A hên pơlê dêi kong pơlê Gialai, vâi hdrêng hrế kr^n cho hên păng ‘nâng, ki má lối vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm. Hên nôu pâ xua tơdroăng rêh ối pá puât, tơvâ tơdroăng pêi chiâk pêi deăng mê ôh tá tơmâng ngăn tơtro troh kuăn ‘ne\ng dêi tơná. Ki hên vâi hdrêng a mâu pơlê ôh tá châ kâ tu\m trếo piê kơhiâm vâ châ piê le\m, xua mê, khoh hrế kr^n. Pôa Rơ Châm Win, ối a pơlê Mrông Ngo\, cheăm Ia Ka, tơring Chư Pah, kong pơlê Gialai, tối ăm ‘nâi:

‘’Vâi krâ nho\ng o tung pơlê, mơngế Jarai nôkố, tâng vâ tối, ‘na tơdroăng tơmâng rak ngăn kuăn ‘ne\ng, mê hên rơpo\ng tung pơlê ôh tá tơtro\ng troh ivá [a\ trếo piê kơhiâm ăm mâu vâi muăn. Tung pơlê thế troh 40 – 50% rơpo\ng môi tiah mê, vâi lôi dêi vâi hdrêng lăm xah hêi hmâng vâ, ôh tá rak ngăn tơdroăng rêh ối [a\ rak tơniăn ivá ăm vâi hdrêng tá hâi vâ tơmâng khât’’.

Pak^ng kơklêa, rơneh kuăn ‘ne\ng hên, tơdroăng hlê ple\ng dêi mâu ngế nôu pâ a mâu kơpong hơngế hơngo, kơpong hdroâng kuăn ngo, ‘na tơdroăng ăm kâ tu\m trếo kơhiâm. Ing mê, chiâng ai tơdroăng vâi hdrêng hrế kr^n a vâi hdrêng a mâu kơpong cho hên. Thái pơkeăng Lưu Thị Tâm, ngế rah chêh xo rơkong tơpui ‘na tơdroăng ăm kâ tu\m trếo piê kơhiâm tơring Chư Pah, kong pơlê Gialai, tối ăm ‘nâi:

‘’Xua ki phá tơ-ê dêi tơring Chư Pah cho kơpong vâi krâ nho\ng o hdroâng kuăn ngo châ troh 53%, mê tơdroăng hlê ple\ng ‘na trếo piê kơhiâm tá hâi nhên. Thăm nếo, hriâm lâm kuăn, ki hên cho pêi chiâk deăng, xua mê tá hâi tơniăn bê kế kâ, kơchâi kơhiâm. Vâi krâ rêh ối tiô khôi túa roh ton nah, xua mê tơdroăng rak ngăn vâi hdrêng tá hâi tơtro. Má péa nếo, rêh ối ôh tá krúa le\m, chiâng pro vâi hdrêng tro ai ‘mêa, tâng mâng. Ki rơhêng vâ tối, drêng pêi báu, loăng plâi, kơchâi nhâ tung kơdrum, mê tá hâi ‘nâi xúa mâu kế ki hiăng ai tơ’lêi tung kơdrum hngêi vâ pế pơchên kâ rêm hâi’’.

Tơdroăng hbrâ mơdât hrế kr^n a kong pơlê Gia Lai hiăng châ po rơdâ vâ chê chât hơnăm kố. Laga tơdroăng hrế kr^n a kong pơlê cho tơdroăng ki tô tuăn má môi, kal châ tơmâng [a\ hbrâ mơdât. Tiô hngêi pơkeăng pơlât kum ăm kâ trếo piê kơhiâm tơnêi têa tối, Gialai cho môi tung mâu kong pơlê ai kơxo# vâi hdrêng kơdrâm má môi lâp tơnêi têa. Ki nhên, kơxo# vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm hrế kr^n ôh tá râ (tâng pơchông châ hngăm [a\ hơnăm) tung kong pơlê kố nôkố ai vâ chê 25%; [a\ kơxo# vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm hrế kr^n, ‘nhông tá păng kâi xo\n tâng pơchông [a\ hơnăm ai 35%. Tung mê, lâp tơnêi têa, kơxo# vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm hrế kr^n châ iâ tung lâp tơnêi têa bu 14,5%; hrế kr^n,  ‘nhông tá păng kâi xo\n cho vâ chê 25%. Vâ pêi pro troăng cheăng ton xo\n tơnêi têa ‘na kum ăm kâ tu\m trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng Gialai, kal ai khu cheăng kal kí kong pơlê veăng mơhnhôk, pêi pro. {ok thái pơkeăng Lê Thị Hương, Kăn pho\ pơkuâ rak ngăn ivá – mơhum kuăn ngá kong pơlê Gia Lai, tối:

‘’Tiô troăng cheăng ton xo\n tơnêi têa ‘na trếo piê kơhiâm xuân hiăng tối rơdêi [a\ pơkâ kơdroh hrế kr^n a vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm. Kố cho hnoăng tơchuâm dêi lâp pơlê pơla [a\ dêi rêm ngế kuăn pơlê ôh tá xê to kơvâ khăm pơlât. Xua mê, vâ tơleăng tơdroăng hrế kr^n a vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm mê tâi tâng kơvâ cheăng, khu cheăng kal thế veăng hnê mơhno’’.

{a\ hên xiâm kối ki ê hiăng pro tơdroăng hrế kr^n a vâi hdrêng a kong pơlê Gialai cho hên tâng pơchông [a\ lâp tơnêi têa. Vâ hbrâ mơdât tơdroăng hrế kr^n, nôu pâ kal thăm tơmâng [a\ khu kăn pơkuâ thăm veăng hnê mơhno.

Hrế kr^n kô tơdjâk troh tơdroăng xông kân ‘na châ, ‘na tuăn ngoâ dêi vâi hdrêng, pro kơdroh ki rơkê ple\ng. Tơdrêng amê, pro mơngế hrế kr^n tâng tro tâ pơrea\ng hrá prêi [a\ pơrea\ng kô thăm râ. Ki rơhêng vâ tối, vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm cho drêng kal [a\ xông kân re\ng, hên kế tung châ vâ re\ng chiâng, ki má lối troăng kơxái hveăn a ngôa [a\ troăng kơxái hveăn tung châ. Vâ vâi krâ [a\ pú hmâ thăm hlê ple\ng ‘na trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng, ngế chêh hlá tơbeăng rah chêh ‘na ivá ăm rêm ngế ai roh tơpui tơno [a\ [ok thái pơkeăng Đào Thị Bình, Kăn [o# tíu xiâm rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá, ngế rah chêh rơkong tơpui ‘na trếo piê kơhiâm Gialai.

Êng: Hlo hên vâi ‘ne\ng a Gialai kr^n ôh tá păng kân, [ok thái pơkeăng kô ai tơdroăng hnê ki tiah lâi nhên tâ vâ ai mâu rôh kâ hmê tu\m trếo kơhiâm [ă vâi ‘ne\ng pá xôp 5 hơnăm’’.

{ok thái pơkeăng Đào Thị Bình: A tơmiât, [ă kơxo# mơngế kr^n ôh tá păng kân a Gialai ối hên, mê ki hdrối mâu nôu ki păn roăng che\m mơdrêh kuăn [ă mâu ngế veăng rak ngăn kuăn ‘ne\ng tung rơpo\ng hngêi kal thế hlê nhên môi hdrôh ăm kâ tu\m kế kơhiâm ăm vâi ‘ne\ng pá xôp 5 hơnăm. {ă pin xuân ‘nâi tiah kố, vâi ‘ne\ng pá xôp 5 hơnăm klâ hên khu hơnăm. Rôh sap kot mâ troh 6 khế, cho rôh ki vâi ‘ne\ng nếo ai [ă dế âu têa tôu nôu. Ki kal kế kơhiâm dêi vâi ‘ne\ng sap ing nếo mơhum troh 6 khế mê têa tôu nôu hiăng tơ’mot tu\m tâi tâng 100% [ă ôh tá ăm kâ tơ’nôm kế kâ, ôu têa, bú ăm âu to têa tôu nôu. Pơla vâi ‘ne\ng sap 6 khế troh 12 khế, tung têa tôu nôu ai tơdế tơdroăng kal vâ trếo kơhiâm vâ vâi ‘ne\ng re\ng rơdêi, tơdroăng kal ki u ối ki ê dêi vâi ‘ne\ng châ ‘mot ing mâu kế kâ ki ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm rêm hâi. Pơla sap ing 12-24 khế, têa tôu nôu tơ’mot ăm dâng 2/3 trếo kơhiâm, ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm. Mâu rôh ăm kâ tơ’nôm kô hơ’lêh phá tơ ê. {ă rêm hdroh ăm kâ tơ’nôm. Mâu rôh kế kâ tơ’nôm xuân hơ’lêh pá dêi rơpó. {ă tung rêm hdroh kâ tơ’nôm mê thế pro tơdâng tơ’mô ăm kâ 4 khu kế kâ. 4 khu kế kâ akố cho khu tơpoăng, kô ai hên tung phái [ă mâu tơpoăng prá tu\m túa. Tâng ôh tá ai phái pin kô ăm kâ tơpoăng alâi, pôm ló, pôm loăng. ‘Na đăm ai hên a hơ’nêh ká, kơtâ í, têa tôu, mâu hơ’nêh mâm [ă đăm ing kơchâi gá ai a mâu túa prá. Khu má pái cho khu tơ’mot trếo piê mê hmâ hlo a rơmâ  chu, ro [ă kô ai tung mâu têa rơmâ. Têa rơmâ ai a mâu chu, í. ‘Na têa rơmâ ki ai tung mâu kơchâi, pôm, mê cho têa rơmâ ing pôm prế, rơngá. Khu má mơ’nui cho khu tơ’mot trếo vitamin [ă po khoăng, ai hên a mâu kơchâi drêh [ă a mâu plâi ki hiăng tum.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, kế kâ ki ăm vâi ‘ne\ng kâ tơ’nôm tiô kô tơrêm hơnăm mê gá ăm tiah lâi vâ tơtro?

{ok thái pơkeăng Đào Thị Bình: Kơ’nâi 6 khế, pin pơxiâm pơtâp ăm vâi ‘ne\ng kâ sap ing 2-3 hâi apoăng, ăm vâi ‘ne\ng kâ chôa, dâng 2-3 uâng tơpoăng tê. La klêi kơ’nâi 2-3 hâi ăm kâ rế hên iâ, [ă kô ăm vâi ‘ne\ng kâ rêm hdroh dâng tơdế mo\ng tơpoăng lơ rơhé. Ki hên dêi mo\ng mê ai dâng 259 ml. Klêi mê, chôa ăm kâ iâ dâng 2 hdroh, hnối tơ’nôm ăm âu tôu nôu rêm hâi. Sap 9-11 khế mê thế ăm kâ 3 hdroh tơ’nôm môi tiah mê [ă 1 hdroh ăm kâ iâ. Môi droh ki ăm bú xah kâ iâ mê ga tiah kố ăm kâ môi hni plâi hung tum, môi hni plâi nong tum lơ môi hni priât tum lơ ăm ôu têa tôu ro ki pro chô xuân hôm. Pơla sap 12 khế troh a 24 khế kô ăm kâ 3 hdrôh tơ’nôm [ă ăm kâ 2 hdroh ki xah kâ iâ, la xuân pơtối ăm vâi ‘ne\ng âu têa tôu nôu. Mê cho rôh kâ, vâ tối rêm hdrôh kâ mê a vâi ‘ne\ng sap 12-24 khế, drêng pin ăm kâ sap ing luâ tơdế mo\ng troh môi mo\ng. Drêng vâi ‘ne\ng dế 2-3 hơnăm, drêng mê, vâi ‘ne\ng hiăng chiâng kâ tâi tâng mâu kế kâ ki môi tiah mâu hiăng kân kâ, la thế tơtro\ng, hmê ki ăm vâi kâ thế pế peâk iâ, kơchâi kâ thế pế chên liê tâ vâ drêng vâi kâ mơdrá rơpâ tơ’lêi ăm pơtok nong vâ pêi cheăng, tơ’lêi lo dơdế. Tung pơla 2-3 hơnăm vâi ‘ne\ng ôh tá âu têa tôu dêi nôu xếo. Xua mê, thế rak tơniăn ăm vâi ‘ne\ng kâ sap ing 3 troh 4 hroh tơ’nôm [ă 2 hdroh ăm kâ í iâ. Drêng hiăng châ 3 hơnăm tơngi klêng hiăng chiâng ăm vâi ‘ne\ng kâ [ă nôu pâ, la xuân thế tơtro\ng ăm vâi ‘ne\ng kâ vâ tơniăn ăm vâi ‘ne\ng xông kân [ă ivá mo dâi..

Hôm mơnê kô [ok thái pơkeăng! 

 Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng