Tiô Tíu xiâm ngăn pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, riân tung dế khế 5, kơxo# mơngế tơngê lo mơheăm tâk luâ péa hdroh tâng vâ pơchông [ă rôh ki mê a hơnăm nah, ôh tá ai mơngế hlâ. Sap apoăng khế 4 troh nôkố, tâng riên rêm hâi, lâp tung kong pơlê tối ai sap 40-50 ngế tơngê lo mơheăm. Pơreăng hiăng hlo tâ tú a 15/15 tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm, ki hên a mâu: pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, tơring Krông Ana, }ư\ Mgar.

Tối ki xiâm dêi pơreăng tâ tú mê, [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, Ngế pơkuâ ngăn ‘na pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’Kơ’nâi hên hơnăm tơngê lo mơheăm ôh tá hlo tâk mê troh hơnăm kố, kuăn pơlê pơxiâm oh tá re\ng tơmâng, la lâi kuăn pơlê oh tá vâ hbrâ rơnáu pơreăng kô tâ tú hên ki xiâm má péa cho ki hngiú tô dêi hơnăm kố gá hơ’lêh hmâng vâ [ă kố cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm pro hên pơreăng tâk tung mê, ai pơreăng tơngê lo mơheăm. Má pái, cho pơreăng tơngê lo mơheăm hmâ tâ tú tiô rơnó, tiô hơnăm. Hơnăm 2016 nah pin hlo pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú hên [ă troh hơnăm 2019 cho tro pơ’lăng tiô hơnăm ki tâ tú dêi pơreăng kố‘’.

Pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột nôkố cho kong pơlê ki ai hên ngế tơngê lo mơheăm tung kong pơlê. {ă ki má lối cho kơpho# xiâm dêi kong pơlê, tíu ai krâm kuăn pơlê ối, tíu hên ngế troh trâm mâ mơhno ki le\m tro, tơpui ‘na tơdroăng mơnhông cheăng kâ, tíu kố đi đo ai tơdroăng ki rơ-iô dêi pơreăng tơngê lo mơheăm rêm hơnăm.

{ok thái pơkeăng Võ Minh Hùng,  ăm ‘nâi:

‘’Riân troh hâi lơ 20/5/2019, tung pơlê kong kơdrâm hiăng ai 1.209 ngế tâ tú pơreăng tơngê lo mơheăm, tung mê, ai tíu tâ tú, tâk luâ 3 hdroh tâng vâ pơchông [ă hơnăm 2018. Tơdroăng pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú sap ing apoăng hơnăm 2019 kố tâng hên tâ tâng vâ pơchông [ă hơnăm 2018 [ă hiăng hlo tâ tú a 21/21 to cheăm, bêng tung pơlê kong kơdrâm [ă mâu tíu tâ tú pơreăng xuân hên tâ’’. 

Môi tiah pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, rêm hơnăm tơring, }ư\ Mgar đi đo cho tơring ki ai hên ngế tơngê lo mơheăm tâng vâ pơchông [ă mâu tơring ki ê tung kong pơlê. Malối châ khu ngăn pơkeăng tối nhên tiah kố, tơring }ư\ Mgar cho a tơdế pơlê kong kơdrâm, kơxo# mơngế prôk lăm, tê mơró tơkâ luâ hên pro pơreăng tơ’lêi tâ tú.

{ok thái pơkeăng Lê Văn Duyên, Ngế pơkuâ ngăn hngêi pơkeăng tơring }ư\ Mgar ăm ‘nâi:

‘’Pơreăng tơngê lo mơheăm nôkố tâ tú a 10/17 to cheăm, pơlê kân. Pơreăng tơngê lo mơmeăm hơnăm kố ga tơviah tâng vâ pơchông [ă mâu hơnăm hdrối, cho tung mâu khế rơnó mơdrămg hên tíu ôh tá ai têa ôu kâ hum roh la xuân ai ngê tâ tú lo mơheăm.

Klêi séa ngăn xôh pơkeăng a mâu tíu [ă séa ngăn a mâu rơpo\ng kuăn pơlê, ngin hlo kơxo# kiâ ngu nge#ng, tri trôu hên ‘nâng, thăm nếo ai hngêi ki ‘nâi ôh tá ai ki klâi, ngế ki tơngê ôh tá lăm prôk ulâi la xuân ối tro tâ tú tơngê lo mơheăm. Xua mê, ngin hlo ki tâ tú pơreăng tơngê ga rơ-iô ‘nâng hơnăm kố phá tâ tâng vâ pơchông [ă mâu hơnăm hdrối nah’’.

Kăn pơkuâ ngăn ‘na pơkeăng pơlât dêi pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột [ă tơring }ư\ Mgar xuân tối tơdroăng tơngê lo mơheăm tung hơnăm kố hlo phá tơ-ê tâ mâu hơnăm. Tơdroăng kố vâ môi tiah tơdroăng pơreăng tâ tú kô ối rơ-iô nếo tung la ngiâ, malối a rơnó mêi, dâng sap ing khế 7 troh khế 9 tung hơnăm kố.

Xua mê, sap ing kố ta troh tâi rơnó mêi, kơvâ ngăn pơkeăng pơlât hnê tối ăm kuăn pơlê pê klêi mâu tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng [ă tơdroăng mơdêk kơdê tri trô, kiâ ngu nge\ng, ví tri trôu pâk. Teăm ‘nâi xiâm kối dêi pơreăng tơngê lo mơheăm vâ teăm lăm khăm. Tối ‘na mâu tơdroăng ăm hlo ki tơviah dêi pơreăng tơngê lo mơheăm, [ok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm, Ngế pơkuâ khoa truyền nhiễm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây nguyên ăm ‘nâi:

‘’Má môi, kơdrâ tro tâ tơngê, đi đo tung 2 - 7 hâi. Má péa, cho tơdroăng ki apoăng pro châi ko. Tơdroăng châi kố xuân cho ki xiâm dêi tâi tâng mâu pơreăng tơngê xua ing virus, pơreăng. Laga châi drêng tơngê lo mơheăm gá pro châi ko [ă châi lâp châ, châi kóu kơxêng [ă châi a mâ. Pơtối mê nếo, ăm hlo ki má pái ôh tá chiâng piu, mê cho tơngê lo mơheăm. Hmâ hlo ngế ki tơngê kô lo hêa, hêng hêa, ôh tá lo\n kâ kế, châi kơpong kơpêng klo, châi kơpong kliâm, thăm nếo ai ngế ki ‘nâ hlối châi klêa, lăm dế lo têa’’

Drêng hlo mâu tơdroăng môi tiah nếo tối kơpêng mê, Ngế ki châi thế lăm khăm a hngêi pơkeăng, pôi tá hmâ tâng rôe pơkeăng ôu a hngêi hmâng vâ. Xua tâng hmếo pơ ôu pơlât ôh tá tro tơdroăng, ngế ki tơngê kô hlâ.

Mâu tơdroăng tơtro\ng tung hbrâ mơdât tơngê lo mơheăm

Tơngê lo mơheăm cho pơrea\ng hmâ hlo tâ, xông tâ tú hên a rêm rơnó mêi rêm hơnăm. Pơrea\ng kố tá hâi ai pơkeăng hbrâ mơdât [a\ pơlât prêi xua mê vâ ví tro tâ pơrea\ng, kuăn pơlê bu chiâng xúa mâu túa hbrâ mơdât.

Kơ’nâi kố cho roh tơpui tơno [a\ [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào, Kăn pơkuâ Tíu xiâm hbrâ mơdât pơrea\ng kong pơlê Dak Lak ‘na túa hbrâ mơdât pơrea\ng châ tơ-[rê má môi:

Ô [ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào! Vâ ví pơrea\ng tơngê lo mơheăm, pin kal tơtro\ng mâu tơdroăng klâi?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Tâng vâ tối pơrea\ng tơngê lo mơheăm [a\ pin cho môi pơrea\ng hiăng hmâ hlo [a\ hbrâ mơdât pơrea\ng tơngê lo mơheăm, pơrea\ng kố ôh tá pá vâ mơdât laga kal pêi nhên. Tiah mê, rơkong tơpui tối cho ‘’ôh tá ai kiâ ngu nge\ng, ôh tá ai oâ ki chiâng tri trôu mê ôh tá ai tơngê lo mơheăm’’.

Akố kal tơtro\ng môi tiah kơ’nâi kố, tri trôu pro chiâng pơrea\ng tơngê lo mơheăm gá phá tơ-ê [a\ mâu tri trôu ki ê, tri trôu kố vâi tối cho tri trô ki krúa xua gá hâk kơtâ a mâu tíu, mâu tơmeăm ki krúa, tiah hmâ kơtâ tri trôu kố rêh dâng 6 khế troh 1 hơnăm. Mâu tơmeăm ki pin hdoăng têa, drêng têa xiâ troh alâi mê tri trôu kô kơtâ amê troh drêng têa đik mê kơtâ kô chiâng kiâ ngu nge\ng [a\ kiâ ngu nge\ng mê kô chiâng tri trôu. {a\ tri trôu kố tâng hiăng ai virus tơngê lo mơheăm.

Pin hmâ hlo tung hngêi pin ai mâu tơmeăm tri trôu hmâ kơtâ. Má môi, cho kơ’lo tâ reăng, loăng mơnâ mâ ngăn cho tíu hên kiâ ngu nge\ng; má péa, cho mâu kế ki tâ reăng a tíu koh pleăng, ki má lối cho tíu ki tâ reăng ‘măn loăng ki drêh. Má pái, cho mâu tơmeăm ki pin hiăng hvât môi tiah mo\ng, mơngeăn, lo\ng [ier drêng ‘măn a pa kong kong mêi kô ai toăng têa [a\ mê cho tíu ki tri trôu hâk vâ kơtâ amê. Tá tui lui cho mâu tíu hdoăng têa. Tiah mê vâ ví ôh tá ai kiâ ngu nge\ng mê pin thế mơgrúa mâu kơ’lo tâ reăng. Kơ’lo ki tâ reăng ki tro má môi tung rơnó mêi kố pin thế đi đo mơgrúa le\m, têa krúa ôh tá ăm kiâ ngu nge\ng chiâng rêh, tâng lơ vâ ai têa đi đo mê rêm măng t^ng pin thế tâ amê môi iâ rơmâ, lơ têa châu ki têk on, laga [a\ loăng ki pro mơnâ mâ ngăn mê thế ok têa rơmâ, xua têa rơmâ ôh tá pro hlâ loăng ki mơnâ mâ ngăn, têa châu ki têk on. {a\ ki tâ reăng mê thế đi đo  hơ’lêh têa.

{a\ mâu tơmeăm ki hvât lôi ôh tá xúa xếo mê pin tôm tâ tung kơxâk kât, drêng mê hmâ vâ ai têa mêi mê tri trôu xuân ôh tá chiâng vâ mot amê kơtâ. {a\ mâu tíu ki hdoăng têa pin thế klâp. Hên rơpo\ng xuân klâp laga lôi ai tru\m, pơlôu mê tri trôu xuân chiâng vâ mot kơtâ. Ai môi tơdroăng mê cho hên ngế đi đo hmâ hdoăng têa ôh tá mơgrúa tíu hdoăng têa mê chiâng ai tri trôu kơtâ, têa to đik mê tri trôu kô kơtâ chiâng kiâ ngu nge\ng’’.

Ô [ok thái pơkeăng! Sap ing nah troh nôkố vâi krâ pin hmâ tơmiât xôh pơkeăng cho túa hbrâ mơdât pơrea\ng tơngê lo mơheăm tơtro má môi. Tiah mê hôm tro há?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Akố, tơdjâk troh môi tơdroăng cho vâi krâ hâk vâ xôh pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng tơngê lo mơheăm laga hên vâi krâ tối tiah lâi hiăng xôh pơkeăng mê xuân u ối tri trôu. Tiah lâi lơ tiah mê? Xua xôh pơkeăng kơdê pin bu kơdê tri trôu tê, [a\ kiâ ngu nge\ng  mê ôh tá hlâ. Xua mê ai tri trôu tê hlâ [a\ môi chôu kơ’nâi kiâ ngu nge\ng hiăng chiâng tri trôu xua mê peăng kơxê kơvâ khăm pơlât lăm xôh pơkeăng mê peăng kơmăng vâi krâ hiăng hlo tri trôu pâk’’.

Á vâ tối nhên xôh pơkeăng bu kơdê tri trôu kân tê mê kơtâ tri trôu [a\ kiâ ngu nge\ng mê ngin ôh tá chiâng vâ kơdê. Ngin ai troăng pơkâ kơdê tri trôu vâ mơdât ôh tá ăm tri trôu pâk mơngế ki pơrea\ng chiâng pơtối pâk mơngế ki le\m. Vâ nhên tơdroăng tơngê lo mơheăm mê bu ai túa kơdê kiâ ngu nge\ng tê, bu tơná kuăn pơlê nếo chiâng pêi ôh tá xê kơ koan ki lâi pêi pro. Tiah mê, á pơkâ kuăn pơlê pro tiah lâi rêm măng t^ng séa ngăn rơtâ tá hngêi, séa ngăn kơpong hdoăng têa dêi tơná [a\ rêm măng t^ng, pêi đi đo môi tiah mê tung plâ rơnó mêi mê pin nếo tơngah kô ôh tá ai tri trôu [a\ ôh tá ai pơrea\ng tơngê lo mơheăm.

Ô [ok thái pơkeăng! Nôkố ai mâu hngêi pơkeăng tơbleăng ai pơkeăng hbrâ mơdât pơrea\ng tơngê lo mơheăm. Pôa ai tối ti lâi ‘na tơdroăng kố?

{ok thái pơkeăng Phạm Văn Lào: Pơrea\ng tơngê lo mơheăm cho pơrea\ng tá hâi ai pơkeăng pơlât prêi [a\ xuân ôh tá ai pơkeăng ki xêt khât. Xua mê tơdroăng hbrâ mơdât pơrea\ng ki hên cho mơdât ôh tá ăm tri trôu pâk kuăn mơngế. Má péa, cho mơdât tơdroăng kuăn kiâ ngu nge\ng pro chiâng tri trôu, mơdât tơdroăng kơtâ chiâng kiâ ngu nge\ng mê nôkố ôh tá ai pơkeăng ki lâi vâ hbrâ mơdât pơrea\ng tơngê lo mơheăm.

Á nếo tâng ai môi tíu tơbleăng tối cho ai pơkeăng pơlât pơrea\ng tơngê lo mơheăm, ngin kô tơbleăng [a\ Khu pơkuâ ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât vâ tơku\m tơru\m rơtế séa ngăn vâi hiăng tơbleăng môi tiah lâi. Tâng ai tiah mê cho ôh tá tro khât [a\ tơdroăng kố kô pro vâi krâ hlê ple\ng tiô troăng ki ê [a\ kô tơdjâk troh tơdroăng hbrâ mơdât pơrea\ng tơngê lo mơheăm.

Thu Huế - Quang Nhật

Gương, A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng