, pôi tá ai mơngế tơngê lo mơheăm.

-Mơnê [ok thái pơkeăng hiăng tơpui tơno ‘na tơdroăng mê.

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng